عروس وحی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سوره الرحمن با
کنایه و
استعاره و
ایهام بیشتری نازل شده است و همین باعث میشود که این سوره زیباتر از سوره های دیگر باشد و شباهتش به
عروس بیشتر شود؛ زیرا که
حسن و
زیبایی عروس در این است که در زیر
تور و پشت
پرده باشد: «حور مقصورات فی الخیام»
لذا این سوره را
عروس قرآن نامیده‌اند.
آیات قرآن و کلام وحی همواره از زیباترین و شیواترین کلمات برخوردار بوده اند، به گونه ای که نه در کلام
عرب و نه در هیچ کلام دیگری همانند نداشته و نخواهند داشت.
الفاظ
کلام الهی از لحاظ کیفیت چنین کلمات و
نظم زیباتر از هر نظم و
نثر و از نظر
مفاهیم و
معانی دقیق و عمیق آن، شیواتر از هر
سخن و کلام دیگری است.
اما در میان
آیات و
سوره های قرآن، بعضی از درخشندگی و برجستگی خاصی برخوردارند که
ائمه (علیهم السلام) به آنها اشاره کرده اند. از آن جمله سوره «الرحمن» است که «عروس قرآن»
لقب گرفته است.
روی عن موسی بن جعفر، عن آبائه عنه قال: «ولکل شیء عروس و عروس القرآن سورة الرحمن - جلذکره - .»
اما چرا «عروس» و نه چیز دیگر؟ معلوم است که به خاطر زیبایی این سوره است، آن هم زیبایی مفاهیم این
سوره، نه زیبایی ظاهر آیات و الفاظ آن؛ چه اینکه ظاهر آیات این سوره چندان تفاوتی با دیگر سوره ها ندارد و شاید بتوان سوره های زیباتری هم از نظر نظم و نثر در قرآن پیدا کرد که به آنها لقب «عروس» داده نشده است.
اما باز این سؤال مطرح است که چه مفاهیم و معانیی در این سوره وجود دارد که موجب شده این سوره لقب «عروس» به خود بگیرد، در حالی که میبینیم همین مطالب یعنی تذکر به نعمتهای
خدا و
توبیخ مکذبین در جاهای دیگر قرآن هم آمده است؛ با این حال چرا فقط این سوره را عروس قرآن نامیده اند؟! شاید بتوان به این سؤال با دو احتمال پاسخ داد:
اول اینکه بگوئیم گرچه این مفاهیم در جاهای دیگر
قرآن هم آمده است؛ اما
تذکر به همه آنها در یک جا، به این صورت که در این سوره تکرار شده است، در جای دیگری از قرآن به چشم نمیخورد.
اما احتمال دوم که به نظر میرسد به واقعیت نزدیک‌تر باشد، آن است که این سوره همانند عروس زیبایی در
دیبا فرو رفته و در پس پرده
حجله پنهان شده است. یعنی در پس پرده مفاهیم و معانی ظاهر آیات با چهره ای
زیبا و در نهایت حسن پنهان شده که با سرانگشت اشاره
محرمان وحی خودنمائی میکند.
و این گونه آیات گرچه در سوره های دیگر قرآن هم هست، اما در این سوره همچنان که اشاره خواهد شد، با کنایه و استعاره و ایهام بیشتری نازل شده است و همین باعث میشود که این سوره زیباتر از سوره های دیگر باشد و شباهتش به عروس بیشتر شود؛ زیرا که حسن و زیبایی عروس (همچنان که در آیه ۷۲ همین سوره
به آن اشاره شده است) در این است که در زیر تور و پشت پرده باشد: «حور مقصورات فی الخیام»
بعضی از مفسرین نمونه هایی از این پرده برداری از الفاظ و معانی ظاهری و کشف
جمال این حقیقت پنهان شده را بیان کرده اند که در این مقاله، به طور
اجمال به آنها میپردازیم:
علامه مجلسی در «بحار» از
علی بن ابراهیم قمی چنین نقل کرده است:
«الرحمن علم القرآن»؛
یعنی «علم محمدا القرآن» و درباره
آیه «خلق الانسان»
میفرمایند: ذلک
امیرالمومنین (علیه السلام) «علمه البیان»؛
یعنی «علمه بیان کل شیء یحتاج الناس الیه» و درباره
«الشمس و القمر بحسبان»
میفرمایند که مراد آن دو نفر هستند (اولی و دومی از
غاصبان خلافت)، که در
قیامت به
عذاب خدا گرفتار میشوند؛ به این صورت که نور ظاهری آنها به
عرش برمی گردد و حرارت آنها هم که از
جهنم بوده است، به جهنم برمی گردد و تعبیر «
شمس» و «
قمر» برای آن دو نفر به این جهت است که پیروان آنها آنان را
خورشید این
امت و
نور آن میدانند. و به خدا
سوگند که غیر از آن دو نفر کسی مراد
خداوند نیست و نیز درباره این آیه «و النجم و الشجر
یسجدان»
فرموده اند که «
نجم»
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) است که خداوند در جای دیگر قرآن هم به ایشان لقب نجم داده است.
در سوره نحل آیه ۱۶:« و علامات و بالنجم هم یهتدون»
که علامات اوصیاءهستند و نجم رسول خدا (صلی الله علیه وآله).
و آیه «و السماء رفعها و وضع المیزان»
را نیز چنین معنا میفرمایند که «
سماء» رسول خدا (صلی الله علیه وآله) است که خداوند او را بسوی خودش بالا برده است و «
میزان» امیرالمؤمنین (علیه السلام) است که او را برای خلقش نصب کرده است و درباره آیه «الا تطغوا فی المیزان»
میفرمایند که بر
امام با
عصیان از دستوراتش
طغیان نکنید «و اقیموا الوزن بالقسط»؛
یعنی: برای خود امام عدل اقامه کنید.«و لاتخسروا المیزان»؛ به امام
ظلم نکنید و حقش را کم نگذارید.
و اما درباره «فبای آلاء ربکما تکذبان»
چنین میفرمایند که این آیه در ظاهر خطاب به
جن و
انس است ولی در باطن مراد، آن دو نفر (غاصبان خلافت) هستند.
و این مطالب از
امام صادق علیه السلام در کتاب «کنز الفوائد و تاویل الآیات الظاهرة» هم روایت شده است که علامه مجلسی در «بحار» از آن نقل کرده است.
این در حالی است که درباره آیات دیگر این سوره هم به همین منوال پرده از چهره زیبای حقیقت کنار زده شده و مقداری از
وجاهت و
زیبایی آن را آشکار کرده اند.
علامه مجلسی در «بحار»
از کتاب «کنز الفوائد» از
ابوذر (رضی الله عنه) از
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) درباره آیه «مرج البحرین یلتقیان»
روایت کرده است که آن دو بحر
علی و
فاطمه (علیهما السلام) هستند که هر یک دریایی از علم هستند و یکی بر دیگری خروج نمیکند و «یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان»
حسن و
حسین (علیهما السلام) هستند.
شیخ صدوق در «خصال» و
ابن شهر آشوب در «مناقب» و دیگران نیز این روایت را نقل کرده اند.
حال با این نمونه ها، ما میتوانیم به جمع بندی زیبایی دست پیدا کنیم و آن اینکه
سوره الرحمن در توصیف زیباترین
مخلوقات خداوند و تذکر به
قدردانی از این نعمتهای حقیقی و توبیخ
تکذیب آنها نازل شده است و لقب «
عروس» سزاوارترین لقب برای این سوره است و نباید از این نکته غافل بود که تعبیر
آیات این سوره همه، به حکم
وحدت سیاق، باید بر همین منوال بر
اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه وآله) تطبیق شود تا وحدت سیاق این سوره خدشه دار نشود.
گر چه درباره آیات دیگر این سوره چنین تفاسیری از اهل بیت (علیهم السلام) به ما نرسیده است ولی مشابه آنها در احادیث دیگری وارد شده است که منطبق بر مفاهیم این آیات است و شاید بتوان با کمک آنها
مراد و
مقصود واقعی بقیه آیات این سوره زیبا را پیدا کرد و اشاره مفسران کلام الهی و
امانتداران وحی به بعضی از آنها و فروگذاری از بیان بعضی دیگر، از باب این است که «تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.»
دانشنامه موضوعی قرآن.
