الألفیة فی فقه الصلاة الیومیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
الالفیة فی فقه الصلاة الیومیة مؤلف شمس الدین محمد بن مکی بن محمد عاملی نباطی جزینی، معروف به
شهید اول (م ۷۸۶ ق).
کتاب «الالفیة» از مشهورترین و مهم‌ترین آثار فقهی بجای مانده از شهید اول «قده» می‌باشد.
این کتاب شامل هزار واجب از
نماز است که مکررا چاپ شده است و حواشی و تعلیقه‌های زیادی بر آن زده شده است که
آقا بزرگ تهرانی در
الذریعة به بیش از ۳۰ مورد آن اشاره نموده است.
اگر چه شهید اول دارای کتب فقهی مشهوری همچون «
اللمعة الدمشقیة»، «
ذکری الشیعة»، «
الدروس» و «
غایة المراد» می‌باشد اما کتاب الفیه نیز با همۀ اختصارش از شهرت فراوانی برخوردار است.
مؤلف در مقدمۀ کتاب پس از اشاره به این که این کتاب واجبات نماز را در بر دارد وعدۀ نوشتن کتابی در مستحبات نماز را داده است که بعدها با نام «
النفلیة» تالیف نموده است. این دو کتاب گاهی به صورت مجزا و گاهی نیز با هم به چاپ رسیده‌اند.
روش تالیف کتاب، فقه رساله‌ای و موجز است که مؤلف در آن به خلاصه‌ترین وجه مباحث مقدمات، مقارنات و نواقض نماز را همراه با احکام خلل و بقیۀ نمازها بیان نموده است.
آقا بزرگ تهرانی در الذریعة دربارۀ این کتاب می‌نویسد: هو من جلائل الکتب الفقهیة و مهامها و لذلک تلقاه العلماء و الفقهاء بالشرح و التعلیق.
با توجه به تاریخ اجازۀ شهید به شیخ شمس الدین محمد بن عبد العلی بن نجده (م ۸۰۸ ق) که در آن اجازۀ کتاب «الالفیة فی فقه الصلاة» را در سال ۷۷۰ ق داده است کتاب الفیه قبل از سال ۷۷۰ ق نوشته شده است.
کتاب الفیه مکررا در سال‌های ۱۲۷۱، ۱۳۰۸، ۱۳۱۲، ۱۳۱۹ در تهران و ۱۴۰۳ ق در
بیروت چاپ شده است.
این کتاب گاهی با «رسالۀ نفلیه» و گاهی با شرح
شهید ثانی، موسوم به «
المقاصد العلیة» چاپ شده است.
کتاب موجود در سال ۱۴۰۸ ق به وسیلۀ مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی در
قم انتشار یافته است.
تحقیق این کتاب توسط مرکز
تحقیقات اسلامی و
محقق آن فاضل قائینی نجفی بوده است.
در
تحقیق و تصحیح کتاب از یک نسخۀ خطی که متعلق به کتابخانۀ آیة الله
نجفی مرعشی «قده» در قم، که مربوط به سال ۹۵۳ ق است استفاده شده است. این نسخه به خط محمد بن شهاب نوشته شده و در فهرست کتابخانه با شمارۀ ۲۰۷۴ مشخص شده است.
هم چنین از سایر حواشی مثل
حاشیۀ محقق کرکی و
حاشیۀ شیخ علی بن حسین بحرانی و شروح دیگر استفاده‌های فراوان برده شده است.
کتاب الفیه شامل یک مقدمه و سه فصل و یک خاتمه است.
فصل اول: مقدمات نماز که ۶ تا هستند و عبارتند از:
۱-
طهارت۲- ازالۀ
نجاسات۳- ستر
عورتین۴- مراعات وقت
۵-
مکان نمازگزار۶-
قبله.
فصل دوم: مقارنات نماز که عبارتند از:
-
نیت- مبطلات نماز در
قرائت-
واجبات قرائت-
قیام-
رکوع-
سجود-
تشهد-
سلام.
فصل سوم: نواقض طهارت و نماز که ۲۵ مورد از آنها ذکر شده است.
خاتمه: شامل دو مبحث است:
- احکام خلل
- خصوصیات باقی نمازها.
کتاب الفیه دارای شروح متعددی است که در الذریعة جلد دوم صفحات ۲۹۶ و ۲۹۷، و جلد ۱۳ صفحات ۱۰۷ تا به بیش از ۳۰ شرح و حاشیه اشاره شده است که اشتباها در مقدمۀ ناشر کتاب موجود، شروح و حواشی در جلد ۱۳ را برای کتاب النفلیة ذکر کرده است.
در کتاب
مقدمه‌ای بر فقه شیعه نیز در صفحات ۱۴۱ تا ۱۴۸ به ۳۳ شرح و حاشیۀ کتاب الفیه اشاره شده است. اما مهم‌ترین شروح کتاب عبارتند از:
۱- المقاصد العلیة تالیف شهید زین الدین، شهید دوم (م ۹۶۶ ق).
علاوه بر این شرح، دو حاشیۀ دیگر نیز از شهید دوم بر این کتاب وجود دارد.
۲- شرح شیخ ا
براهیم بن سلیمان قطیفی، نوشته شده در سال ۹۳۹ ق.
۳- شرح شیخ
ابو العباس احمد بن محمد بن فهد حلی (م ۸۴۱ ق).
۴- شرح شیخ حسن بن زین الدین شهید،
صاحب معالم (م ۱۰۱۱ ق).
۵- شرح شیخ حسین بن عبد الصمد، پدر
شیخ بهایی (م ۹۸۴ ق).
۶-
شرح محقق کرکی، علی بن عبد العالی (م ۹۴۰ ق).
۷- شرح شیخ ابو عبدالله فاضل مقداد اسدی حلی سیوری (م ۸۲۱ ق).
۸-
حاشیۀ صاحب مدارک سید شمس الدین محمد بن علی عاملی (م ۱۰۰۹ ق).
۹-
الانوار العلیة تالیف شیخ
احمد بن محمد سبیعی، شاگرد
ابن المتوج، پایان یافته در سال ۸۵۳ ق.
۱۰-
احسن العطیة تالیف
سید محمد باقر خوانساری، صاحب
روضات الجنات.
۱۱-
مکمل البقیة من احسن العطیة تالیف سید محمد مهدی بن محمد باقر خوانساری.
وی در این کتاب شرح پدرش سید محمد باقر خوانساری را تکمیل کرده است.
۱۲-
معراج المؤمنین تالیف شیخ
محمد حسن بن جعفر شریعتمداری (م ۱۳۱۸ ق).
این کتاب شرح هر دو کتاب «الفیه» و «نفلیه» می‌باشد.
۱۳-
الاعلام الجلیة تالیف
حسین بن علی بن حسین اوالی، شاگرد
محقق کرکی (زنده در ۹۵۰ ق).
۱۴-
الدرة السنیة تالیف
ملا عبدالله شاه آبادی یزدی.
۱۵-
المطالب السنیة فی شرح الالفیة الشهیدیة تالیف
محمد علی بن حاج حسن اردکانی.
۱۶-
کفایة الطالبین تالیف سید
شرف الدین علی بن حجة الله شولستانی.
۱۷-
کفایة البهیة تالیف شیخ
محمد حسین بن محمد جعفر سرابی تبریزی.
۱۸-
التحفة الحسینیة تالیف شیخ
محمد بن ابی جمهور احسائی.
۱۹-
مسالک الجامعة تالیف سید محمد بن علی بن ابی جمهور احسائی.
۱- ترجمۀ الفیۀ شهید در واجبات نماز مترجم آن مشخص نیست.
۲- ترجمۀ الفیۀ شهید تالیف سید عبد الحی بن عبد الوهاب بن علی حسینی، مؤلف رسالۀ «معضلات» (زنده در ۹۵۹).
۳- ترجمة الالفیة و النفلیة تالیف آقا نجفی اصفهانی، شیخ محمد تقی بن محمد باقر (م ۱۳۳۲ ق).
۴- شرح فارسی الفیه تالیف ملا محمد سلیم گیلانی، نوشته شده در سال ۱۱۸۵ ق.
۵- ترجمۀ شرح الفیۀ شهید تالیف شیخ محمد جعفر سبزواری.
۱-
الحمانة البهیة تالیف
حسن بن راشد حلی (زنده در ۸۲۵ ق).
۲-
الدرة الصفیة تالیف نور الدین علی بن عبد الصمد عاملی (زنده در ۹۵۴ ق).
شهید دوم (م ۹۶۶ ق) علاوه بر نوشتن «المقاصد العلیة» در شرح الفیه و همین طور «القوائد الملیة» در شرح النفلیة، در سال ۹۵۱ ق کتابی را به نام «التنبیهات العلیة علی وظائف الصلاة القلبیة و اسرارها» تالیف نموده است.
نرم افزار جامع فقه اهل البیت، مرکز
تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
