جهاد (فقه سیاسی 2)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جهاد اصطلاحی در
فقه سیاسی به معنای بذل جان و مال در راه خدا در
جنگ با دشمن
اسلام و مسلمانان است.
جهاد در
فقه اسلامی، فریضهای عبادی و راهبردی برای پاسداری از
دین،
حاکمیت و
کرامت امت اسلامی است که هدف جهاد اعتلای کلمة الله و استقرار
توحید در جامعه است.
این مفهوم در منابع اسلامی به عنوان سنامالدین و عامل اصلی
عزت،
امنیت و
استقلال امت معرفی شده است.
در مقابل، ترک جهاد موجب
ذلت،
فقر و زوال
دین میگردد.
بر اساس
احادیث معصومین (علیهالسّلام)، جهاد سرچشمه سعادت اخروی،
خیر و
امدادهای الهی بوده و تضمینکننده تداوم عزت و اقتدار امت اسلامی در تمامی ادوار تاریخی است.
یکی از دستاوردهای جهاد حفظ حاکمیت و تضمین سیادت و آسیبناپذیر کردن کرامت ملی و استقلال سیاسی است، گرچه در نصوص اسلامی، این ویژگی از اهداف و انگیزههای جهاد به شمار رفته است و همانطور که در علل و اهداف جهاد آمده، جهاد به عنوان
سنام (نیزۀ بر افراشته) دین معرفیشده است، اما به لحاظ تحلیل عینی جهاد، میتوان گفت که این خود از نتایج جهاد است که حاکمیت و سیادت اسلام در سایه جهاد میتواند از هر تعرضی در امان باشد.
در برخی از احادیث جهاد فی سبیل الله، جهاد برای اعتلای کلمۀ الله
تفسیر شده و حفظ سیادت اسلام، امت و کشور اسلامی از مصادیق جهاد فی سبیل الله معرفیشده است.
گرچه «اعتلای کلمة الله» را میتوان به انتشار و پیشرفت اسلام نیز تفسیر کرد، که خود یکی از آثار شکوهمند جهاد است ولی انتشار و توسعه توحید در حقیقت اثر اعتلای توحید و سیادت آیین توحید است و با جهاد، ابتدا حاکمیت و سیادت آیین الهی استقرار مییابد و در نتیجهٔ آن، دلها به سوی این آیین جذب میشود.
بر همین روال میتوان در مورد
حدیث نبوی مشهور:
«ان الجنة تحت ظلال السیوف» نیز چنین تفسیر کرد که خوشبختیها و موفقیتهایی که انسان را به
بهشت برین میرساند در سایۀ جهاد امکانپذیر است.
صریحتر از این احادیث، گفتاری است که
امام صادق (علیهالسّلام) از
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نقل میکند که فرمود:
«فمن ترک الجهاد البسه الله ذلا و فقرا فی معیشته و محقا فی دینه.» «کسی که جهاد را ترک کند، گرفتار مذلت و تنگدستی در زندگی و از کف دادن دین میشود.»
بر مبنای این حدیث، هر فردی که از انجام فریضۀ جهاد سرباز میزند به نوبۀ خود در خفت جامعه و فقر عمومی و سلب امنیت دینی نقش قابلتوجهی ایفا میکند که در حج میتواند برای حاکمیت، سیادت و امنیت جامعه اسلامی خطری جدی و خسارتی جبرانناپذیر به دنبال داشته باشد.
امام صادق (علیهالسّلام) حدیث نبوی:
«الخیر کله فی السیف» را چنین تفسیر میکند: خداوند پیامبرش را با اسلام به سوی مردم برانگیخت و مردم پس از ده سال دعوت از پذیرفتن آیین وی سر برتافتند، تا اینکه خداوند وی را به جهاد امر کرد.
این است معنای اینکه خیر در سایه
سلاح به دست آوردن است و ممکن است دوباره، اوضاع معکوس شود و امت با ترک جهاد به دوران
خفت و
اسارت حاکمیت قریش در
مکه بازگردد.
آیندهنگری در پایداری حاکمیت و سیادت امت اسلامی از نکاتی است که در احادیث نبوی به آن اشاره شده است: قال النبی (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم):
«اغزوا تورثوا أبنائكم مجدا.» «به جهاد برخیزید تا برای نسلهای آینده، مجد و عظمت را از خود به یادگار بگذارید.»
برخی تصور میکنند که با رشد عقلانی و توسعۀ فناوری، راهحلهای مسالمت آمیز جای مخاصمات مسلحانه را خواهد گرفت و به تدریج، فرهنگ جنگ به فراموشی سپرده خواهد شد.
ولی چنین نیست و تحولات سیاسی، فرهنگی و بالاتر از آن پیشرفتهای علمی و فنی، عکس آن را به اثبات رسانده است و با پیشرفت علم و صنعت، نهتنها جنگ فراموش نشده، بلکه با قدرت تر، وحشتناکتر و کشتار و تخریب آن گستردهتر نیز شده است.
از این روست که در حدیثی از
امام باقر (علیهالسّلام) آمده است که: « خیر و خوشبختی از هر نوع که باشد به پیشانی اسبان رزمنده نقش بسته است، تا روز قیامت همچنین خواهد بود.»
گرچه مفاد این حدیث در مورد خیر میتواند تفسیری موسع داشته و شامل همۀ شرایط خوب، مطلوب فردی، اجتماعی، مادی و معنوی باشد، اما بیشک مسئلۀ حاکمیت و سیادت اسلام و استقلال امت اسلامی در سرلوحۀ همۀ شرایط مطلوب قرار دارد و بدون آن اصولا خیر و شرایط مطلوب مصداق پیدا نمیکند.
علی (علیهالسّلام) در توصیف یک ارتش متعهد و مطلوب از همین شاخص جهادی یاد میکند و در کلام تاریخی خود میگوید:
«فالْجُنُودُ، بِإِذْنِ اللهِ، حُصُونُ الرَّعِيَّةِ، وَ زَيْنُ الْوُلاَةِ، و عِزُّ الدِّينِ، وَ سُبُلُ الاَْمْنِ.» «سپاهیان در سایۀ امدادهای الهی چون دژهای محکم، امت را از آسیبها و تعرضها نگهدارند و برای زمامداران شکوه آفرینند و دین را عزت بخش و هموار کنندۀ راه امنیتند.»
در مناسبتی دیگر، کسانی را که در رو دررویی با دشمن و جهاد کوتاهی میکردند، مورد نکوهش قرار داده و میفرماید:
«ما تَنْتَظِرُونَ بِنَصْرِكُمْ و الْجِهَادِ عَلَى حَقِّكُمْ؟ الْمَوْتَ أَوِ الذُّلَّ لَكُمْ؟» «در یاری رساندن و جهاد برای احقاق حقتان، منتظر چه چیزی هستید، مرگ یا خفت و ذلت؟!»
سخن تاریخی سالار شهیدان، امام آزادگان
حضرت حسین بن علی (علیهالسّلام) رساترین کلام در بیان بارزترین اثر و نتیجه حیاتبخش جهاد است، که فرمود:
«انی لا اری الموت الا السعادة و الحیاة مع الظالمین الا برما» «در نگاه من
مرگ با جهاد، چیزی جز
سعادت و نیکروزی نیست و زندگی و سازش با ظالمان نیز جز ننگ چیزی دیگری بهحساب نمیآید.»
عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج۱، ص۶۵۹-۶۶۰.
