آخرین آیه و سوره
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نوشته پیش رو در باره‌ی آخرین آیه و سوره ی
قرآن و بیان دیدگاه‌ها در این رابطه است
در روایـات منقول از
اهل بیت (علیه‌السّلام) آمده است که آخرین سوره،
سوره نصر است دراین سوره به ظاهر بشارت پیروزی
مطلق شریعت داده شده که پایه‌های آن استوارو مستحکم گشته است و گروه گـروه مـردم آن را پـذیـرفـته‌اند:
«بسم الله الرحمن الرحیم اذا جاء نصر الله والفتح ورایت الناس یدخلون فی دین الله افواجا فسبح بحمد ربک واستغفره انه کان توابا»
۳ ـ با نزول این سوره،
صحابه خرسند شدند زیرا پیروزی مطلق
اسلام بر
کفر و تثبیت و استحکام پایه‌های دین را
بشارت می‌داد ولی
عباس عموی پیامبر از نزول این سوره سخت غمناک گردید و گریان شد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به اوفرمود: (ای عم چرا گریانی؟ ) گفت : (به گمانم از پایان کار تو خبرمی دهد) پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فـرمـود: (هـمـان گـونـه اسـت کـه گـمـان برده‌ای) پیامبر پس از آن دوسال بیش تر زیست نکرد.
امام صادق علیه‌السّلام فرمود: (آخرین سوره، اذا جا نصرالله و الفتح است)
ازابن عباس نیز روایت شـده کـه آخرین سوره،
سوره نصر است
و نیز
روایت شده است : آخرین سوره، سوره برائت اسـت کـه نـخستین آیات آن سال نهم
هجرت نازل شد و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
علی (علیه‌السّلام) را فرستاد تا آن را بر جمع مشرکین بخواند.
در بـسـیـاری از
روایات آمده است : آخرین آیه که بر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل شد این آیه بود: «واتقوا یوما ترجعون فیه الی الله ثم توفی کل نفس ما کسبت وهم لا یظلمون»
جبرئیل آن را نازل کرد و گفت : آن را در میانه آیه
ربا وآیه دین (پس ازآیه شماره ۲۸۰) از
سوره بقره قرار دهد و پس از آن پیامبر بیش از ۲۱ روز و بنابرقولی ۷ روز ادامه
حیات نداد.
(برخی از نظر ادبی اشکال کرده گفته‌اند، مصدر بودن آیه به (واو) عاطفه، با نـزول انـفرادی آیه سازش ندارد ولی باید توجه داشت ـ بر فرض صحت
روایت ـ مصدر شدن آیه به (واو) از آن جهت است تاتکمله آیه قبل قرار گیرد گرچه با فاصله زمانی و به طور انفرادی نازل گـردیـده باشد علاوه
مصدر شدن جمله‌های بدون سابقه، به (واو) در استعمالات عربی فراوان است : (و لقد امر علی اللئیم یسبنی فمضیت ثمة قلت لا یعنینی) (و رب قائلة یوما بذی سلم این الـطـریق الی حمام منجاب) و در
قرآن نیز فراوان یافت می‌شودکه بر سر آیاتی (واو) آمده که با آیات قبل رابطه‌ای ندارند مثلا: (انما قولنا لشی اذا اردناه ان نقول له کن فیکون و الذین هاجروا فی الله من بعد ما ظلموا و ما ارسلنا من قبلک الا رجالا نوحی الیهم)
آیه نخست در‌امـر
تکوین اسـت آیـه بـعـد در رابـطـه با
مهاجرت آیه سوم مربوط به نحوه ارسال پیامبران پرواضح است که این آیات از هم جدا نازل گشته سپس در نوشتار پی درپی ثبت شده‌اند. )
احـمـدبـن ابـی یعقوب مشهور به
ابن واضح یعقوبی (متوفای سال‌های پس از۲۹۲) در تاریخ خود چـنـیـن آورده اسـت : (گفته‌اند که آخرین آیه نازل شده بر پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) این آیه بود: «الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتی ورضیت لکم الاسلام دینا»،
ـ سپس در ادامه مـی گـویـد: ـ و هـمـیـن گـفـتـار نـزد مـا صحیح واستوار است و نزول آن در روز نصب مولی
امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب در
غدیرخم بوده است).
آری
سوره نصر پیش از
سوره برائت نازل شده است، زیرا سوره نصر در سال
فتح مکه (عام الفتح) که سـال هشتم
هجرت بود، نازل گردیده و
سوره برائت پس از فتح، سال نهم هجرت نازل شده است راه جمع میان این روایات بدین گونه است که بگوییم : آخرین سوره کامل سوره نصر است و آخرین سـوره بـه اعـتـبـار آیـات نـخـسـتـین آن، سوره برائت است اما آیه (واتقوا یوما ترجعون فیه الی الله)
طـبـق روایـت مـاوردی در مـنی به سال حجة الوداع نازل گردید
بنابراین نـمـی تواند آخرین آیه باشد، زیرا
آیه اکمال پس از بازگشت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از
حجة الوداع در
غدیر خم بـیـن راه نـازل شـده اسـت پـس گـفـتـه
ابن واضح یعقوبی، صحیح تر به نظر می‌رسد، زیرا
سوره برائت، پـس از
فتح مکه، در سال نهم
هجرت و
سوره مائده در سال دهم هجرت (سال حـجـة الـوداع) نـازل شده است علاوه برآن، سوره مائده مشتمل بر یک سری احکام است که پایان جـنـگ و اسـتقرار اسلام را می‌رساند به ویژه آیه (اکمال) که ازپایان کار رسالت خبر می‌دهد و با آخـریـن آیه در آخرین سوره
تناسب دارد پس آخرین سوره کامل،
سوره نصر است که در عام الفتح نـازل شد و آخرین آیه که پایان کار
رسالت را خبر می‌دهد،آیه (اکمال) است گرچه ممکن است بـه اعـتـبـار
آیات الاحکام، آخـرین آیه : (واتقوا یوما ترجعون فیه الی الله)
باشد که در
سوره بقره ضبط و ثبت شده است.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اولین و آخرین آیه و سوره»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۱/۲.
