• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌مأمون

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اِبْن‌ِ مأْمون‌، احمد بن‌ علی‌ الزوال‌ (ذیقعده ۵۰۹ -۱۹ شعبان‌ ۵۸۶/ آوریل‌ ۱۱۱۶-۲۱ سپتامبر ۱۱۹۰)، نحوی، لغوی، محدث‌ و خطاط است.



او از نادر کسانی‌ است‌ که‌ زندگی‌نامه خود را نوشته‌ و یاقوت‌ عیناً آن‌ را نقل‌ کرده‌ است‌. گفته‌های دیگران‌ نیز بیش‌تر نقل‌ از همین‌ زندگی‌نامه‌ است. جد اعلای او مأمون‌ خلیفه‌ بود و به‌ همین‌ سبب‌ است‌ که‌ وی نیز به‌ ابن‌ مأمون‌ شهرت‌ یافته‌ است‌.
[۱] یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۷۵.

ابن‌ مأمون‌ در محله درب‌ فیروز بغداد زاده‌ شد و چون‌ درگذشت‌ در محله باب‌ حرب‌ همان‌ شهر به‌ خاک‌ سپرده‌ شد.
[۲] یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۷۷.
[۳] قفطی، علی‌، انباه‌ الرواه، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۸۹، قاهره‌، ۱۳۶۹ق‌/۱۹۵۰م‌.
پدرش‌ در دوران‌ خلافت‌ مستظهر (۴۸۷-۵۱۲ق‌/۱۰۹۴- ۱۱۱۸م‌) و بعد در عهد مسترشد (۵۱۲ -۵۲۹ق‌/۱۱۱۸- ۱۱۳۵م‌) مدتی‌ ریاست‌ «دیوان‌ زمام‌» را به‌ عهده‌ داشت. ‌
[۴] یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۷۷.



ابن‌ مأمون‌ در اوان‌ جوانی‌ قرائات‌ دهگانه‌ را به‌ همراه‌ اسماعیل‌ بن‌ جوالیقی‌ (پسر ابومنصور جوالیقی‌ ) نزد ابوبکر علی‌ مرزوقی‌ و فنون‌ خوشنویسی‌ را نیز نزد حسن‌ بن‌ منصور جزری آموخت. ‌
[۵] یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۷۷.
وی مدت‌ ۱۱ سال‌ در مصاحبت‌ ابومنصور جوالیقی‌ (د ۵۳۹ق‌/۱۱۴۴م‌) بود و نحو و لغت‌ را از او آموخت‌ و کتاب‌های متعددی نیز نزد او خواند.
[۶] یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۷۷.
ابن‌ مأمون‌ از استادان‌ و مشاهیر عصر خود از جمله‌ ابن‌ الحصین‌ و ابوالعز ابن‌ کادش‌ و بدر مولی‌ عبدالمحسن‌ حدیث‌ شنید.
[۷] ذهبی‌، محمد، المختصر المحتاج‌ الیه‌ من‌ تاریخ‌ ابن‌ الدبیثی‌، ج۱، ص۱۱۲، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
[۸] قفطی، علی‌، انباه‌ الرواه، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۸۹، قاهره‌، ۱۳۶۹ق‌/۱۹۵۰م‌.



ابن‌ دبیثی‌ گوید که‌ از وی حدیث‌ شنیده‌ و ابوالفتوح‌ ابن‌ حصری از او روایت‌ کرده‌ است. ‌
[۹] ذهبی‌، محمد، المختصر المحتاج‌ الیه‌ من‌ تاریخ‌ ابن‌ الدبیثی‌، ج۱، ص۱۱۲، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.



ابن‌ مأمون‌ در ۵۳۴ق‌/۱۱۴۰م‌ منصب‌ قضای دُجَیل‌ِ بغداد را به‌ عهده‌ گرفت‌
[۱۰] یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۷۸.
[۱۱] قفطی، علی‌، انباه‌ الرواه، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۸۹، قاهره‌، ۱۳۶۹ق‌/۱۹۵۰م‌.
و مدتی‌ در این‌ سمت‌ باقی‌ ماند، اما همین‌که‌ مستنجد به‌ خلافت‌ (۵۵۵ -۵۶۶ق‌/۱۱۶۰-۱۱۷۱م‌) رسید، بر قضات‌ سخت‌ گرفت‌ و اموال‌ بسیاری از آنان‌ از جمله‌ ابن‌ مأمون‌ را مصادره‌ کرد.
[۱۲] یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۸۱.
وی مدت‌ ۱۱ سال‌ یعنی‌ تا پایان‌ خلافت‌ مستنجد در چنین‌ وضعی‌ به‌ سر برد،
[۱۳] یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۸۱.
ولی‌ با روی کار آمدن‌ مستضی‌ء (۵۶۶ - ۵۷۵ق‌/۱۱۷۱- ۱۱۷۹م‌) مورد لطف‌ وی قرار گرفت‌ و با وساطت‌ وزیر عضدالدوله‌ در برخی‌ امور حکومتی‌ به‌ کار گمارده‌ شد.
[۱۴] یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۸۳.



ابن‌ مأمون‌ شعر نیز می‌سرود و یاقوت‌
[۱۵] یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۸۴- ۱۸۵.
شش بیت‌ از اشعار او را ضبط کرده‌ است‌.


۱. اسرار الحروف‌ ، که‌ در آن‌ از مخارج‌ و مواضع‌ حروف‌ و اشتقاق‌ اسم‌ها و آراء مختلف‌ علمای لغت‌ در این‌ باره‌ به‌ بحث‌ پرداخته‌ بود؛
[۱۶] یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۸۲.

۲. شرح‌ کتاب‌ فصیح‌ ثعلب‌.
[۱۷] یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۸۲.
[۱۸] بغدادی، هدیه‌، ج۱، ص۸۸.



(۱) بغدادی، هدیه‌.
(۲) ذهبی‌، محمد، المختصر المحتاج‌ الیه‌ من‌ تاریخ‌ ابن‌ الدبیثی‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
(۳) قفطی، علی‌، انباه‌ الرواه، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌، ۱۳۶۹ق‌/۱۹۵۰م‌.
(۴) یاقوت‌، ادبا.


۱. یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۷۵.
۲. یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۷۷.
۳. قفطی، علی‌، انباه‌ الرواه، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۸۹، قاهره‌، ۱۳۶۹ق‌/۱۹۵۰م‌.
۴. یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۷۷.
۵. یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۷۷.
۶. یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۷۷.
۷. ذهبی‌، محمد، المختصر المحتاج‌ الیه‌ من‌ تاریخ‌ ابن‌ الدبیثی‌، ج۱، ص۱۱۲، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
۸. قفطی، علی‌، انباه‌ الرواه، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۸۹، قاهره‌، ۱۳۶۹ق‌/۱۹۵۰م‌.
۹. ذهبی‌، محمد، المختصر المحتاج‌ الیه‌ من‌ تاریخ‌ ابن‌ الدبیثی‌، ج۱، ص۱۱۲، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
۱۰. یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۷۸.
۱۱. قفطی، علی‌، انباه‌ الرواه، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۸۹، قاهره‌، ۱۳۶۹ق‌/۱۹۵۰م‌.
۱۲. یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۸۱.
۱۳. یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۸۱.
۱۴. یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۸۳.
۱۵. یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۸۴- ۱۸۵.
۱۶. یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۸۲.
۱۷. یاقوت‌، ادبا، ج۴، ص۱۸۲.
۱۸. بغدادی، هدیه‌، ج۱، ص۸۸.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌مأمون»، ج۴، ص۱۷۱۸.    



جعبه ابزار