نظارت قوه قضائیه بر سازمان‌های اداری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نظارت قوه قضائیه بر سازمان‌های اداری، از طریق
سازمان بازرسی کل کشور و
دیوان عدالت اداری انجام می‌شود.
نظارت در لغت به معنای نگاه کردن و در اصطلاح حقوقی به معنای داشتن اختیار قانونی برای دقت و بررسی و سنجش اعمالِ اشخاصی است که مورد نظر
قانونگذار یا شخص
ناظر است.
نظارت قوه قضائیه بر دستگاه‌های اداری از دو طریق انجام می گیرد:
۱-از طریق سازمان بازرسی کل کشور
از اهم وظایف قوه قضائیه نظارت بر اجرای صحیح قوانین در دستگاه‌های اداری و اجرایی و قضایی کشور است. این مسئولیت به طرق مختلف مورد پیش‌بینی قرار گرفته است.
سازمان بازرسی کل کشور زیر نظر قوه قضائیه جهت بازرسی و نظارت بر نظام اداری کشور تاسیس شده است.
«براساس حق نظارت قوه قضائیه نسبت به حسن جریان امور و اجرای صحیح قوانین در دستگاه‌های اداری، سازمانی به نام «سازمان بازرسی کل کشور» زیر نظر رئیس قوه قضائیه تشکیل می‌گردد. حدود اختیارات و وظایف این سازمان را قانون تعیین می کند.» (مفاد اصل ۷۴قانون اساسی)
قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور در مهرماه ۱۳۶۰ به تصویب رسید و به دنبال آن آیین‌نامه اجرایی قانون، تصویب و به اجرا گذاشته شد. آخرین مقررات مربوط به سازمان بازرسی در سال ۱۳۷۵ حدود وظایف و اختیارات سازمان را مشخص کرده است.
براساس ماده ۲ قانون تشکیل سازمان، وظایف اساسی آن به شرح زیر می‌باشد:
الف: بازرسی مستمر
کلیه وزارتخانه‌ها و ادارات و نیروهای نظامی و
انتظامی و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها و مؤسسات وابسته به آن‌ها و دفاتر اسناد رسمی و مؤسسات
عام المنفعه و نهادهای انقلابی و سازمان‌هایی که تمام یا قسمتی از
سرمایه یا سهام آنان متعلق به دولت است یا دولت به‌نحوی از انحاء بر آن‌ها نظارت یا کمک می نماید، سازمان‌هایی که شمول قانون نسبت به آن‌ها مستلزم ذکر نام آن‌ها است براساس برنامه منظم، مورد نظارت این سازمان قرار می‌گیرند. در اجرای این نوع بازرسی حداقل سالی یک‌بار هیأت‌های بازرسی به دستور رئیس سازمان در محل ارگان‌های مذکور مستقر و به
بازرسی دستگاه مربوطه می پردازند.
در بازرسی های مستمر، رئیس هیئت بازرسی ورود خود را در هر شهرستان قبلاً به
استاندار و یا
فرماندار محل اطلاع می دهد تا تسهیلات لازم را برای انجام وظایف هیأت فراهم نماید. همچنین هیأت موظف است پس از استقرار در محل، ورود و آمادگی خود را جهت دریافت
شکایات با تعیین نشانی و محل کار هیأت اعلام دارد وظیفه هیأت‌های بازرسی در بازرسی های سالانه عبارت است از:
- بررسی وضع سازمان‌ها و مؤسسات مورد بازرسی از جهت حسن جریان امور اداری و نحوه انجام وظیفه و اجرای قوانین و طرح‌ها و برنامه‌های مربوط و تناسب سازمان مربوط با احتیاجات عمومی و
نقایص هر یک از آن‌ها؛
- بررسی طرز رفتار رؤسا و کارمندان از حیث، اخلاق، روحیه، معلومات نحوه انجام وظیفه، صحت عمل، استعداد، لیاقت،
شجاعت در انجام وظیفه، طرز رفتار با مردم و تخصص در رشته مربوط و غیره؛
ب: انجام بازرسی فوق العاده
- حسب الامر
مقام معظم رهبری و یا به دستور
رئیس جمهور، رئیس قوه قضائیه و یا درخواست کمیسیون اصول ۸۸ و ۹۰ قانون اساسی
مجلس شورای اسلامی، و یا بنا به تقاضای وزیر یا مسئول دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط و یا هر موردی که به نظر رئیس سازمان ضروری تشخیص داده شود به‌صورت فوق العاده مورد نظارت این سازمان قرارمی‌گیرد.
- علاوه بر دو نوع بازرسی فوق، نوع دیگری از بازرسی در ماده ده آئین‌نامه اجرایی قانون تشکیل سازمان پیش‌بینی شده است و آن بازرسی موردی است که با هدف رسیدگی به شکایات و اعلام‌های مردم انجام می‌گیرد. هر کسی می تواند شکایات خود را علیه هر سازمان و دستگاه ادارای و اجرایی و کارکنان آن‌ها به سازمان بازرسی تسلیم نماید به دنبال شکایات و اعلام‌های مدلل، رئیس سازمان می‌تواند یک هیأت بازرسی برای رسیدگی اعزام و یا مأمور نماید.
۲. از طریق دیوان عدالت اداری
یکی دیگر از شیوه‌های نظارت غیرمستقیم قوه قضائیه بر
قوه مجریه و سایر نهادهای جمهوری اسلامی، نظارت دیوان عدالت اداری است که در ابطال آئین‌نامه‌ها و بخشنامه‌های دولتی و آن هم درصورت شکایت شاکی محدود می‌شود.
اصل یکصد و هفتاد قانون اساسی، ابطال آئین‌نامه‌ها و تصویب‌نامه‌ها را منحصراً وظیفه دیوان عدالت اداری می داند و اصل یکصد و هفتاد و سه قانون اساسی بیان می‌کند: «به‌منظور رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مأمورین یا واحدها یا آئین‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق آن‌ها، دیوانی به نام عدالت اداری زیر نظر رئیس قوه قضائیه تأسیس می گردد.»
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «نظارت قوه قضائیه بر سازمان‌های اداری»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۳/۱۱/۱۱.
