آوارگی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آوارگی به معنای بی‌خانمانی، سرگردانی و دور ماندن از
خانه و سرزمین خویش می‌باشد.این موضوع در
قرآن باتعابیرگوناگون آمده و از واژگان متفاوتی قابل استنتاج است.
مفهوم
هجرت در راه
خدا که کوچ کردن با هدفی والا و به گفته راغب، خروج از دارالکفر به‌دارالایمان است
و در آیات متعدّدی از آن ستایش شده،
یا موضوع
تبعید و نفی بلد که در
فقه به صورت کیفر برخی جرایم تعیین شده
یا واژه تیه که به معنای تحیر و سرگردانی است و برای سرزمینی که
بنی‌اسرائیل به مدّت چهل سال در آن‌جا آواره بودند، علَم
شده، از هر یک در مدخلی جداگانه بحث می‌شود؛ ولی در ارتباط مستقیم با موضوع بوده و در بسیاری موارد آوارگی را به همراه دارد.
به جز عناوین یاد شده (هجرت، تبعید و تیه) مفهوم آوارگی در
قرآن ، بیش‌تر از واژه اخراج و مشتقّات آن استفاده شده که به معنای بیرون راندن، آواره ساختن، یا موجب جلای وطن شدن است؛
چنان‌که واژه «تشرید» در آیه ۵۷
أنفال نیز به معنای طرد کردن و کیفر نمودن و واژه «استفزاز» در آیه ۷۶ و ۱۰۳
اسراء نیز به معنای «بر‌کندن» آمده و «جلا» هم (به گفته ماوردی) به معنای آواره‌سازی گروهی است.
از آن‌جا که
انسان مدنی بالطبع است و در زندگی اجتماعی خود به دیگران نیاز دارد و سکونت در سرزمین پدری خود از حقوق نخستین او به شمار می‌رود و نیز با انس به وطنِ خویش و بهره‌مندی از حمایت‌های خانواده و عشیره، می‌تواند به زندگی بهتری دست یازد، قرآن آواره‌سازی دیگران را (به جز در برخی موارد) امری نکوهیده تلقّی کرده و مردم را از آن باز داشته است تا آن‌جا که آواره‌ساختن
مسلمانان را از دیارشان (شهر
مکه) مصداق فتنه‌گری کافران و بدتر از کشتار بر شمرده است:
«واقتُلوهُم حیثُ ثَقِفتُموهم و أخرِجوهم مِن حیثُ أخرَجوکم وَ الفِتنةُ أَشدُّ مِن القَتل...».
در آیه‌ای دیگر، آواره ساختن اهل
مسجد الحرام از آن، گناهی بس بزرگ یا بزرگ‌تر از جنگیدن در
ماه‌های حرام به شمار آمده است: «یسـَلونَک عَن الشَّهرِ الحرامِ قِتال فیه قُل قِتالٌ فیه کبیرٌ وَ صدٌّ عَن سبیلِ اللّهِ و کفرٌ بِهِ والمَسجِدِ الحَرامِ و إِخراجُ أهلِه مِنه أکبرُ عندَاللّهِ و الفتنةُ أکبرُ مِن القتلِ...»
از این رو، قرآن در آیات متعدّدی، از آوارگی
پیامبران ، مؤمنان و دیگر افراد سخن گفته و عوامل آن را نکوهیده است.
(۱) قرآن کریم.
(۲) ابن العربی، احکام‌القرآن.
(۳) الجصاص، احکام‌القرآن.
(۴) طبری، تاریخ الامم والملوک،.
(۵) شیخ طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن.
(۶) ابن عاشور، تفسیر التحریر والتنویر.
(۷) تفسیر راهنما.
(۸) قمی، تفسیرالقمی.
(۹) محمد رشید رضا، تفسیر المنار.
(۱۰) العروسی الحویزی، عبد علی بن جمعة، تفسیر نور الثقلین - قم، چاپ:چهارم، ۱۴۱۵ ق.
(۱۱) طبری، جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن.
(۱۲) قرطبی، الجامع لأحکام القرآن،.
(۱۳) سیوطی، الدّر المنثور فی التفسیر بالمأثور.
(۱۴) آلوسی، روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم.
(۱۵) شهید ثانی، روض الجنان و روح الجنان.
(۱۶) ابن‌هشام، السیرة النبویه.
(۱۷) معین، فرهنگ فارسی.
(۱۸) زمخشری، الکشّاف.
(۱۹) طبرسی، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن.
(۲۰) راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن.
(۲۱) الطباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن.
دائرةالمعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «آوارگی».
