محمد وفا الکبیر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
درباره زندگی و اندیشه‌ها و
آثار محمد وفا کبیر شاذلی ، اطلاعات چندانی در دست نیست و در کتب
صوفیان و تراجم نیز گزارش جامعی مشاهده نشد.
نام او سید محمد و کنیه اش ابوالفضل یا
ابوالفتح ، مشهور به سید محمد وفا شاذلی،
فرزند محمد (نجم) بن محمد اسکندری بود.
او در
سال ۷۰۲ ق، در اسکندریه به
دنیا آمد و در آنجا رشد کرد. از استادان و مربیان او و صفات آنان و درس‌های خوانده شده و
زمان و مکان و دیگر خصوصیات تعلیم و تربیت او اطلاعی در دست نیست، اما همین مقدار ذکر شده است که وی مسلک استاد
ابوالحسن شاذلی را بر طبق دستور و راهنمایی امام سیر و سلوک،
داوود بن ماخلا پیمود و آنگاه به «اخمیم» روی کرد و در همان جا همسری برگزید. جزئیات و مشخصات زمانی و مکانی
ازدواج و نام و ویژگی‌های همسرش و مدت زندگی مشترکش و... نیز ذکر نشده است. همچنین سخنی از ثمره ازدواج سید محمد وفا و نام و نشان فرزند یا فرزندانش به میان نیامده است، جز اینکه پسری برای او به نام سید علی ذکر شده است.
وی بعد از ازدواج به
قاهره رفت و در منطقه روضه- در کنار
نیل - سکنی گزید و کم کم یارانش زیاد شدند و دولتی‌ها هم به طرف او روی آوردند.
تاریخ دقیق و مشخصات این حوادث نیز مجهول است. او سرسلسله و بنیان گذار
فرقه وفائیه در مصر و دارای اصالتی مغربی بود و تابعان و پیروانی داشت و از نظر مذهبی،
مالکی بود.
محمد وفا، کتاب‌های بسیاری در باب
شریعت ،
طریقت و حقیقت پدید آورد. کتاب‌های «الصور»، «العروش»، «المعارج»، «الواردات»، «فصول الحقائق»، «تاصیل الازمان»، «تفصیل الاکوان»، «ترجمان الاشواق» و «روضة العشاق»، «شعائر العرفان فی الواح الکتمان»، «نفائس العرفان من انفاس الرحمان»، «المقامات السنیة المخصوص بها السادة الصوفیة»، «بهجة الارشاد فی الفقه»، «حزب السادات فی جمیع العبادات» و «کتاب الازل» از آثار علمی اوست.
او در
شعر نبوغی داشت و دیوان شعری از او برجای مانده و به سبک
ابن فارض و دیگران قصیده‌هایی سروده است.
شیخ عبد الوهاب شعرانی که کتابی در باره زندگی و مناقب محمد وفا شاذلی دارد، در کتاب طبقاتش نوشته است که او از بزرگ‌ترین
عارفان بود و از سید علی فرزند سید محمد وفا نقل کرده که پدرش خاتم اولیاء و صاحب منزلتی بزرگ بود و کتاب‌های زیادی داشت که در کودکی، درحالی که هفت یا ده سال داشت، آن را نوشته بود. شعرانی افزوده است که سخنان منظوم و منثور سید محمد وفا رمزهایی شگفت است که به طلسم می‌ماند و تاکنون رازش ناگشوده مانده است.
هرچند جناب شعرانی مذکور، مقصود و مصداقش را از این طلسم و معما به صورت روشن بیان نکرده است، لکن اگرچه کلام او مبالغه‌ای بیش نیست و لکن درهرحال
اثر علمی سید محمد وفا شاذلی به نام «کتاب الازل» بر جایگاه بلند او در بحث از
علم حقایق الهی دلالت دارد.
او ملقب به وفا شده؛ زیرا گفته‌اند و ادعا شده که زمانی رود نیل متوقف شد و بالا نیامد، پس مردم
مصر قصد بازگشت و کوچ کردند، ولی او به سوی رود آمد و گفت: با
اذن الهی بالا بیا، پس در آن روز
رود نیل ۱۷ ذراع بالا آمد و به اندازه لازم رسید و به
اصطلاح وفا کرد و مردم نیز سید محمد را به همین مناسبت، وفا نامیدند.
او گرچه در بین عارفان دوره اسلامی چندان معروف نیست، ولی واعظی تاثیرگذار بود که سخنش در قلب‌ها نفوذ می‌کرد.
بی تردید می‌توان گفت که او عارفی نکته سنج و هوشمند بود که کوشید مطالبش را در آثارش و به ویژه در «کتاب الازل» با
آیات قرآن کریم مستند و موجه سازد.
به نظر می‌رسد وی آگاهانه عبارات و اسماء و صفاتی را برای بحث و گفتگو در باره خدا برگزیده که در آیات قرآن کریم آمده تا اثبات شود که مطالب عرفانی، مستند به معارف
قرآن است و دشمنان سطحی نگر نتوانند
عرفان و عارفان را تضعیف و متهم به التقاط و بی دینی کنند. محمد وفا کبیر سرانجام در
روز سه شنبه یازدهم
ربیع الاول سال ۷۶۵ ق، در قاهره درگذشت و بنا بر
وصیت خودش، در قرافه بین ضریح استاد ابوالسعود بن ابی العشائر و تاج الدین بن عطاء الله مدفون شد.
۱. کتاب الازل، محمد وفا الکبیر، ضبطه و صححه و علق علیه الشیخ الدکتور عاصم ابراهیم الکیالی الحسینی الشاذلی الدرقاوی، دارالکتب العلمیة بیروت، الطبعة الاولی ۱۴۲۷ ق.
۲. الاعلام؛ قاموس التراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، خیر الدین الزرکلی، دارالعلم للملایین بیروت، الطبعة السادسة العشرة ۲۰۰۵ م.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
