شیخیّه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مؤسس این
فرقه شیخ احمد احسائی است. او در سال ۱۱۶۶ هـ ق در
احساء (منطقه‌اى در
قطیف که از ملحقات
بحرین در ساحل
عربستان است) متولد شد و در سال ۱۱۸۶ ق، به
کربلا رفت و در حوزه درس عده‌اى از علماى
شیعه، مثل
آقا باقر بهبهانی،
صاحب ریاض،
سید مهدی بحرالعلوم و
شیخ جعفر کاشف الغطاء حاضر گردید.
او علاوه بر
فقه و
اصول و
حدیث در
طب و
نجوم و
ریاضیات و علم حروف و اعداد و
طلسمات و
فلسفه هم مطالعاتى داشت.
در سال ۱۲۰۹ ق، به دلیل بروز
وبا به احساء بازگشت و در سال ۱۲۱۲ ق، دوباره به عتبات مراجعت کرد و سپس
بصره را مسکن دایمى خویش قرار داد و در سال ۱۲۲۱ ق، به قصد
زیارت امام رضا (علیه‌السّلام) رهسپار
خراسان شد و از آن جا به
یزد رفت و بنا به درخواست مردم یزد در آن جا سکونت گزید و در آن شهر، شهرت بسیارى کسب نمود.
چندى بعد به دعوت
فتحعلی شاه قاجار به
تهران رفت و مورد احترام بسیار قرار گرفت، فتحعلى شاه علاوه بر استقبال گرم، مبلغى هنگفت و یک عباى مروارید دوزى شده را به وى هدیه کرد و حقوق مستمرى برایش تعیین نمود
و سپس
محمد علی میرزا فرزند فتحعلى شاه، او را به
کرمانشاهان دعوت کرد و از وى تجلیل بسیار نمود. تعیین حقوق و مستمرى ماهانه و پرداخت مبلغ هزار تومان هزینه سفر و یک قریه بزرگ در حومه کرمانشاه، از هدایاى محمد على میرزا به وى بوده است
او تا وفات محمد على میرزا در همان جا بود و سپس به
قزوین رفت و مورد استقبال علماى آن جا قرار گرفت و در قزوین به اقامه
نماز جماعت در
مسجد شاه قزوین، و تدریس در
مدرسه صالحیه اشتغال داشت، ولى به دلیل آشکار شدن برخى از عقایدش، از طرف
ملا محمد تقی برغانی (که از علماى بزرگ قزوین بود) تکفیر شد و حکم او مورد قبول علماى شیعه در
ایران و
عراق و سایر مراکز شیعه قرار گرفت. از جمله کسانى که به کفر او حکم کردند شیخ محمد حسن
صاحب جواهر الکلام و
سید ابراهیم قزوینی صاحب ضوابط الاصول و
شریف العلماء مازندرانی، مى‌باشند
شیخ احمد بعد از آن، قزوین را به قصد
مشهد ترک گفت و سرانجام بعد از ایران به عراق و از آن جا رهسپار موطن خود شد و پیوسته در مسیر راه با بى‌اعتنایى مردم روبرو مى‌گردید. او در این سفر در قریه «هدیه» در سه منزلى
مدینه درگذشت و در قبرستان
بقیع به خاک سپرده شد.
بعد از مرگ شیخ احمد،
سید کاظم رشتی به ترویج افکار وى پرداخت و «
فرقه کشفیه» را تأسیس نمود و از فرقه کشفیه،
فرقه بابیه زاییده گردید.
او معتقد بود که:
۱.
ائمه (علیهم‌السّلام) علل اربعه عالم هستند.
۲.
اصول دین عبارت اند از معرفت اللَّه، معرفت
انبیا، معرفت ائمه (علیهم‌السّلام) و معرفت رکن رابع که شیوخ و بزرگان شیخیه مى‌باشند.
بر همین اساس، از مختصات او است؛ نفى عدل به عنوان اصلى از اصول دین و اعتقاد به رکن رابع.
۳. قرآن کلام نبى (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است.
۴. خدا با انبیا (علیهم‌السّلام) شىء واحدى هستند.
۵.
امام عصر (عج‌الله‌فرجه‌الشریف) به خاطر ترس، به عالم «هور قلیایى» گریخته است و این عالمى روحانى، غیر از عالم مادى است.
«کنت دوگو بینو» وزیر اسبق دولت
فرانسه در دربار ایران در کتاب «سه سال در ایران» مى‌نویسد: فرق شیخیه با سایر
شیعیان در این است که شیعیان مى‌گویند: امام دوازدهم زنده است و با قالب جسمانى روزگار مى‌گذراند، ولى شیخى‌ها مى‌گویند: امام دوازدهم با قالب روحانى زنده است.
۶. پیوسته کسى در میان شیعه وجود دارد که به عنوان انسان کامل، سمت نیابت خاصه از
حضرت حجت (عج‌الله‌فرجه‌الشریف) را بر عهده دارد و البته او خود را صاحب این مقام مى‌دانست.
او نظریات خاصى در زمینه
معراج پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)،
معاد و… دارد که بررسى مجموعه آراء و افکار او مجال دیگرى مى‌طلبد.
در هر حال آثار و مؤلّفات شیخ احمد از ۱۳۵ کتاب و رساله، فزونى دارد که اکثر آنها به چاپ رسیده است و از آن جمله است:
جوامع الکلم، شرح الزیارة، شرح حکمة العرشیة، شرح مشاعر و… . کتاب‌هاى وى پر است از عبارت‌هاى معماگونه که در آثار صوفیه به چشم مى‌خورد.
سید محسن امین در این باب مى‌گوید: به کشفیه امورى نسبت داده مى‌شود که اگر درست باشد،
غلو بوده و مایه خروج از
دین است و از شیخ احمد و امثال او از علماى کشفیه، شطحات و عبارت‌هاى معما گونه‌اى صادر شده است که شبیه
شطحیات برخى از
صوفیه است.
۱. حیات شیخ احمد احسائی، نوشته فرزند شیخ احمد.
۲. ارشاد العلوم، کریم خان کرمانى.
۳. تاریخ نبیل، زرندى.
۴. ردّ شیخیه، محمد بن سید صالح، قزوینى موسوى.
۵. اسرار پیدایش شیخیه، بابیه، بهاییه، محمد کاظم، خالصى.
۶. خرافات شیخیه و کفریات ارشاد العوام، خالصى.
۷. کشف المراد (بررسى عقاید شیخیه) الف، حکیم هاشمى.
۸. الکرام البررة، ج۱، ص۸۸–۹۱.
۹. دلیل المتحیرین، ترجمه، محمد کریم خان، ص۱–۵۱.
۱۰. مقدمه الشواهد الربوبیة، سید جلال الدین، آشتیانى.
۱۱. عقاید الشیخیة، علاءالدین سید امیر محمد، الکاظمى القزوینى.
۱۲. نقد و بررسی شیخیه تبریز و وجوه تمایز آن با دیگر شیخیه، پایان نامه دانشگاه مفید، آقازاده.
دائرة المعارف اسلام پدیا، برگرفته از مقاله «شیخیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۲/۱۴.
