• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آقا محمد بیدآبادی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


آقامحمد بن محمدرفیع بیدآبادی (متوفای ۱۱۹۷ یا ۱۱۹۸ق)، حکیم، عارف و قطب سلسله ذهبیه در قرن دوازدهم هجری قمری بود.
وی از شاگردان ملا عبدالله حکیم، ملا اسماعیل خواجویی و میرزا محمدتقی الماسی بود و شاگردان فلسفی و عرفانی توانمندی چون میرزای قمی، محمد ابراهیم کرباسی، ملا علی نوری، مولی مهدی نراقی و سید حسین قزوینی را تربیت کرده است. او را می‌توان احیاکننده و مروج فلسفه ملاصدرا دانست هر چند بیش‌تر در عرفان بروز و ظهور کرده و در عرفان، مرید سید قطب‌الدین نیریزی از ارکان سلسله ذهبیه بود و پس از مرگ او قطب این سلسله شد. طریقه و مشرب فکری آقامحمد، جمع میان عرفان، قرآن و برهان بود. از وی تالیفات بسیاری برجای مانده است.
‌

پدر آقامحمد بیدآبادی، مولی محمدرفیع از زاهدان و مجتهدان گیلان و مازندران بود که به اصفهان رفت و در محله بیدآباد این شهر ساکن شد.
آقامحمد در آن‌جا به دنیا آمد و شهرتش به سبب اقامت طولانی او در بیدآباد است.
[۱] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۱، ص۳۰۱، تهران ۱۳۶۹ ش.    
[۲] حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الاثار در احوال رجال دوره قاجار، ج۱، ص۶۶، اصفهان ۱۳۷۷ ش.


استادان آقامحمد در معقول و منقول، ملا عبدالله حکیم (متوفی ۱۱۶۲)، ملا اسماعیل خواجویی (متوفی ۱۱۷۳) و میرزا محمدتقی الماسی (متوفی ۱۱۵۹) بوده‌اند.
[۳] آقا بزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعدالعشرة، ج۱، ص۶۹۵، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
[۴] حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الاثار در احوال رجال دوره قاجار، ج۱، ص۶۷، ج ۱، اصفهان ۱۳۷۷ ش.
[۵] ملاصدرا، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، ج۱، ص۱۲۰، با حواشی ملاهادی سبزواری، چاپ جلال‌الدین آشتیانی، چاپ افست تهران ۱۳۶۰ ش.


اساساً اهمیت ویژه بیدآبادی در انتقال میراث فلسفی ملاصدرا به نسل پس از خود است، زیرا اندیشه‌های ملاصدرا که ارزش و اهمیت والای آن تا مدتها ناشناخته مانده بود، به سعی شاگرد مشهور بیدآبادی، ملا علی نوری، به‌طور شایسته‌ای معرفی گردید.
بنابراین، بیدآبادی را می‌توان احیاکننده و مروج فلسفه ملاصدرا دانست
[۶] مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، ج۱، ص۵۹۴، تهران ۱۳۷۰ ش.    
هر چند بیش‌تر در عرفان بروز و ظهور کرده است.

بیدآبادی در عرفان، مرید سید قطب‌الدین نیریزی (۱۱۰۰ـ ۱۱۷۳)، از ارکان سلسله ذهبیه، بود و پس از مرگ او قطب این سلسله شد.
[۷] معصوم علیشاه، محمدمعصوم بن زین‌العابدین، طرائق الحقائق، ج۳، ص۲۱۵، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ۱۳۴۵ش.

گفته‌اند سلسله عرفانی برخی عارفان متشرع ساکن نجف و کربلا، مانند سید احمد کربلایی، سیّد مرتضی کشمیری، ملا فتحعلی سلطان‌آبادی، ملا حسینقلی همدانی و سیّد مهدی بحرالعلوم به بیدآبادی متصل است.
[۸] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران: از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۲، ص۱۵، پانویس ۱۱، تهران ۱۳۵۴ ش، مشهد ۱۳۵۸ ش.

تبحُرّ وی در علم کیمیا نیز ادعا شده است.
[۹] خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، ج۷، ص۱۲۳، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰۱۳۹۲.    


بیدآبادی در فقه قائل به وجوب نماز جمعه در عصر غیبت امام زمان (علیه‌السلام) بود، و چون در اصفهان نماز جمعه برگزار می‌شد، برای رعایت فاصله لازم بین دو نماز جمعه، به روستای رِنان در بلوک ماربین می‌رفت و در آن‌جا اقامه نماز جمعه می‌کرد.
[۱۰] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران: از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۲، ص۱۵، پانویس ۱۱، تهران ۱۳۵۴ ش، مشهد ۱۳۵۸ ش.

همچنین، خوانساری
[۱۱] خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، ج۷، ص۱۲۴، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰۱۳۹۲.    
به نقل از منیة المرتاد میرزا محمد اخباری، بیدآبادی را در زمره مخالفان نظریه اجتهاد و مدافعان نظریه اخباری نام برده است.

بیدآبادی به توجهی که حکومت وقت به وی می‌کرد بی‌اعتنا بود، و اموالی را که به رسم هدیه برای او می‌فرستادند، نمی‌پذیرفت.
وی به زهد و قناعت در معاش می‌کوشید، و برای امرار معاش، به زراعت و شعربافی می‌پرداخت.
در قحطی اصفهان، برای همدردی با قحطی‌زدگان، شش ماه به خوردن زردک خام اکتفا کرد.
[۱۲] مهدوی، مصلح‌الدین، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۲، ص۹۱۴، اصفهان ۱۳۴۸ ش.    
[۱۳] خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، ج۷، ص۱۲۳، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰۱۳۹۲.    


شاگردان مهم بیدآبادی عبارت‌اند از:
ملا علی نوری، ملا محراب گیلانی، حاج محمد ابراهیم کرباسی ـ که طبق وصیت پدرش تحت تربیت و تعلیم خاصّ بیدآبادی بوده است
[۱۴] گزی برخواری، عبدالکریم بن مهدی، تذکرة القبور، ج۱، ص۴۸، چاپ ناصر باقری بیدهندی، قم ۱۳۷۱ش.    
ـ میرزا ابوالقاسم خاتون‌آبادی، ملا عبدالکریم اشراقی قاینی، سیّد حسین قزوینی، میرزا ابوالقاسم قمی، ملا نظرعلی گیلانی، صدرالدین محمد دزفولی، اسماعیل جزایری و میرزا هدایت‌الله مشهدی.
مولی مهدی نراقی و میرزا محمدعلی میرزامظفر، مدرس آثار شیخ اشراق، را نیز از زمره شاگردان او دانسته‌اند.
[۱۵] لاهیجی، محمدجعفر، شرح رسالة المشاعر ملاصدرا، ج۱، ص۶۸، چاپ جلال‌الدین آشتیانی، قم (تاریخ مقدمه ۱۳۴۳ ش).
[۱۶] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران: از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۴، ص۲۹۶ـ۲۹۷، تهران ۱۳۵۴ ش، مشهد ۱۳۵۸ ش.
[۱۷] حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الاثار در احوال رجال دوره قاجار، ج۱، ص۶۷ـ ۶۸، اصفهان ۱۳۷۷ ش.
[۱۸] مدرس هاشمی، حسن، شرح رساله سیر و سلوک، ج۱، ص۱۳، چاپ علی کرباسی، (قم) ۱۳۷۷ ش.
[۱۹] مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، ج۱، ص۵۹۵، تهران ۱۳۷۰ ش.    


بیدآبادی در ۱۱۹۷ (یا اول محرم ۱۱۹۸) وفات یافت، و مقبره وی در تخت پولاد اصفهان، جنب مقبره پدرش در شرق تکیه خوانساری‌ها، جای دارد.
[۲۰] خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، ج۷، ص۱۲۳، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰۱۳۹۲.    
[۲۱] حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الاثار در احوال رجال دوره قاجار، ج۱، ص۶۹، ج ۱، اصفهان ۱۳۷۷ ش.
[۲۲] مهدوی، مصلح‌الدین، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۲، ص۹۱۴، اصفهان ۱۳۴۸ ش.    


طریقه و مشرب فکری آقامحمد، جمع میان عرفان، قرآن و برهان بوده است.
[۲۳] مدرس هاشمی، حسن، شرح رساله سیر و سلوک، ج۱، ص۲۰، چاپ علی کرباسی، (قم) ۱۳۷۷ ش.

او در طریقه عرفانی و سلوکی خود، جمع میان ظاهر و باطن می‌کند و هریک را بدون دیگری ناقص می‌داند.
[۲۴] مدرس هاشمی، حسن، شرح رساله سیر و سلوک، ج۱، ص۲۵، چاپ علی کرباسی، (قم) ۱۳۷۷ ش.

وی در یکی از رسائل خود درباره سیر و سلوک
[۲۵] بیدآبادی، آقامحمد، دو رساله از آقامحمد بیدآبادی در سیروسلوک چاپ حسین مدرسی طباطبائی، وحید، دوره ۱۱، ش ۴، ص۳۸۹، (تیر ۱۳۵۲).
از همت، تأمل، ذکر موت (خانه دل از غیر حق خالی کردن)، عبودیت و ربوبیت سخن گفته و مطالبش را با ابیات عارفانی چون حافظ آمیخته است.

بیدآبادی به عربی و فارسی آثاری از خود برجای نهاده است، که عبارت‌اند از:
۱) تفسیر قرآن به عربی؛
[۲۶] دانش‌پژوه، محمدتقی، فهرست نسخه های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۸، ص۴۴۸، تهران ۱۳۳۹ ش.

۲ ) رساله‌ای به فارسی با عنوان فی علم التوحید علی نهج التجرید، که در منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران
[۲۷] آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران: از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۴، ص۳۰۳، تهران ۱۳۵۴ ش، مشهد ۱۳۵۸ ش.
چاپ شده است؛
۳) رساله حُسن دل، به فارسی، تحقیق و تصحیح علی صدرایی خویی و محمدجواد نورمحمدی؛
۴) «رساله در سیر و سلوک» در پاسخ میرزای قمی به عربی که همراه با ترجمه فارسی در مجله پیام حوزه (۱۳۷۲ ش) به چاپ رسیده است؛
۵) «رساله در سیر و سلوک» در پاسخ سید حسین قزوینی که مکرراً (از جمله در وحید، تیر ۱۳۵۲؛ حوزه، تیر ۱۳۶۴؛ کیهان اندیشه، فروردین و اردیبهشت ۱۳۶۶) چاپ شده است؛
۶) «فصلی در آداب تخلیه و تحلیه» (چاپ شده در وحید، تیر ۱۳۵۲؛ حوزه، آذر و دی ۱۳۶۸)،
رساله ای با عنوان سیر و سلوک نیز منسوب به بیدآبادی است که همراه با شرح میر سید حسین مدرس هاشمی، در ۱۳۷۷ ش منتشر شده است.
احمد نراقی
[۲۸] نراقی، احمد، الخزاین، ج۱، ص۳۸۹، چاپ حسن حسن زاده‌آملی و علی‌اکبر غفاری، تهران (۱۳۸۰).
نیز دستورالعملی از او در سیر و سلوک نقل کرده است.

وی در حسن دل، مخاطب خود را از اسلام مقالی و توحیدِ لسانی برحذر داشته و حیات ابدی را در موت پیش از مرگ طبیعی دانسته است.
مرگ ارادی، به نظر او، میراندن شهوت و غضب به فرمان عقل و شرع است.
[۲۹] بیدآبادی، آقامحمد، حسن دل در سیر و سلوک الی الله، ج۱، ص۳۰، چاپ علی صدرایی خوئی و محمدجواد نورمحمدی، (قم) ۱۳۷۶ ش.
[۳۰] بیدآبادی، آقامحمد، حسن دل در سیر و سلوک الی الله، ج۱، ص۳۵، چاپ علی صدرایی خوئی و محمدجواد نورمحمدی، (قم) ۱۳۷۶ ش.

او جهل را «عماء معنوی» می‌داند.
[۳۱] بیدآبادی، آقامحمد، حسن دل در سیر و سلوک الی الله، ج۱، ص۳۵، چاپ علی صدرایی خوئی و محمدجواد نورمحمدی، (قم) ۱۳۷۶ ش.

بیدآبادی در همان رساله
[۳۲] بیدآبادی، آقامحمد، حسن دل در سیر و سلوک الی الله، ج۱، ص۴۱ـ۴۶، چاپ علی صدرایی خوئی و محمدجواد نورمحمدی، (قم) ۱۳۷۶ ش.
اصناف آدمیان، تقوا، ورع و توحید را به انواع مختلف تقسیم می‌کند و، مثلاً، توحید را چهار قسم می‌داند: توحید اهل تقلید، توحید اصحاب و ارباب رسوم، توحید اصحاب مکاشفه، توحید فناء فی الله.
بیدآبادی تزکیه نفس و تصفیه قلب و تجلیه روح را در ظاهر و باطن در متابعت از آل رسول الله (صلوات‌الله‌علیهم) می‌داند.
[۳۳] بیدآبادی، آقامحمد، حسن دل در سیر و سلوک الی الله، ج۱، ص۵۰، چاپ علی صدرایی خوئی و محمدجواد نورمحمدی، (قم) ۱۳۷۶ ش.

به عقیده وی تا کسی به مرتبه محبت فایز نشود، اسلام و ایمان نخواهد داشت.
[۳۴] مدرس هاشمی، حسن، شرح رساله سیر و سلوک، ج۱، ص۱۸۹، چاپ علی کرباسی، (قم) ۱۳۷۷ ش.


(۱) محمدمحسن آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعدالعشرة، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
(۲) آقامحمد بن محمدرفیع بیدآبادی، حسن دل در سیر و سلوک الی الله، چاپ علی صدرایی خوئی و محمدجواد نورمحمدی، (قم) ۱۳۷۶ ش.
(۳) آقامحمد بن محمدرفیع بیدآبادی، «دو رساله از آقامحمد بیدآبادی در سیروسلوک» چاپ حسین مدرسی طباطبائی، وحید، دوره ۱۱، ش ۴ (تیر ۱۳۵۲).
(۴) محمدعلی حبیب آبادی، مکارم الاثار در احوال رجال دوره قاجار، ج ۱، اصفهان ۱۳۷۷ ش.
(۵) محمدباقر بن زین‌العابدین خوانساری، روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲.
(۶) محمدتقی دانش پژوه، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج ۸، تهران ۱۳۳۹ ش.
(۷) محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، با حواشی ملاهادی سبزواری، چاپ جلال الدین آشتیانی، چاپ افست تهران ۱۳۶۰ ش.
(۸) گزی برخواری، عبدالکریم بن مهدی، تذکرة القبور، چاپ ناصر باقری بیدهندی، قم ۱۳۷۱ش.
(۹) لاهیجی، محمدجعفر، شرح رسالة المشاعر ملاصدرا، چاپ جلال الدین آشتیانی، قم (تاریخ مقدمه ۱۳۴۳ ش).
(۱۰) مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۱۱) مدرس هاشمی، حسن، شرح رساله سیروسلوک، چاپ علی کرباسی، (قم) ۱۳۷۷ ش.
(۱۲) مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۱۳) محمد معصوم بن زین‌العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ۱۳۴۵ش.
(۱۴) منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران: از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، تهیه و تحقیق و مقدمه و تعلیق از جلال‌الدین آشتیانی، ج۲، تهران ۱۳۵۴ ش، ج۴، مشهد ۱۳۵۸ ش.
(۱۵) مصلح‌الدین مهدوی، تذکرة القبور، یا، دانشمندان و بزرگان اصفهان، اصفهان ۱۳۴۸ ش.
(۱۶) احمد بن محمدمهدی نراقی، کتاب الخزاین، چاپ حسن حسن‌زاده آملی و علی‌اکبر غفاری، تهران (۱۳۸۰).
۰:۲۶.

۱. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۱، ص۳۰۱، تهران ۱۳۶۹ ش.    
۲. ↑ حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الاثار در احوال رجال دوره قاجار، ج۱، ص۶۶، اصفهان ۱۳۷۷ ش.
۳. ↑ آقا بزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعدالعشرة، ج۱، ص۶۹۵، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
۴. ↑ حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الاثار در احوال رجال دوره قاجار، ج۱، ص۶۷، ج ۱، اصفهان ۱۳۷۷ ش.
۵. ↑ ملاصدرا، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، ج۱، ص۱۲۰، با حواشی ملاهادی سبزواری، چاپ جلال‌الدین آشتیانی، چاپ افست تهران ۱۳۶۰ ش.
۶. ↑ مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، ج۱، ص۵۹۴، تهران ۱۳۷۰ ش.    
۷. ↑ معصوم علیشاه، محمدمعصوم بن زین‌العابدین، طرائق الحقائق، ج۳، ص۲۱۵، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ۱۳۴۵ش.
۸. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران: از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۲، ص۱۵، پانویس ۱۱، تهران ۱۳۵۴ ش، مشهد ۱۳۵۸ ش.
۹. ↑ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، ج۷، ص۱۲۳، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰۱۳۹۲.    
۱۰. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران: از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۲، ص۱۵، پانویس ۱۱، تهران ۱۳۵۴ ش، مشهد ۱۳۵۸ ش.
۱۱. ↑ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، ج۷، ص۱۲۴، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰۱۳۹۲.    
۱۲. ↑ مهدوی، مصلح‌الدین، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۲، ص۹۱۴، اصفهان ۱۳۴۸ ش.    
۱۳. ↑ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، ج۷، ص۱۲۳، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰۱۳۹۲.    
۱۴. ↑ گزی برخواری، عبدالکریم بن مهدی، تذکرة القبور، ج۱، ص۴۸، چاپ ناصر باقری بیدهندی، قم ۱۳۷۱ش.    
۱۵. ↑ لاهیجی، محمدجعفر، شرح رسالة المشاعر ملاصدرا، ج۱، ص۶۸، چاپ جلال‌الدین آشتیانی، قم (تاریخ مقدمه ۱۳۴۳ ش).
۱۶. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران: از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۴، ص۲۹۶ـ۲۹۷، تهران ۱۳۵۴ ش، مشهد ۱۳۵۸ ش.
۱۷. ↑ حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الاثار در احوال رجال دوره قاجار، ج۱، ص۶۷ـ ۶۸، اصفهان ۱۳۷۷ ش.
۱۸. ↑ مدرس هاشمی، حسن، شرح رساله سیر و سلوک، ج۱، ص۱۳، چاپ علی کرباسی، (قم) ۱۳۷۷ ش.
۱۹. ↑ مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، ج۱، ص۵۹۵، تهران ۱۳۷۰ ش.    
۲۰. ↑ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، ج۷، ص۱۲۳، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰۱۳۹۲.    
۲۱. ↑ حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الاثار در احوال رجال دوره قاجار، ج۱، ص۶۹، ج ۱، اصفهان ۱۳۷۷ ش.
۲۲. ↑ مهدوی، مصلح‌الدین، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۲، ص۹۱۴، اصفهان ۱۳۴۸ ش.    
۲۳. ↑ مدرس هاشمی، حسن، شرح رساله سیر و سلوک، ج۱، ص۲۰، چاپ علی کرباسی، (قم) ۱۳۷۷ ش.
۲۴. ↑ مدرس هاشمی، حسن، شرح رساله سیر و سلوک، ج۱، ص۲۵، چاپ علی کرباسی، (قم) ۱۳۷۷ ش.
۲۵. ↑ بیدآبادی، آقامحمد، دو رساله از آقامحمد بیدآبادی در سیروسلوک چاپ حسین مدرسی طباطبائی، وحید، دوره ۱۱، ش ۴، ص۳۸۹، (تیر ۱۳۵۲).
۲۶. ↑ دانش‌پژوه، محمدتقی، فهرست نسخه های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۸، ص۴۴۸، تهران ۱۳۳۹ ش.
۲۷. ↑ آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران: از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۴، ص۳۰۳، تهران ۱۳۵۴ ش، مشهد ۱۳۵۸ ش.
۲۸. ↑ نراقی، احمد، الخزاین، ج۱، ص۳۸۹، چاپ حسن حسن زاده‌آملی و علی‌اکبر غفاری، تهران (۱۳۸۰).
۲۹. ↑ بیدآبادی، آقامحمد، حسن دل در سیر و سلوک الی الله، ج۱، ص۳۰، چاپ علی صدرایی خوئی و محمدجواد نورمحمدی، (قم) ۱۳۷۶ ش.
۳۰. ↑ بیدآبادی، آقامحمد، حسن دل در سیر و سلوک الی الله، ج۱، ص۳۵، چاپ علی صدرایی خوئی و محمدجواد نورمحمدی، (قم) ۱۳۷۶ ش.
۳۱. ↑ بیدآبادی، آقامحمد، حسن دل در سیر و سلوک الی الله، ج۱، ص۳۵، چاپ علی صدرایی خوئی و محمدجواد نورمحمدی، (قم) ۱۳۷۶ ش.
۳۲. ↑ بیدآبادی، آقامحمد، حسن دل در سیر و سلوک الی الله، ج۱، ص۴۱ـ۴۶، چاپ علی صدرایی خوئی و محمدجواد نورمحمدی، (قم) ۱۳۷۶ ش.
۳۳. ↑ بیدآبادی، آقامحمد، حسن دل در سیر و سلوک الی الله، ج۱، ص۵۰، چاپ علی صدرایی خوئی و محمدجواد نورمحمدی، (قم) ۱۳۷۶ ش.
۳۴. ↑ مدرس هاشمی، حسن، شرح رساله سیر و سلوک، ج۱، ص۱۸۹، چاپ علی کرباسی، (قم) ۱۳۷۷ ش.


• دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «آقا محمد بیدآبادی»، شماره۲۴۰۹.    



جعبه ابزار