ابوعبدالله انطاکی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَنْطاکی، ابوعبدالله (یا ابوعلی) احمد بن عاصم، عارف بزرگ
سده های ۲-۳ق/۸ -۹م است.
هرچند
تاریخ و محل
ولادت او به طور دقیق روشن نیست، اما از نسبت او و نیز چون او را «
اهل ثغور » دانسته‌اند،
می‌توان دریافت که در
انطاکیه به دنیا آمده است.
وی مدتی در
دمشق به سر برد.
انطاکی نخست علوم رایج آن زمان را فراگرفت و در آن‌ها مهارت یافت و در
زهد و
ریاضت ،
عرفان و
تصوف به کمال رسید.
وی را از فرط هوشیاری و بسیاری فراست «جاسوس القلوب» نامیده‌اند.
انطاکی با زهّاد و عارفان بزرگ و مشهور زمان خود از جمله
بشر حافی (د ۲۷۷ق/۸۹۰م)،
سری سقطی (د ۲۵۳ق/۸۶۷م) و احتمالاً
فضیل بن عیاض (د ۱۸۷ق/۸۰۳م) هم‌نشین و هم‌صحبت بوده است.
جامی انطاکی را شاگرد
حارث محاسبی (د ۲۴۳ق/۸۵۷م) دانسته است.
احمد بن ابی الحواری (ه م)، عارف مشهور
شام در قرن ۲ و ۳ق از جمله شاگردان او بوده، و بسیاری از سخنان او را نیز
نقل کرده است.
انطاکی در علم
حدیث نیز دستی داشت و از محدثان
بغداد و دمشق احادیثی شنیده، و دیگران نیز از او حدیث روایت کرده‌اند.
تاریخ
وفات انطاکی را برخی پس از ۲۲۰ق دانسته‌اند.
ابن کثیر آن را به طور
تقریب ۲۳۹ق حدس زده است
و ذهبی
نیز
احتمال داده که تا ۲۳۰ق
زنده بوده است.
در اقوال منسوب به انطاکی بسیاری از مفاهیم عرفانی و اخلاقی همچون:
معرفت ،
فقر ،
صبر ،
صدق ،
یقین ،
خوف و رجاء سخن رفته است.
از انطاکی اثر مستقلی در دست نیست و بیش‌تر سخنان او برگرفته از تذکره‌ها و کتاب‌های
صوفیه است. سخنان انطاکی به سبب تعلق به اولین دوره
زهد و تصوف در اسلام، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ماسینیون بر این باور است که آثار او پیش از آثار محاسبی بوده، و محاسبی از آن‌ها در تألیفات خود بهره برده است. این تألیفات را به او نسبت داده‌اند:
۱.
المعاملات ، که در شناخت تصوف بوده، و در آن ژرف بینی‌های جالب توجهی داشته است.
۲.
الشبهات ؛
۳.
دواء داء القلوب و معرفة همم النفس و آدابها .
انطاکی
شعر نیز می‌سروده، و اشعاری از او بر جای مانده است.
(۱) ابن ابی حاتم، عبدالرحمان، الجرح و التعدیل، حیدر آباد دکن، ۱۳۷۱ق/ ۱۹۵۲م.
(۲) ابن جوزی، عبدالرحمان، صفة الصفوه، به کوشش محمود فاخوری، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
(۳) ابن حبان، محمد، الثقات، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
(۴) ابن عدیم، عمر، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
(۵) ابن کثیر، البدایه.
(۶) ابن منظور، محمد، مختصر تاریخ دمشق ابن عساکر، به کوشش ریاض عبدالحمید مراد، دمشق، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
(۷) ابونعیم اصفهانی، احمد، حلیة الاولیاء، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
(۸) بیهقی، احمد، کتاب الزهد الکبیر، به کوشش عامر احمد حیدر، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
(۹) جامی، عبدالرحمان، نفحات الانس، به کوشش محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش.
(۱۰) خواجه عبدالله انصاری، طبقات الصوفیه، به کوشش محمد سرور مولایی، تهران، ۱۳۶۲ش.
(۱۱) ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م.
(۱۲) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
(۱۳) سلمی، محمد، طبقات الصوفیه، به کوشش پدرسن، لیدن، ۱۹۶۰م.
(۱۴) عطار نیشابوری، فریدالدین، تذکرة الاولیاء، به کوشش محمد استعلامی، تهران، ۱۳۶۶ش.
(۱۵) قشیری، عبدالکریم، الرسالة القشیریه، قاهره، ۱۳۵۹ق/۱۹۴۰م.
(۱۶) کلاباذی، محمد، التعرف لمذهب اهل التصوف، به کوشش محمد جواد شریعت، تهران، ۱۳۷۱ش.
(۱۷) هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش ژوکوفسکی، تهران، ۱۳۵۸ش.
(۱۸) یاقوت، بلدان.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «انطاکی، ابوعبدالله»، ج۱۰، ص۴۰۶۲.
