• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن حسن کرجی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





محمد بن حسن کرجی (م حدود ۴۱۰ هـ.ق) ریاضیدان برجسته ایرانی، اهل کرج و از پیشگامان دانش جبر و حساب بود.
وی تحصیلات خود را در ری آغاز کرد و سپس به بغداد رفت و کتاب مشهور الفخری را در آن‌جا نوشت.
ایشان بعدها به ایران بازگشت و آثار متعددی در ریاضیات، مهندسی و استخراج آب‌های زیرزمینی تألیف کرد.
از مهم‌ترین آثار او می‌توان به الکافی فی الحساب، البدیع فی الجبر و انباط المیاه اشاره کرد.
تاریخ دقیق وفاتش معلوم نیست، ولی حدود ۴۱۰ تا ۴۲۰ (هجری قمری) دانسته شده است.



ابوبکر محمد بن حسن (حسین) کرجی فخرالدین بغدادی از ریاضیدانان بزرگ ایران در نیمه دوم سده چهارم و اوایل سده پنجم و از مردم کرج (واقع در نزدیکی تهران کنونی) بوده است.
ظاهراً کرجی در شهر ری که در آن زمان مرکز دانشمندان بود به تحصیل پرداخته و سپس به بغداد رفته است.
با ابوغالب محمد بن علی بن خلف واسطی ملقب به فخرالملک (م ۴۰۷ هـ.ق) وزیر بهاءالدوله بویهی ارتباط داشته و کتاب معروف خود الفخری را به نام وی نوشته است.
[۱۳] قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۳۹۱ - ۳۹۲.




درباره نژاد فخرالدین برخی برآن هستند که کرجی از نژاد عرب بود
[۱۸] شربل، موریس، موسوعة علماء الریاضیات، ص۲۳۰.
و شاید به همین دلیل او را به کَرْخ واقع در حومه بغداد منسوب کرده و اهل عراق خوانده‌اند.
با تحقیقاتی که دانشمند ایتالیایی لوی دلاویدا انجام داده این ادعا صحیح به نظر نمی‌رسد.
به هرحال چنان که در مقدمه کتاب انباط المیاة الخفیه نوشته خود کرجی برمی‌آید، وی در حدود ۴۰۳ (هجری قمری) یا پیش از آن از عراق به زادگاه خود بازگشته و برای ابوغانم معروف بن محمد (شاعر، ادیب ایرانی، کاتب و وزیر منوچهر بن قابوس) کتاب انباط المیاه یا استخراج آب‌های پنهانی را نوشته است.



ابوبکر به شهرهای گوناگونی نیز سفر کرده است.
کرجی در این کتاب از مشاهدات خود در بعضی از شهرهای ایران از جمله ساوه و اصفهان گفتگو کرده است.
[۱۹] قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۳۹۱ - ۳۹۲.




سمث در کتاب تاریخ ریاضیات خود می‌نویسد: کرجی از جمله ریاضیدانان برجسته‌ای است که نقش بسزایی در اهمیت دانش ریاضی از خود برجای گذاشت.
[۲۰] شربل، موریس، موسوعة علماء الریاضیات، ص۲۳۰.




محمد بن حسن علاوه بر دو کتاب مذکور (الفخری و انباط المیاة الخفیه ) تألیفات دیگری نیز داشته که عبارت‌اند از:
• الکافی فی الحساب؛
• البدیع فی الجبر و المقابله؛
• علل حساب الجبر و المقابله؛
• مختصر فی الحساب و المساحه؛
• الاجذار؛
• المسائل، الاجوبة فی الحساب؛
[۳۸] قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۳۹۱ - ۳۹۲.

• الطبیخ.



کرجی تاریخ دقیق وفاتش روشن نیست. ولی به هرحال درگذشت او را در حدود ۴۱۰ (هجری قمری) یا ۴۲۰ (هجری قمری) دانسته‌اند.
[۴۱] قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۳۹۱ - ۳۹۲.

شایان ذکر است حاجی خلیفه وفات او را در حدود ۵۰۰ (هجری قمری) نوشته که صحیح نیست.
(دیگر منابع:
[۴۷] دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، ج۱، ص۶۰۵.
[۴۸] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۳، ص۱۸۶.
[۴۹] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات، ج۲، ص۱۵۵۱.
[۵۰] بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۱۹۰.
)



۱. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۲۳۷.    
۲. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
۳. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۴. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۷۷.    
۵. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۶. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۷. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۸. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۹. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
۱۰. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۲۴۱.    
۱۱. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۷۷.    
۱۲. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۱۳. قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۳۹۱ - ۳۹۲.
۱۴. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۲۵.    
۱۵. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۱۶. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۱۷. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۱۸. شربل، موریس، موسوعة علماء الریاضیات، ص۲۳۰.
۱۹. قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۳۹۱ - ۳۹۲.
۲۰. شربل، موریس، موسوعة علماء الریاضیات، ص۲۳۰.
۲۱. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۲۲. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۲۵.    
۲۳. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۲۴. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۲۴۱.    
۲۵. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۲۶. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۲۷. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۲۸. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۲۵.    
۲۹. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
۳۰. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۳۱. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۳۲. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۲۳۷.    
۳۳. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
۳۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۳۵. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۳۶. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۳۷. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۲۴۱.    
۳۸. قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۳۹۱ - ۳۹۲.
۳۹. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
۴۰. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۴۱. قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۳۹۱ - ۳۹۲.
۴۲. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۲۳۷.    
۴۳. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
۴۴. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۲۴۱.    
۴۵. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۷۷.    
۴۶. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۴۷. دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، ج۱، ص۶۰۵.
۴۸. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۳، ص۱۸۶.
۴۹. سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات، ج۲، ص۱۵۵۱.
۵۰. بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۱۹۰.



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن حسن کرجی»، ج۳، ص۳۶۳.






جعبه ابزار