استطاعت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

استطاعت در دو معنای قدرت بر انجام تکلیف و قدرت شرعی بر انجام مناسک حج به کار رفته است.

---

استطاعت به مفهوم نخست از شرایط‌ عمومی تکلیف است که در کتب کلامی در شرایط تکلیف مطرح است و در فقه به جای آن، بیشتر، واژۀ قدرت به کار می‌رود، و به مفهوم دوم- به تبعیّت از قران کریم-، در باب حج به کار رفته است.

---

استطاعت، قدرت و قوت و وسع و طاقت در لغت دارای معانی نزدیکی می‌باشند. فقهای امامیه استطاعت را به زاد (توشه) و راحله (مرکب، وسیلۀ سفر)، تفسیر نموده‌اند.
استطاعت یکی از شرائط وجوب حج است،چنان‌که فرمود:
« وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً»
«و برای خدا بر مردم است که آهنگ خانه (او) کنند، آنها که توانایی رفتن به سوی آن دارند».

---

استطاعت بر دو گونه است:

---

قدرت عقلی بر انجام مناسک حج را- اعم از پیاده و سواره، به آسانی و دشواری، با عزّت و ذلّت- استطاعت عقلی گویند.

---

قدرت ویژه‌ای که شارع مقدس، آن را در وجوب حج معتبر دانسته است و بدون حصول آن- هر چند قدرت عقلی محقّق باشد- حج واجب نمی‌گردد؛ و چنانچه انجام گیرد، از حجة الاسلام کفایت نمی‌کند.

---

استطاعت شرعی چهار رکن اساسی دارد که بدون حصول هر یک از آن‌ها، استطاعت محقّق نمی‌شود:

۶.۱ - استطاعت مالی

استطاعت مالی شامل چهار چیز است:

۶.۱.۱ - توشۀ سفر (زاد)

آنچه حاجی مطابق شأن خود- اعم از خوردنی، نوشیدنی، پوشیدنی و دیگر وسائل لازم در سفر حج- بدان نیاز دارد.

۶.۱.۲ - وسیلۀ سواری (راحله)

مشهور فقها در صورت عدم نیاز نیز وجود راحله را شرط وجوب حج می‌دانند.

۶.۱.۳ - نفقۀ خانواده

حج‌گزار باید مخارج خانواده‌اش را تا زمان بازگشت از حج داشته باشد.
چنانچه کسی از نظر مالی- در هر سه بعد یاد شده- هزینۀ حج را برای فردی تأمین کند، با وجود استطاعت سربی، بدنی و زمانی، حج بر او واجب می‌شود که به آن، استطاعت بذلی می‌گویند.

۶.۱.۴ - رجوع به کفایت

حج‌گزار باید توانایی ادارۀ زندگی خود و خانواده‌اش را پس از بازگشت از حج داشته باشد؛ به گونه‌ای که به سبب هزینه کردن مال خود در حج، از ابتلا به تنگدستی پس از‌ مراجعت، بیم نداشته باشد. در شرط بودن رجوع به کفایت، اختلاف است.
بیشتر فقها آن را شرط می‌دانند.

---

برخوردار بودن راه و مقصد از امنیّت لازم و عدم احساس خطر بر جان، مال یا آبروی خود در طول سفر و هنگام انجام مناسک که از آن به «تخلیة السّرب» تعبیر می‌شود.

---

توانایی و سلامت جسمانی لازم برای رفتن به مکّه و انجام مناسک.

---

در اختیار داشتن زمان کافی برای انجام سفر و مناسک حج.

---

تحصیل استطاعت برای حج، واجب نیست.

---

در صورتی که انجام حج مستلزم ترک واجبی مانند نجات دادن جان مؤمنی یا ارتکاب حرامی مانند سوار شدن بر وسیلۀ سواری غصبی گردد که انجام یا ترک آن مهم‌تر از حج باشد، حج، واجب نمی‌شود.

---