برداسکن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شهر برداسکن در ارتفاع ۹۸۵ متری، و در ۲۶۴ کیلومتری جنوب غربی
مشهد واقع است و جمعیت این شهرستان ۱۳۸، ۱۴ تن می‌باشد.
از
تاریخ شهر برداسکن در پیش از
اسلام و حتی اوایل اسلام، اطلاعی در دست نیست. ظاهراً نخستین بار اعتمادالسلطنه در ذکر راههای
نیشابور به سایر اماکن از منزل چهارم از جاده سوم (
طبس) به نام برداسکن سخن می‌گوید که چهار هزار تن جمعیت داشته است و پس از عبور چهار فرسنگ از آن، جاده دو شعبه می‌شد؛ یکی سوی چپ به سلطان آباد ترشیز می‌رفت و دیگری به سمت راست که به طبس منتهی می‌شد.
ناصرالدین شاه نیز در سفر دوم خود به
خراسان از
قلعه دُرونه (۵۲ کیلومتری غرب برداسکن) که بسیار محکم است و بر سر راه
شاهرود به
بسطام قرار دارد نام می‌برد.
مک گرگر در سفرنامه خود از روستای بزرگ برناباد (یا: برنبد) (۲۳ کیلومتری غرب برداسکن) نام می‌برد.
در ۱۳۱۶ ش طبق قانون تقسیمات کشوری، بخش برداسکن در شهرستان
کاشمر(استان نهم) تشکیل شد. در ۱۳۵۵ ش، برداسکن به
شهر تبدیل شد و در فهرست سازمان تقسیمات کشوری ۱۳۷۴ش شهرستان برداسکن جزو شهرستان‌های استان نهم در آمد.
در مغرب قسمت مرکزی خراسان واقع، و محدود است از شمال به شهرستان
سبزوار، از شمال شرقی و مشرق به شهرستان کاشمر، از جنوب به شهرستان‌های
فردوس و طبس و از مغرب به شهرستان شاهرود (استان
سمنان). مشتمل بر دو بخش مرکزی و اَنابُد (انابت)، و چهار دهستان و یک شهر است. بخش مرکزی شامل دهستانهای کِنار شهر و کوهپایه و بخش انابد مشتمل بر دهستانهای صحرا و دُرونه است. شهر سبزوار در ۱۵۲ کیلومتری
شمال، کاشمر در ۴۷ کیلومتری
مغرب، فردوس در ۳۱۷ کیلومتری
جنوب، طبس در ۴۹۹ کیلومتری جنوب و شاهرود در ۴۰۶ کیلومتری مغرب آن قرار گرفته است. در قدیم، بر سر یکی از راههای اصلی تجاری
خراسان به دیگر نقاط ایران از طریق
کویر قرار داشت.
گرم‌ترین دمای آن گاهی به ۴۵ درجه و سردترین آن به ۵ درجه سانتیگراد می‌رسد. بادهای شمالی و شرقی آن معتدل ولی بادهای غربی و جنوب غربیش همراه با گرد و غبار و به علت نزدیکی به کویر، گرم و سوزان است.
کوه‌های بَغل باغ (بقل باغ)، پِتُوگوژ دارو و باغ دشت (بلندترین قله ۴۸۳، ۲ متر) و کمر سیاه و
قلعه چوق در مشرق و شمال، و کوه‌های زُوبَر (بلندترین قله ۸۵۰، ۱ متر) و چاه حیدر، و چاه نمک و
چشمه زاغ در شمال، و کوه‌های آغُل
کفتار، دل کن، کمر کاسه (یا کرم کَسه) و لاخ برقشی (برغشی)، قره سیاه چو (بلندترین قله ۱۳۱، ۲ متر)، سرهنگی و سفید در جنوب، و
کوه یخاب (بلندترین قله ۶۵۰، ۱ متر) در مغرب آن قرار دارد. یک رشته کوه نیز در مرکز شهرستان با جهت شمال شرقی ـ جنوب غربی (بلندترین قله گُرتیجو یا گورتیجو ۹۰۷، ۱ متر) امتداد دارد. آبادیهای شهرستان عمدتاً در دره‌های این کوهها واقع شده‌اند که جنگل‌های تُنُک دارد. برداسکن از پوشش گیاهی، گزوتاق و بُنه و
بادام کوهی و
گاوزبان و
کتیرا دارد.
اراضی مزروعی این شهرستان با رودهای موسمی مانند: برداسکن، بُرجک، دهنه قلعه و چشمه‌ها و چاهها آبیاری می‌شود.
از محصولات عمده برداسکن می‌توان
گندم،
جو،
پنبه،
چغندر قند،
زیره،
انگور و
انار را نام برد. در این شهرستان دامداری نیز رواج دارد، و مهمترین صنایع دستی آن قالی و قالیچه بافی است. معادن این ناحیه
آهن و
سرب و
روی و
مس و
قلع و کان‌های گچ و مرمر است و مهمترین معادن سرب و روی و مس و قلع آن در اراضی ده تکنار، در ۲۸ کیلومتری ده زنگالو و ۶۱ کیلومتری شمال غربی برداسکن، قرار دارد و سنگ معادن آن به خارج صادر می‌شود. شهرستان با راه‌هایی به کاشمر و سبزوار ارتباط دارد. در برخی از آبادیهای آن آثار قلعه‌های مخروبه و مناره‌های قدیمی دیده می‌شود.
از آبادیهای مهم این شهرستان می‌توان از:
کشمر(یا:کشمار یا کشمیر) نام برد که دهی از دهستان کنار شهر برداسکن است و در دوازده کیلومتری شمال جاده خلیل آباد به برداسکن و در دامنه
کوه ارسنگ، همراه با دو آبادی دیگر قرار دارد. در این بخش، روی قلعه‌ای قدیمی به نام
کوشک، بنایی ساخته شده که منار برج مانند آجری آن (برج قدیمی به ارتفاع ۱۸ متر) به
قرن هفتم تعلق دارد.
در آبادی کشمر سرو کهنسال و بسیار تناوری به عمر ۱۴۵۰
سال بود که در ۲۳۲ به دستور
متوکل عباسی بریده شد تا برای بنای جعفریه در
سامره به
بغداد برده شود و بار ۳۰۰، ۱
شتر شد
از دیگر آبادیهای مهم برداسکن می‌توان از فیروزآباد نام برد. فیروزآباد دهی است از دهستان کنار شهر که در چهارده کیلومتری جنوب شرقی شهر برداسکن قرار دارد. آثار قلعه‌ای کهن بر حاشیه آبادی دیده می‌شود و مناره‌ای آجری به ارتفاع هجده متر دارد که متعلق به قرن هفتم است. در تپه قدیمی نزدیکی آبادی آثار اشیاء عتیقه کشف شده است
در آبادیهای دیگر این شهرستان آثار چند غار، از جمله
غار پیکو و سرکلاته در
مشرق ده سیر از دهستان کوهپایه، و آب معدنی در مزرعه موقت آبِ گرمو (در ده خنجری از دهستان کوهپایه) و قلعه‌های مخروبه فراوان به جا مانده است و همچنین درختان قطور و کهنسال هنوز در آبادیهای آن دیده می‌شود.
چندین زیارتگاه و امامزاده در این شهرستان وجود دارد که از آن جمله است:
مزار خانقاه در روستای خانقاه در ۲۴ کیلومتری شمال برداسکن؛ مزار سید ابراهیم و بی بی حوّا در روستای محمدآباد و امامزاده سیدهاشم در قریه انابُد..
عشایر بلوچ و طوایف خانزائی و طاهری در این شهرستان زندگی می‌کنند و به دامداری اشتغال دارند.
(۱) اعتمادالسلطنه، محمد حسن بن علی، مطلع الشمس، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۱ـ۱۳۰۳، چاپ افست تهران ۱۳۵۵ ش.
(۲) افشین، یدالّله، رودخانه های ایران، تهران ۱۳۷۳ ش، ج ۲، ص ۳۹۰.
(۳) ایران وزارت دفاع ادارة جغرافیائی ارتش، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۴۲: کاشمر، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۴) ایران وزارت راه و ترابری، دفترچه مسافات راههای کشور، تهران (۱۳۶۶ ش).
(۵) ایران وزارت کشور اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور، ج ۳، تهران ۱۳۳۱ ش، ص ۱۹۰.
(۶) ایران وزارت کشور معاونت سیاسی و اجتماعی دفتر تقسیمات کشوری، تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران، تهران ۱۳۷۱ ش.
(۷) پاپلی یزدی، محمد حسین، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، مشهد ۱۳۶۷ ش.
(۸) جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، کوهها و کوهنامه ایران، تهران ۱۳۶۸ش.
(۹) حکیم، محمدتقی، گنج دانش: جغرافیای تاریخی شهرهای ایران، مقدمة عبدالحسین نوائی، چاپ محمد علی صوتی و جمشید کیانفر، تهران ۱۳۶۶ ش.
(۱۰) مستوفی، حمدالله بن ابی بکر، کتاب نزهة القلوب، چاپ گی لسترنج، تهران ۱۳۷۲ ش.
(۱۱) خسروی، محمدرضا، تاریخ کاشمر، مشهد ۱۳۷۲ ش.
(۱۲) رزم آرا، حسینعلی، فرهنگ جغرافیائی ایران (آبادیها)، استان نهم (خراسان)، تهران ۱۳۵۵ ش.
(۱۳) گابریل، آلفونس، تحقیقات جغرافیائی راجع به ایران، ترجمة فتحعلی خواجه نوری، چاپ هومان خواجه نوری، تهران ۱۳۴۸ ش.
(۱۴) مشکوتی، نصرت الله، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، تهران ۱۳۴۹ ش.
(۱۵) مک گرگر، شرح سفری به ایالت خراسان و شمال غربی افغانستان، ترجمه مجید مهدیزاده، مشهد ۱۳۶۶ ش.
(۱۶) ناصرالدین قاجار، شاه ایران، سفرنامه دوم خراسان، تهران ۱۳۶۳ ش
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برداسکن».
