دوران بین متباینین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دوران بین مُتِباینَین به معنی تردید در تعلق
تکلیف به یکی از دو امر مستقل و غیر مشترک در اجزا است.
دوران بین
متباینین، مقابل
دوران بین اقل و اکثر و از اقسام
شبهه مقرون به علم اجمالی بوده و به معنای
شک در
الزام به یکی از دو امری است که
با یک دیگر ـ از لحاظ اجزا و شرایط ـ وجه مشترکی ندارند ـ اقل و اکثر نیستند ـ بلکه دو وجود جدا و مستقل از هم دارند هر چند که انجام هر دو
با هم ممکن است.
دوران بین متباینین، به سه صورت قابل تصور است:
گاهی "
وجوب " مسلّم است، اما " واجب " مردد است، مانند این که
مکلف می داند وجوبی به عهده او آمده است، اما نمی داند واجب،
نماز ظهر است یا
نماز جمعه؛
گاهی "
حرمت " مسلّم است، اما "
حرام " مردد است، مثل این که مکلف
یقین دارد یکی از دو ظرف " الف " و " ب "
خمر و نوشیدن آن حرام است و خطاب " یحرم علیک شرب الخمر " متوجه او شده است، اما به طور مشخص نمی داند کدام یک از آن دو ظرف خمر است؛
گاهی مکلف می داند یا وجوب یا حرمت متوجه وی شده است و اگر " وجوب " متوجه او شده باشد، به شی " الف "، و اگر " حرمت " متوجه او شده باشد، به شی ء " ب " تعلق گرفته است. در حقیقت،
علم اجمالی دارد که " اما هذا الشی ء واجب و اما ذاک الشی ء حرام " که متعلق وجوب و حرمت متفاوت است.
درباره
حکم دوران بین متباینین سه نظریه وجود دارد:
نظریه
مشهور، مبنی بر حرمت
مخالفت قطعی و وجوب
موافقت قطعی با علم اجمالی به
تکلیف، که لازمه آن
احتیاط است؛
نظریه مرحوم "
محقق قمی " مبنی بر تفصیل میان مخالفت قطعی و موافقت قطعی، که اولی حرام و دومی غیر واجب می باشد؛
نظریه منسوب به "
علامه مجلسی " مبنی بر جواز مخالفت مطلقا، چه قطعی و چه احتمالی.
آخوندخراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الاصول، ص ۴۰۶
صدر، محمد باقر، دروس فی
علم الاصول، ج ۱، ص ۴۱۱
نائینی، محمد حسین، اجودالتقریرات، ج ۱، ص ۴۸۳
جزایری، محمدجعفر، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، ج ۶، ص ۸
فاضل لنکرانی، محمد، ایضاح الکفایة، ج ۵، ص ۱۴-۱۶
مکارم شیرازی، ناصر، انوارالاصول، ج ۳، ص ۱۲۳
ذهنی تهرانی، محمد جواد، تحریرالفصول، ج ۵،۶، ص ۶۲۰
مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی
