معزالدین ابوجعفر سیدمهدی بن حسین قزوینی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سیدمهدی بن حسین بن احمد (۱۲۲۲-۱۳۰۰ق/۱۸۰۷-۱۸۸۲م)،
لقب او معزالدین و کنیه‌اش ابوجعفر است.
وی
فقیه،
اصولی،
متکلّم،
مفسّر،
ادیب، شاعر و برجسته‌ترین چهرۀ
آل قزوینی و از عالمان بزرگ امامی در اواخر سدۀ ۱۳ق/۱۹م بوده است.
سیدمهدی در
نجف یا
حلّه زاده شد و برای ادامۀ تحصیل و فراگیری سطوح عالی
علوم دینی به نجف رفت و در حوزۀ درس عالمان بزرگی چون
شیخ مرتضی انصاری،
میرزای شیرازی،
حاج میرزا محمدحسن، شیخ موسی فرزند شیخ
جعفر کاشف الغطاء، شیخ
علی کاشف الغطاء فرزند دیگر شیخ جعفر، عمویش
سیدباقر قزوینی و نیز
سیدمحمدتقی قزوینی حاضر شد و
فقه و
اصول و دیگر علوم رایج آن روزگار را گرفت، اما در
علم و
عمل بیشترین بهره را از عمویش سیدباقر برد.
وی در ۲۰ سالگی به درجۀ
اجتهاد نایل آمد. گفته‌اند که او از حافظه‌ای نیرومند برخوردار بود و چیزی را که می‌خواند و یا می‌شنید از یاد نمی‌برد. وی از برخی استادان خود مانند سیدباقر و
علامه طباطبایی اجازه روایت داشته است. هنگامی که استادش
میرزای شیرازی از نجف عازم
سامرا شد، همراه وی به آن شهر رفت. پس از مدتی به
کاظمین آمد و چنین می‌نماید که پس از آن به نجف بازگشته باشد. فعالیت علمی و ارشادی وی بیش‌تر در حلّه بوده است.
میرزاحسن نوری که خود از شاگردان او بوده، گوید: پس از آمدن سید به حلّه،
شیعیان آن دیار که تا آن زمان قدرتی نداشتند و از آموزش‌های مذهبی چیزی نمی‌دانستند، جانی تازه پیدا کردند و با معارف اسلامی و شیعی آشنایی گسترده یافتند.
تلاش‌های فکری و تبلیغی وی تا آن‌جا مؤثر بود که گفته‌اند حدود ۰۰۰ «۱۰۰ نفر در حلّه و پیرامون آن به
مذهب شیعه گرویدند. افزون بر این، او حوزۀ درسی پدید آورد که دانش پژوهان از نقاط مختلف در آن گرد آمدند و به مراتب والای علمی رسیدند.
برخی از شاگردان بلند آوازۀ او عبارت بودند از حاج میرزا حسین نوری (۱۲۵۴-۱۳۲۰ق/۱۸۳۹-۱۹۰۲م)، عمویش سیدعلی قزوینی، میرزا
محمد بن عبدالوهاب همدانی کاظمی، ابوالمکارم شیخ محمد بن عبدالله بن محمود حرزالدّین (د ۱۲۷۷ق/۱۸۶۰م) و محمد بن علی بن کاظم بن جعفر
جزایری نجفی (د ۱۳۰۳ق/۱۹۰۱م). کسانی که از وی اجازۀ روایت گرفتند، اینانند:
میرزاجعفر بن میرزا علی نقی طباطبایی حایری، شیخ
عمران بن حاج احمد نجفی، حاج میرزا حسین نوری، عمویش سیدعلی قزوینی، آخوند
ملا محمدکاظم خراسانی (د ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م)، شیخ
محمدعلی بن محمدحسن خوانساری (د ۱۳۳۲ق/۱۹۱۳م) و شیخ
شیخ محمد حسین بن محمدعلی شهرستانی حایری.
سیدمهدی در پیش‌تر دانش‌های متداول روزگار خود مهارت داشت، اما چیره‌دستی او در
فقه بیش از همه بود، تا آن‌جا که او را بر اکثر فقیهان آن عصر ترجیح داده‌اند. وی از نظر اخلاقی و عرفانی نیز شهره بود و آشنایانش او را به پرهیزگاری و پارسایی ستوده‌اند. فرزندش حسین گوید که او بسیار متعبّد و در عمل به همۀ احکام دینی سخت کوشا بود. لحظه‌ای از عمرش را بیهوده صرف نمی‌کرد؛ یا به رفع مشکلات مردم می‌پرداخت، یا به تدریس اشتغال داشت و یا به تحقیق و تألیف وقت می‌گذراند. با این‌که از
ثروت و جلال و شکوه اجتماعی و ظاهری بسیار برخوردار بود، زندگی را به سادگی گذراند.
او در ۷۸ سالگی (و به گفته‌ای ۹۳ سالگی) پس از بازگشت از سفر
حج در سَماوه درگذشت و جنازۀ او را با احترام بسیار به نجف منتقل کردند و و در آرامگاه خانوادگی به
خاک سپردند.
سیدمهدی قزوینی آثار بسیاری در فقه،
اصول،
حدیث،
تاریخ و
ادبیات برجای نهاده‌است که فهرست آن‌ها چنین است:
در فقه: ۱. بصائر المجتهدین، ۲. حلیة المجتهدین، ۳. مواهب الافهام فی شرح شرائع الاسلام، ۴. نفائس الاحکام، ۵. القواعد الکلیة الفقهیة، ۶. فُلک النجاة فی احکام الهُداة، ۷. وسیلة المقلدین الی احکام الدّین، ۸. رسالة فی المواریث، ۹. اللّمعات البغدادیّة فی الاحکام الرّضاعیّة، ۱۰. مناسک الحج، ۱۱. شرح اللّمعتین، ۱۲. شرح معالم (ابن القطّان)، ۱۳. المنظومة، ۱۴. اجوبة المسائل البحرانیّة. در اصول: ۱. الفرائد، ۲. الودائع، ۳. المهذّب، ۴. الموارد، ۵. شرح القوانین، ۶. البسائک المذهّبة، ۷. آیات الاصول، ۸. الفوائد الغرویّة فی المسائل الاصولیّة، ۹. اساس الایجاد لتحصیل ملکة الاجتهاد، ۱۰. شرح المنظومة فی الاصول، ۱۱. رسالة فی حجّیّة الخبر الواحد، ۱۲. الروائح، ۱۳.المذهب البارع، ۱۴. درّة الغوّاص.
در
فلسفه،
منطق،
کلام و
ریاضی: ۱. مضامیر الامتحان فی علم الکلام و المیزان، ۲. آیات المتوسّمین فی اصول‌الدّین،
۳. القلائد الخرائد فی اصول العقائد، ۴. القلائد الحلّیة فی العقائد الدینیة، ۵. رسالة فی ابطال الکلام النّفسی، ۶. مسائل الارواح، ۷. مختصر فی الامور العامّة و الجواهر و الاعراض، ۸. شرح منظومة تجرید العقائد، ۹. الصّوارم الماضیة لردّ الفرقة الهاویة و تحقیق الفرقة الناجیة،
۱۰. قوانین الحساب.
در
تفسیر: ۱. تفسیر سورة الفاتحة، ۲. تفسیر سورة القدر، ۳. تفسیر سورة الاخلاص. در حدیث‌شناسی: ۱. سفینة الراکب فی بحر محبّة علی بن ابی‌طالب علیه اسلام، ۲. مشارق الانوار فی حلّ مشکلات الاخبار. در
اخلاق: ۱. معارج النّفس الی روح‌القدس، ۲. معارج الصّعود فی علم الطّریقة و السّلوک. برخی گفته‌اند که سیدمهدی در هر علمی اثری داشته‌است، ولی بسیاری از این آثار که در دست شاگردانش بود، در جریان
طاعون عمومی نجف از میان رفته‌است.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آل‌قفطان»، ج۲، ص۴۵۲.
