محمد بن عبدالرزاق اصفهانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن عبدالرزاق اصفهانی (م
۵۸۸ هـ.ق) شاعر بزرگ قرن ششم (هجری قمری) و معاصر خاقانی و مجیر بیلقانی بود.
او از قصیده‌سرایان نامدار و از پیشگامان غزل‌سرایی فارسی به شمار می‌رفت.
پیش‌تر زرگری و نقاشی می‌کرد و به شهرهایی چون
گنجه و
مازندران سفر کرده، اما بیشتر عمر خود را در
اصفهان گذرانده است.
وی طبعی لطیف، سخنی روان و منزلتی والا در میان حکام و بزرگان داشت.
پسرش کمال‌الدین اسماعیل، مشهورتر از او شد، هرچند برخی شعر پدر را برتر می‌دانستند.
جمال‌الدین در مدح
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و مسائل اعتقادی نیز شعر سروده و دیوانش بارها تصحیح و چاپ شده است.
وفات ایشان به احتمال قوی در سال ۵۸۸ (هجری قمری) رخ داده است.
محمد بن عبدالرزاق جمال‌الدین اصفهانی از شعرای بزرگ در عصر
سلطان علاءالدین بن ایل ارسلان (از سلسله
خوارزمشاهیان (
۵۶۸ ـ
۵۹۶ هـ.ق) بود.
او از اکابر علمای اصفهان
و معاصر
خاقانی،
شروانی و
مجیرالدین بیلقانی (م۵۸۶هـ.ق) بود.
وی از قصیده‌سرایان بنام ایران
و از پیشوایان غزل‌سرایی در زبان فارسی است.
پیشه او در آغاز ظاهراً زرگری
و نقاشی
بوده و گویا در طلب روزی به
آذربایجان، گنجه و مازندران نیز سفر کرده، اما بیشتر عمر خود را در اصفهان گذرانده است.
از حیات فردی، اجتماعی و علمی او اطلاعات بسیاری در دست نیست.
تنها توصیفاتی از او در منابع آمده است.
ابن عبدالرزاق شاعری خوش سخن بود.
جاه و منزلت ویژه و قبول تام نزد اعیان و امرا و حکام داشت.
طبعی لطیف داشت و در فضل و هنر یگانه روزگار بود؛ همچنین فضایل و مکارم اخلاق داشت و از صفات رذیله برکنار بود.
جمال‌الدین قصیده‌ای در مدح خود گفته و فضایل و کمالات خود را برشمرده که عوفی آن را نقل می‌کند.
پسرش ابوالفضل کمال‌الدین اسماعیل ملقب به خلاق المعانی (م
۶۳۵ هـ.ق) نیز از شعرای معروف و بنام بوده است.
به گفته دولتشاه با این‌که شعر پسرش کمال‌الدین اسماعیل شهرت بسیار یافته بود، بعضی از امرا و حکام، شعر و سخن پدر را ترجیح می‌دادند.
آن‌ها سخن پدر را شاعرانه‌تر و پاکیزه‌تر می‌دانستند.
به اعتقاد دولتشاه این اعتقاد مکابره است و در نظر او سخن پسر از سخن پدر لطیف‌تر است؛
ولی به هر حال بر سخن پادشاهان ایراد نیست؛ زیرا کلام‌الملوک ملوک‌الکلام !.
همچنین وی را پسر دیگر نیز بوده به نام معین‌الدین عبدالکریم که از دانشمندان و فضلای عصر خود بود.
خاندان صاعدیه و آل خجند در اصفهان و بعضی از امرا و ملوک
و همچنین برخی از شعرای معاصر او مانند انوری،
رشیدالدین وطواط و ظهیرالدین فاریابی ( م
۵۹۸ هـ.ق) ممدوح او بوده‌اند.
وی اشعاری نیز در مدح پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و درباره قیامت دارد که دولتشاه آن را نقل کرده است.
جمال‌الدین اصفهانی در اشعار و قصاید خود، گاه از سنایی و گاه از انوری تقلید می‌نمود.
ولی چه در تقلیدهای خود و چه در موارد دیگر همواره سهولت و روانی سخن خود را حفظ کرده است.
محمد بن عبدالرزاق کتاب
دیوان شعر داشته است.
که دیوان او با اهتمام و تصحیح
ادیب نیشابوری و همچنین با تصحیح
حسن وحید دستگردی در سال
۱۳۲۰ (هجری شمسی) در
تهران به چاپ رسیده است.
اصفهانی تاریخ وفاتش را ت
قی کاشی به نقل از «
ایته و ریو»
و همچنین بعضی منابع دیگر مانند لطفعلی بیگ (آذر) در سال ۵۸۸ (هجری قمری) نوشته‌اند.
قول دیگر از تذکره شاهد صادق نقل شده که وی در سال
ششصد (هجری قمری) وفات کرده است.
ولی با توجه به این‌که
محمد بن علی راوندی در
راحة الصدور از وی با تعبیر رحمه‌اللّه یاد کرده
و سال تألیف این کتاب سال ۵۹۹ (هجری قمری) است، به دست می‌آید وی در آن تاریخ در قید حیات نبوده است.
پس قطعاً قول تذکره شاهد صادق بی‌اساس است.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عبدالرزاق اصفهانی»، ج۴، ص۲۸۴-۲۸۵.
رده:درگذشتگان سال ۵۸۸ (قمری)
