تفسیر اجتماعی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
طریق و شیوه هر
مفسر برای
تفسیر متفاوت است و غالباً بستگی دارد به ابزاری كه در
تفسیر به كار میرود. از این رو روشهای
تفسیر آیات متفاوت است. از جمله این روشها، روش
تفسیر اجتماعی است.
«
تفسیر» در لغت از ماده «
فسََّر» به معنی «کشف و پردهبرداری از معنای لفظ و ظاهر کردن آن» است
و در اصطلاح به معنای پردهبرداری از ابهاماتِ کلمات و جملات
قرآن و توضیح مقاصد و اهداف آنها است.
«
گرایش» یعنی تأثیر باورهای مذهبی، کلامی، جهتگیریهای عصری و سبکهای پردازش در
تفسیر قرآن، که بر اساس
عقاید، نیازها، ذوق و سلیقه و تخصص علمی
مفسر شکل میگیرد.
«روش» یعنی استفاده از ابزار یا منبع خاص (مانند:
قرآن،
روایت،
عقل و...) در
تفسیر قرآن تا معانی و مقصود
آیه را روشن کند.
تفسیر اجتماعی که شاخهای از
تفسیر اجتهادی با
گرایش اجتماعی است به معنای
خضوع در برابر مفاهیم
اجتماعی و نیازهای واقعی عصر حاضر است که
مفسر در این روش تلاش میکند بین نظریه
قرآن در زمینه مسائل
اجتماعی، با هدف
اجتماعی، هماهنگی برقرار نماید،
و در جنبههای محتلف
اجتماعی از مسائل اعتقادی گرفته تا مسائل اقتصادی، سیاسی، اخلاقی و حقوقی، به ارایه نظریه و تئوری میپردازد و مشکلات را پیشبینی میکند و به
شبهات مختلف پاسخ میدهد.
مفسر در این
تفسیر از موضعی متعهدانه و مسئولانه به قضایا نگاه میکند و نگران حوادث و تحولات است و از همین روست که همه راهحلها را بررسی میکند و آنچه را مطابق فرهنگ و تعالیم قرآنی مییابد، ارایه میدهد.
قرآن کریم همانطور که به عقاید و
احکام تکلیفی انسان میپردازد، بسیاری از مطالب مربوط به زندگی
اجتماعی و فردی بشر را بیان کرده است. این بُعد از
قرآن از دیرباز مورد توجه
مفسران بوده و به
تفسیر آیات مربوط به آن پرداختهاند، اما در قرن اخیر، با حرکت «
سید جمال الدین اسدآبادی» در
مصر نگاهی نو به تعالیم
قرآن و
اسلام شکل گرفت
و به تبعیت از او شاگردش استاد «
محمد عبده» پایه و اساس این بنیان را پی ریزی کرد، و باب
اجتهاد در
تفسیر را پس از چندین قرن گشود.
بعد از او هم، شاگردانش، به همین شیوه و سبک عمل کردند، اما کسی که در این راه گوی سبقت را از همه ربوده است علامه و
فیلسوف بزرگوار
سید محمد حسین طباطبایی (ره) میباشد، که در
تفسیر المیزان مباحث
اجتماعی زیادی را طرح میکند.
«یا أیها الّذینَ آمنوا اصْبِروا وَ صابِروا و رابِطوا...»
«ای کسانی که
ایمان آوردهاید! در برابر مشکلات و هوسها استقامت کنید! و در برابر دشمنان (نیز)، پایدار باشید و از مرزهای خود، مراقبت کنید...»
علامه طباطبایی (ره) در
تفسیر این
آیه بحثهایی را در زمینههای مختلف
اجتماعی مانند بحث
انسان و
اجتماع، انسان و رشد و نمو او در
اجتماع، عنایت
اسلام به
اجتماع، رابطه فرد و
اجتماع در اسلام و...مطرح میکند.
همچنین در جاهای مختلفی از
تفسیر المیزان، مباحثی چون،
اجتماع، اخوت و برادری، اصلاحات اخلاقی
حکومت و
حاکم، حریت و آزادی و شئون مختلف آن، حیات
اجتماعی،
عدالت اجتماعی، قوانین
اجتماعی،
وحدت اجتماعی،
هدایت اجتماعی، ضرورت وجود قوانین در
جامعه و...را مطرح و بحث میکند.
مفسرانی که به این
گرایش تفسیری روی آوردهاند به عناصر ذیل توجه بیشتری کردهاند:
۱- به آیاتی از
قرآن که مسائل
اجتماعی را بیان میکند بیشتر پرداختهاند.
۲- به مشکلات [[|مسلمانان]] مسلمان در عصر خویش توجّه کرده و
آیات قرآن را بر زندگی عصر خود تطبیق نموده و درمان مشکلات
اجتماعی را در قرآن جستجو کردهاند.
۳- به آموزههای تربیتی و ارشادی قرآن توجه خاص داشتهاند.
۴- معمولاً از بیانی شیوا و ساده استفاده کردهاند تا
تفسیر برای عموم مردم (سطح متوسط
جامعه) قابل استفاده باشد.
۵- به
شبهات و اشکالهای مخالفان نسبت به
قرآن و
اسلام توجه کرده و پاسخ میدهند.
۶-
مفسر در
گرایش اجتماعی، روحیهای
اجتماع گرایانه دارد و
آیات قرآن،
احکام اسلامی را از زاویه فردی نمیبیند.
۷-
مفسر گرایش اجتماعی، تقلیدگونه با
تفسیر برخورد نمیکند و میکوشد با اسلوبی زیبا، سنتهای
اجتماعی آیات قرآن را بر نیازهای عصر تطبیق کند و با بیانی د رخور فهم همه ارایه نماید.
سایت پژوهه