ابوبکر عاصم بن ابی‌النجود کوفی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوبکر عاصم بن ابی‌النجود بن بهدله، مولی بنی‌خزیمه (یا بنی جذیمه) ابن مالک بن نصر بن قعین، از
تابعین و یکی از
قراء سبعه است. وی قرائتش را از
ابوعبدالرحمن سلمی آموخته که سلمی نیز از
امام علی (علیه‌السّلام) گرفته است.
نام پدر عاصم، «بهدلة» بوده است (برخی نیز گفته‌اند که «بهدلة» نام مادر اوست). وی در دوران امارت
معاویة بن ابی‌سفیان به دنیا آمد.
قرآن را بر ابوعبدالرحمن سلمی و
زر بن حبیش و
ابوعمرو شیبانی قرائت کرد.
عاصم پس از وفات استادش ابوعبدالرحمن، قاری
کوفه شد و همانند استادش، نابینا بود که غالباً یک نفر عصاکش داشت که او را جابه‌جا می‌کرد.
وی می‌گوید: هیچ کس جز عبدالرحمن به من قرائت قرآن را نیاموخت و من هرگز از قرائت او تخصی نکردم.
ابوعدالرحمن نیز از حضرت علی (علیه‌السّلام) قرائت آموخته و از قرائت ایشان تخطی نداشته است. بنابراین عاصم با یک واسطه راوی قرائت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) است.
حوزه بزرگ قرائت عاصم، ۵۴ سال ادامه یافت.
ابن جزری ۲۹ نفر از قراء سده دوم هجری را که از عاصم روایت کرده‌اند، نام برده است.
وی در سال ۱۲۷ یا ۱۲۸ هـ. ق. درگذشت.
قرائت عاصم بنا به دلایلی نسبت به قرائات دیگر ارجحیت دارد:
عاصم از دیدگاه دانشمندان شیعی و نیز علماء
اهل سنت، شخصیتی بارز و با تقوی و مورد اعتماد در مسأله قرائت بوده است و روی هم رفته، وی را جامع
فصاحت و قرائت صحیح و
تجوید معرفی کرده و می‌گویند که در قرائت قرآن دارای صوتی خوش و دلنواز بوده است.
قاضی نورالله شوشتری و نیز
سیدحسن صدر، به
تشیع عاصم تصریح دارند، به همین جهت قاطبه دانشمندان شیعی، قرائت عاصم را قصیح‌ترین قراءات دانسته‌اند. چنانکه ابن جزری نیز در رده‌بندی قراءات قراء سبعه، قرائت عاصم را «افصح‌القراء‌ات» نامیده است.»
اینک به برخی از آرا و نظرات بزرگان و اهل فن درباره «عاصم»، اشاره می‌کنیم که حاکی از
وثاقت و ارج و مقدار او در امر قرائت است.
ابن خلکان می‌گوید: عاصم در قرائت مورد توجه همگان و انگشت‌نما بود.
عبدالله بن
احمد بن حنبل می‌گوید: از پدرم درباره عاصم سؤال کردم. در پاسخ گفت، شخصیتی شایسته و فردی
ثقه و مورد اعتماد است. سپس پرسیدم: کدام یک از قراءات نزد تو محبوب‌تر و دلچسب‌تر است؟ گفت قرائت اهل مدینه. گفتم: و بعد. گفت: قرائت عاصم. مردم کوفه قرائت عاصم را پذیرفته‌اند و من نیز آن را اختیار کرده‌ام.
ابن الجزری می‌نویسد:
ابوزرعه و گروهی از
محدثان، عاصم را توثیق کرده‌اند.
مرحوم
خوانساری نیز آورده است که:
«قرائت عاصم، قرائت متداول بین مسلمانان است و از این رو، قرائت او همه جا با مرکب سیاه نوشته می‌شود و قرائت‌های دیگر را با رنگ‌های دیگر می‌نویسند تا با قرائت عاصم اشتباه نشود.»
ابوبکر بن عیاش، راوی عاصم، رویدادی را از آخرین لحظات زندگی عاصم نقل کرده و می‌گوید: وارد بر عاصم شدم در حالی که ساعات پایان عمر خود را طی می‌کرد، شنیدم که آیه‌ای را به روش تحقیق و به صورتی که گویا آن را در نماز می‌خواند، قرائت می‌کرد و
آیه این بود، «وردوا الی الله مولاهم الحق وضل عنهم ماکانوا یفترون»
با توجه به اینکه هیچ یک از قراء مانند عاصم از تایید بیشترین دانشمندان برخوردار نبوده‌اند، برجستگی شخصیت و والایی مقام او در قرائت بر ما ثابت می‌گردد.
علاوه بر موقعیت علمی و فردی عاصم، یکی از عمده‌ترین دلایل ترجیح قرائت عاصم بر دیگر قراء سبعه، اسناد قرائت اوست.
ابومحمد
مکی بن ابی‌طالب می‌گوید: صحیح‌ترین قرائت‌ها از نظر سند، قرائت عاصم و
نافع است.
علم «
اسناد» خصوصاً در زمینه قرائات و
حدیث توجه دقیق و وافر علمای اسلامی را به خود جلب کرده است.
شهاب‌الدین قسطلانی در کتاب خود «
ضوء القراء‌ات القرآنیه»، اهمیت این علم را چنین بیان کرده است: «علم اسناد، بزرگ‌ترین محور فن قرائت است. زیرا قراءات سنتی پیروی شده‌اند و صرفا بر پایه نقل استوار است. لذا گزیری جز اثبات و صحت آن نیست. صحت و اثبات آن نیز جز از طریق اسناد ممکن نیست. از این روست که شناخت
علم قرائت بر پایه درک اسناد بنا شده است.»
انواع اسناد چنانچه قسطلانی تقسیم کرده است عبارت‌اند از:
۱ـ
اسناد صحیح: اسناد متصلی است که به نقل عدل ضابط، ثقه و متقن از مانند خود تا پایان سند، متکی باشد. بدون هیچ شذوذ و علت مضر.
منظور از اسناد متصل، این است که هیچ افتادگی و حذفی در میان روایان نباشد و هر یک از روات آن، قرائت را از شیخ و استاد خویش گرفته باشند.
۲ـ
اسناد حسن: اسنادی است که مخرج آن معروف است به اینکه شامی، عراقی، مکی و یا کوفی است ور جال آن به
عدالت و
ضبط مشهور باشند، البته عدالت و ضبطی که حد وسط صحیح و ضعیف و نیز شاذ و معلل نباشد. یعنی علت و نقصی در آن پیدا نشود که صحت آن را خدشه‌دار کند گرچه در ظاهر از نقص مبرا است.
۳ـ
اسناد ضعیف: اسنادی است که فاقد یکی از شروط پنجگانه اسناد صحیح باشد.
بدین ترتیب ۵ شرط برای اسناد صحیح در تعریف لحاظ شده است. «هو المتصل الاسناد بنقل عدل ضابط، ثقه، متقن عن مثله الی منتهاه، من غیر شذوذ و لاعلة قادحة»
عبارت از: ۱ـ اتصال سند ۲ـ نقل عدل ضابطه ثقه ۳ـ از عدل ضابط ثقه ۴ـ وجود شروط ۲ و ۳ تا انتهای سند ۵ـ نبود شذوذ و علت.
اما اسناد قرائت عاصم و نافع که صحیح‌ترین سندها معرفی شده‌اند، به شرح نمودار ارائه شده است:
ابوعبدالرحمن سلمی علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام)
ابی بن کعب
عاصم، زر بن حبیش،
زید بن ثابت، رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)؛
ابوعمرو شیبانی،
عثمان بن عفان؛
عبدالرحمن بن هرمز،
ابوهریره؛
الاعرج عبدالله بن عباس، ابی بن کعب؛
نافع ابن شهاب زهری،
سعید بن مسیب زید بن ثابت؛
صالح بن خواتشبیة بن نصاحیزید بن رومانسند قرائت عاصم، سند عالی است و تنها با یک واسطه، به علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) و از ایشان به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) منتهی می‌شود.
البته لازم به توضیح است که سند قرائت ابن عامر نیز از قلت وسایط بهره‌مند است ولی تنها با واسطه عثمان بن عفان به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) منسوب شده است. علاوه بر آنکه با رجوع به شرح حال ابن عامر و بیانات ابن حجر و ابن الجزری درباره او، از اعتبار آن کاسته می‌شود.
در توصیف مقام علمی و دینی عاصم، علاوه بر مطالب گذشته، ذکر این نکته نیز ضروری و قابل توجه است که:
ابان بن تغلب قرآن را بر عاصم خوانده است. و وی اولین کسی است که در علم قرائت کتاب نگاشت.
ابن الندیم در فهرست خود، ذیل شرح حال ابان، از کتب وی نام می‌برد و می‌گوید: «له من الکتب: کتاب معانی القرآن، لطیف، کتاب القراء‌ات، کتاب من الاصول فی الروایة علی مذهب الشیعه»
نجاشی نیز در ترجمه احوال ابان از کتاب «
القراء‌ة» او یاد کرده است.
ابان بن تغلب در سال ۱۴۱، یعنی ۸۳ سال پیش از ابوعبیده
قاسم بن سلام از دنیا رفته است. (ذهبی قاسم بن سلام را نخستین مدون قرائت می‌داند.)
قرائت هر قاری را عده‌ای نقل می‌کنند که در اصطلاح اهل فن از آنها به «راوی» تعبیر می‌شود و از کسانی که روایت راوی را نقل می‌کنند به «طرق روایت» تعبیر می‌شود. پس «طریق» یعنی همان واسطه‌هایی که قرائت راوی را برای ما نقل کرده‌اند.
هر قاری چند راوی دارد که از بین روات او، دو راوی از همه مشهورترند، به طوری که مشخصات این دو راوی ضبط گردیده است.
به طور کلی هر گاه دو راوی در یک مورد متفقاً وجه و یا وجوه مشابهی را از قاری نقل کنند، به آن وجه یا وجوه «قرائت قاری» گفته می‌شود. اما چنانچه دو راوی، وجوه مختلفی را نقل کنند، در آن صورت به آن وجه یا وجوه «روایت راوی از قاری» گفته می‌شود.
از میان راویان عاصم نیز، دو نفر معروفیت دارند از:
ابوبکر شعبة بن عیاش و
حفص بن سلیمان.
دانشنامه موضوعی قرآن، برگرفته از مقاله «روایت حفص از قرائت عامی و دلایل ترجیح آن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۳/۸.
