تفسیر اجتماعی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
طریق و شیوه هر
مفسر برای
تفسیر متفاوت است و غالباً بستگی دارد به ابزاری كه
در تفسیر به كار می‌رود. از این رو روش‌های
تفسیر آیات متفاوت است. از جمله این روشها، روش
تفسیر اجتماعی است.
«
تفسیر»
در لغت از ماده «
فسََّر» به معنی «کشف و پرده‌برداری از معنای لفظ و ظاهر کردن آن» است
و
در اصطلاح به معنای پرده‌برداری از ابهاماتِ کلمات و جملات
قرآن و توضیح مقاصد و اهداف آن‌ها است.
«گرایش» یعنی تأثیر باورهای مذهبی، کلامی، جهت‌گیریهای عصری و سبکهای پردازش
در تفسیر قرآن، که بر اساس
عقاید، نیازها، ذوق و سلیقه و تخصص علمی
مفسر شکل می‌گیرد.
«روش» یعنی استفاده از ابزار یا منبع خاص (مانند:
قرآن،
روایت،
عقل و...)
در تفسیر قرآن تا معانی و مقصود
آیه را روشن کند.
تفسیر اجتماعی که شاخه‌ای از
تفسیر اجتهادی با گرایش اجتماعی است به معنای
خضوع در برابر مفاهیم اجتماعی و نیازهای واقعی عصر حاضر است که
مفسر در این روش تلاش می‌کند بین نظریه
قرآن در زمینه مسائل اجتماعی، با هدف اجتماعی، هماهنگی برقرار نماید،
و
در جنبه‌های محتلف اجتماعی از مسائل اعتقادی گرفته تا مسائل اقتصادی، سیاسی، اخلاقی و حقوقی، به ارایه نظریه و تئوری می‌پردازد و مشکلات را پیشبینی می‌کند و به
شبهات مختلف پاسخ می‌دهد.
مفسر در این
تفسیر از
موضعی متعهدانه و مسئولانه به قضایا نگاه می‌کند و نگران حوادث و تحولات است و از همین روست که همه راه‌حل‌ها را بررسی می‌کند و آن‌چه را مطابق فرهنگ و تعالیم قرآنی می‌یابد، ارایه می‌دهد.
قرآن کریم همان‌طور که به عقاید و
احکام تکلیفی انسان می‌پردازد، بسیاری از مطالب مربوط به زندگی اجتماعی و فردی بشر را بیان کرده است. این بُعد از
قرآن از دیرباز مورد توجه
مفسران بوده و به
تفسیر آیات مربوط به آن پرداخته‌اند، اما
در قرن اخیر، با حرکت «
سید جمال الدین اسدآبادی»
در مصر نگاهی نو به تعالیم
قرآن و
اسلام شکل گرفت
و به تبعیت از او شاگردش استاد «
محمد عبده» پایه و اساس این بنیان را پی ریزی کرد، و باب
اجتهاد در تفسیر را پس از چندین
قرن گشود.
بعد از او هم، شاگردانش، به همین شیوه و سبک عمل کردند، اما کسی که
در این راه گوی سبقت را از همه ربوده است علامه و
فیلسوف بزرگوار
سید محمد حسین طباطبایی (ره) می‌باشد، که
در تفسیر المیزان مباحث اجتماعی زیادی را طرح می‌کند.
«یا أیها الّذینَ آمنوا اصْبِروا وَ صابِروا و رابِطوا...»
«ای کسانی که
ایمان آورده‌اید!
در برابر مشکلات و هوس‌ها استقامت کنید! و
در برابر دشمنان (نیز)، پایدار باشید و از مرزهای خود، مراقبت کنید...»
علامه طباطبایی (ره)
در تفسیر این
آیه بحث‌هایی را
در زمینه‌های مختلف اجتماعی مانند بحث
انسان و اجتماع، انسان و رشد و نمو او
در اجتماع، عنایت
اسلام به اجتماع، رابطه فرد و اجتماع
در اسلام و...مطرح می‌کند.
هم‌چنین
در جاهای مختلفی از
تفسیر المیزان، مباحثی چون، اجتماع، اخوت و برادری، اصلاحات اخلاقی
حکومت و
حاکم، حریت و آزادی و شئون مختلف آن، حیات اجتماعی،
عدالت اجتماعی، قوانین اجتماعی،
وحدت اجتماعی،
هدایت اجتماعی، ضرورت وجود قوانین
در جامعه و...را مطرح و بحث می‌کند.
مفسرانی که به این گرایش
تفسیری روی آورده‌اند به عناصر ذیل توجه بیشتری کرده‌اند:
۱- به آیاتی از
قرآن که مسائل اجتماعی را بیان می‌کند بیشتر پرداخته‌اند.
۲- به مشکلات [[|مسلمانان]] مسلمان
در عصر خویش توجّه کرده و
آیات قرآن را بر زندگی عصر خود تطبیق نموده و درمان مشکلات اجتماعی را
در قرآن جستجو کرده‌اند.
۳- به آموزه‌های تربیتی و ارشادی قرآن توجه خاص داشته‌اند.
۴- معمولاً از بیانی شیوا و ساده استفاده کرده‌اند تا
تفسیر برای عموم مردم (سطح متوسط جامعه) قابل استفاده باشد.
۵- به
شبهات و اشکال‌های مخالفان نسبت به
قرآن و
اسلام توجه کرده و پاسخ می‌دهند.
۶-
مفسر در گرایش اجتماعی، روحیه‌ای اجتماع گرایانه دارد و
آیات قرآن،
احکام اسلامی را از زاویه فردی نمی‌بیند.
۷-
مفسر گرایش اجتماعی، تقلیدگونه با
تفسیر برخورد نمی‌کند و می‌کوشد با اسلوبی زیبا، سنت‌های اجتماعی
آیات قرآن را بر نیازهای عصر تطبیق کند و با بیانی د رخور فهم همه ارایه نماید.
سایت پژوهه
