تُحْصُوه (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تُحْصُوه: (لَنْ تُحْصُوهُ) از «
احصاء» به معنى «
شمردن، شماره كردن» است.
آیه مورد بحث درباره
عبادت شبانه
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و گروهى از
مؤمنان كه پيامبر را در
تلاوت قرآن همراهى مى‌كردند، مى‌باشد. آنها (برطبق آياتى كه در آغاز
سوره مذكور آمده است) نزديك به دو سوم از
شب يا نصف يا ثلث از شب را به قيام شبانه براى تلاوت قرآن و نيايش
پروردگار اختصاص داده بودند، ولى به گونه‌اى كه از بعضى
روایات استفاده مى‌شود جمعى از مسلمانان در نگهداشتن حساب «ثلث» و «نصف» و «دو ثلث» گرفتار اشكال و دردسر مى‌شدند (چرا كه وسيلۀ سنجش
زمان در آن عصر وجود نداشت) و به‌همين‌جهت ناچار احتياط مى‌كردند، و اين امر سبب مى‌شد كه گاه تمام شب را بيدار بمانند و مشغول عبادت باشند، تا آنجا كه پاهاى آنها به خاطر قيام شبانه ورم مى‌كرد! لذا خداوند اين حكم را بر آنها
تخفیف داد.
به موردی از کاربرد تُحْصُوه در
قرآن، اشاره می‌شود:
(إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَى مِن ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ وَ طائِفَةٌ مِّنَ الَّذينَ مَعَكَ وَ اللَّهُ يُقَدِّرُ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ عَلِمَ أَن لَّن تُحْصُوهُ فَتابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَؤُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَن سَيَكُونُ مِنكُم مَّرْضَى وَ آخَرُونَ يَضْرِبُونَ في الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِن فَضْلِ اللَّهِ وَ آخَرُونَ يُقاتِلُونَ في سَبیلِ اللَّهِ فَاقْرَؤُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ وَ أَقيمُوا الصَّلَاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ أَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنفُسِكُم مِّنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ هُوَ خَيْرًا وَ أَعْظَمَ أَجْرًا وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحيمٌ) «پروردگارت مى‌داند كه تو و گروهى از آنها كه با تو هستند نزديك دو ثلث از شب يا نصف يا ثلث آن را به پا مى‌خيزيد؛ و به عبادت و تلاوت قرآن مى‌پردازيد خداوند شب و روز را اندازه‌گيرى مى‌كند؛ او مى‌داند كه شما نمى‌توانيد مقدار آن را به دقت براى عبادت كردن اندازه‌گيرى كنيد، پس شما را بخشيد؛ اكنون آنچه براى شما ميسّر است قرآن بخوانيد. او مى‌داند بزودى گروهى از شما بيمار مى‌شوند، و گروهى ديگر براى به دست آوردن
فضل الهى و كسب
روزی به سفر مى‌روند، و گروهى ديگر در
راه خدا،
جهاد مى‌كنند و از تلاوت قرآن باز مى‌مانند)، پس آنچه براى شما ممكن است از آن تلاوت كنيد و
نماز را برپا داريد و
زکات بپردازيد و به خدا «
قرض الحسنه» دهيد و در راه او
انفاق نماييد و بدانيد آنچه از كارهاى نيک براى خود از پيش مى‌فرستيد آن را نزد خدا به بهترين وجه و بزرگترين پاداش خواهيد يافت؛ و از خدا
آمرزش بطلبيد كه خداوند آمرزنده و مهربان است.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه احصاء كه مصدر فعل تحصوه است، به معناى به دست آوردن و احاطه يافتن به مقدار هر چيز، و تعداد آن است و ضمير در
(لَنْ تُحْصُوهُ) ه تقدير مستفاد از
(يُقَدِّرُ اللَّيْلَ ...) ، و يا به قيام مستفاد از
(تَقُومُ أَدْنى ...) بر مى‌گردد، مى‌فرمايد: همه شما نمى‌توانيد يك سوم و يك دوم و دو سوم شبهاى سال را به خاطر كوتاهى و بلندى آن در ايام سال اندازه‌گيرى بكنيد، و مخصوصا دشوارى اين اندازه‌گيرى وقتى بيشتر مى‌شود كه كسى بخواهد اول شب بخوابد، و درست در يك دوم و يا يك سوم و يا دو سوم شب از خواب برخيزد، مگر اينكه از باب
احتیاط همه شب را بيدار بماند تا يقين كند آن مقدارى كه مى‌خواسته بيدار باشد، بيدار بوده است، و يا چاره‌اى ديگر بينديشد.
پس مراد از اينكه فرمود: خدا دانست كه شما نمى‌توانيد اين مقادير را به دست آوريد اين است كه اين احاطه براى عموم شما
مکلفین ميسر نيست، نه اينكه حتى هيچ فردى نمى‌تواند چنين احاطه‌اى پيدا كند.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله « تُحْصُوه »، ص۵۲۸.
