• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابومحذوره جمحی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابومحذوره جمحی مؤذن پیامبر در مسجدالحرام پس از فتح مکه تا هنگام درگذشتش در دهه پنجم ق. بوده است.


ابومحذوره اوس بن معیر بن لوذان از تیره بنی جمح قریش بود.
[۱] ابن اثیر علی بن محمد الجزری، اسد الغابه، ج۱، ص۱۷۷، بیروت، دار الکتاب العربی،(م. ۶۳۰ق).    
در نام او اختلاف فراوان دیده می‌شود و مشهورترین نام‌های او اوس
[۲] ابن اثیر علی بن محمد الجزری، اسد الغابه، ج۱، ص۱۵۰، بیروت، دار الکتاب العربی، (م. ۶۳۰ق).    

[۳] ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۵۲، (م. ۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.    
و سمره است.
[۴] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۷، بیروت، دار صادر، (م. ۲۳۰ق). ]
[۵] ابن حجر العسقلانی، الاصابه، ج۳، ص۱۵۳، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، (م. ۸۵۲ق)، ۱۴۱۵ق.    
وی پس از فتح مکه به سال هشتم ق. مسلمان شد.
[۶] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۷، بیروت، دار صادر، (م. ۲۳۰ق).
[۷] البلاذری، انساب الاشراف، ج۱۰، ص۲۶۷، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر،(م. ۲۷۹ق) ۱۴۱۷ق.    
برخی اسلام آوردنش را در همان سال پس از جنگ حنین دانسته‌اند.
[۸] ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۳۰۶، به کوشش ثروت عکاشه، قم، شریف رضی،(م. ۲۷۶ق.)، ۱۳۷۳ش.    
[۹] المقریزی، امتاع الاسماع، ج۱۰، ص۱۳۴، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، (م. ۸۴۵ق)، ۱۴۲۰ق.    


در چگونگی اسلام آوردن وی گفته‌اند: پس از فتح حنین، همراه گروهی از کودکان یا جوانان
[۱۰] عبدالرزاق الصنعانی، المصنف، ج۱، ص۴۵۷-۴۵۸، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی، (م. ۲۱۱ق).
برای تمسخر پیامبر (صلی الله علیه و اله) نزد ایشان آمد و با شنیدن صدای مؤذن رسول خدا، به تمسخر اذان گفت. از آن جا که صدایی زیبا داشت، پیامبر او را فراخواند و دست مبارکش را بر سر وی کشید و برایش دعا کرد. سپس ابومحذوره اسلام آورد و تا پایان عمر، حدود ۵۰ سال، موهای جلوی سرش را به پاسداشت تبرک دستان پیامبر کوتاه نکرد
[۱۱] عبدالرزاق الصنعانی، المصنف، ج۱، ص۴۵۸-۴۵۹، (م. ۲۱۱ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی
[۱۲] الطبری، المنتخب من کتاب ذیل المذیل، ج۱، ص۶۲، بیروت، اعلمی، (م. ۳۱۰ق).    
[۱۳] الطبرانی، المعجم الکبیر،ج۷، ص۱۷۷، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، (م. ۳۶۰ق)، ۱۴۰۵ق.
وی پس از یادگیری اذان و اقامه، به درخواست خود، از سوی رسول خدا مؤذن مسجدالحرام شد.
[۱۴] عبدالرزاق الصنعانی، المصنف، ج۱، ص۴۵۸-۴۵۹، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی، (م. ۲۱۱ق).
[۱۵] الفاکهی، اخبار مکه، ج۲، ص۱۳۷، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، (م. ۲۷۹ق)، ۱۴۱۴ق.
[۱۶] الطبرانی، المعجم الکبیر، ج۷، ص۱۷۰-۱۷۳، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی،(م. ۳۶۰ق)، ۱۴۰۵ق.


ابومحذوره روایت‌هایی درباره اذان از رسول خدا (صلی الله علیه و اله) نقل کرده است. در برخی از این روایات، پیامبر (صلی الله علیه و اله) بندهای اذان و اقامه را به ترتیب در ۱۹ و ۱۷ فقره به وی تعلیم فرموده است
[۱۷] الطبرانی، المعجم الکبیر، ج۱، ص۱۷۱، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، (م. ۳۶۰ق.)، ۱۴۰۵ق.
[۱۸] ابونعیم الاصفهانی، معرفة الصحابه، ج۳، ص۱۴۱۱، به کوشش العزازی، ریاض، دار الوطن، (م. ۴۳۰ق)، ۱۴۱۹ق.    
در اذان ابومحذوره، جمله «حی علی خیر العمل» نیامده است. در برخی گزارش‌ها از وی نقل شده که رسول خدا در اذان صبح افزودن «الصلاة خیر من النوم» را به او امر کرده است.
[۱۹] عبدالرزاق الصنعانی، المصنف، ج۱، ص۴۵۸-۴۵۹، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی، (م. ۴۳۰ق).
[۲۰] ابونعیم الاصفهانی، معرفة الصحابه، ج۳، ص۱۴۱۲، به کوشش العزازی، ریاض، دار الوطن، (م. ۴۳۰ق)، ۱۴۱۹ق.


گویا در این روایت‌ها تحریف رخ داده؛ زیرا جمله «حی علی خیر العمل» چنان که نقل شده، در اذان نخستین بوده
[۲۱] سید مرتضی، الانتصار، ص۱۳۶.    
[۲۲] البیهقی، السنن الکبری، ج۱، ص۴۲۵.
و در زمان عمر حذف شده است
[۲۳] مسند زید بن علی، مسند زید بن علی، ص۹۳.    
[۲۴] جعفر مرتضی العاملی، الصحیح من سیرة النبی، ج۴، ص۲۸۴.
نیز «جمله الصلاة خیر من النوم» در زمان عمر به اذان افزوده شده است
[۲۵] مسند زید بن علی، مسند زید بن علی، ص۹۳.    
به دلیل اختلاف در اذان و اقامه ابومحذوره و بلال فقیهان اهل سنت به گونه‌های مختلف نظر داده‌اند
[۲۶] محمد بن یوسف الصالحی، سبل الهدی، ج۸، ص۸۶.    
بر پایه گزارشی، اذان بلال در نماز صبح نیز جمله «حی علی خیر العمل» داشته است
[۲۷] المتقی الهندی، کنز العمال، ج۸، ص۳۴۲.


به ادعای ابومحذوره، رسول خدا منصب اذان گویی را به او و تیره‌اش بنی جمح و موالی آنان سپرد
[۲۸] الفاکهی، اخبار مکه، ج۲، ص۱۳۹، (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق
[۲۹] الطبرانی، المعجم الکبیر، ج۷، ص۱۷۴، (م. ۳۶۰ق.)، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق
[۳۰] الحاکم النیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۵۱۵، (م. ۴۰۵ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق
از این رو، وی مؤذن مسجدالحرام لقب گرفت
[۳۱] ابن حبان، الثقات، ج۳، ص۱۷۴.    
[۳۲] المزی، تهذیب الکمال، ج۳۴، ص۲۵۶، (م. ۷۴۲ق)، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، ۱۴۱۵ق.    
و مکیان به اذان گویی او افتخار می‌کردند
[۳۳] الفاکهی، اخبار مکه، ج۲، ص۳۴۰، (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق
استمرار این منصب را برای وی، فرزندان، نوادگان
[۳۴] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۸، بیروت، دار صادر، (م. ۲۳۰ق).
[۳۵] ابن حبان، الثقات، ج۳، ص۱۷۵.    
و عموزادگان او و نیز در دیگر خاندان‌های جمحی
[۳۶] ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۵۲، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، (م. ۴۶۳ق)، ۱۴۱۲ق.    
باید در سایه نصب پیامبر (صلی الله علیه و اله) دانست. گفته‌اند از همین روی، معاویه مؤذن خود را آن گاه که پیش از ابومحذوره در مسجدالحرام اذان گفت، به درون چاه زمزم انداخت.
[۳۷] عبدالرزاق الصنعانی، المصنف، ج۱، ص۴۵۹، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی، (م. ۲۱۱ق).
[۳۸] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۴۵۰، بیروت، دار صادر، (م. ۲۳۰ق).
[۳۹] الفاکهی، اخبار مکه، ج۲، ص۱۴۰، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، (م. ۲۷۹ق)، ۱۴۱۴ق.
[۴۰] الحاکم النیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۵۱۵، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، (م. ۴۰۵ق)، ۱۴۰۶ق.


ابومحذوره در دوره عمر به تشویق خلیفه، اذان ظهر را به سبب گرمای هوا به تاخیر می‌انداخت
[۴۱] الفاکهی، اخبار مکه، ج۲، ص۹۸، (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق
[۴۲] الفاکهی، اخبار مکه، ج۲، ص۱۴۱، (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق
[۴۳] اتحاف الخیره، ج۱، ص۴۳۶
وی هنگام طواف، حاجیان را با صدای بلند به تکبیر و تهلیل ترغیب می‌کرد.
[۴۴] الفاکهی، اخبار مکه، ج۲، ص۱۴۶، (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق


بر اساس نظر مشهور، وی به سبب داشتن منصب اذان گویی مسجدالحرام به مدینه نرفت و در مکه درگذشت.
[۴۵] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۸، بیروت، دار صادر، (م. ۲۳۰ق).
[۴۶] ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۵۴، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، (م. ۴۶۳ق)، ۱۴۱۲ق.    
[۴۷] المزی، تهذیب الکمال، ج۳۴، ص۲۵۹، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، (م. ۷۴۲ق)، ۱۴۱۵ق.    
اما برخی از اقامت طولانی وی در کوفه
[۴۸] محمد بن حبان البستی، مشاهیر علماء الامصار، ص۵۷، به کوشش مرزوق علی، دار الوفاء، (م. ۳۵۴ق)، ۱۴۱۱ق.    
و مدتی نیز در شام یاد کرده‌اند.
[۴۹] ابونعیم الاصفهانی، معرفة الصحابه، ج۳، ص۱۴۱۱، به کوشش العزازی، ریاض، دار الوطن، (م. ۴۳۰ق)، ۱۴۱۹ق.
خانه وی در مکه در محله بنی سهم و در مجاورت کوه قعیقعان قرار داشت.
[۵۰] الازرقی، اخبار مکه، ج۲، ص۲۶۴، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، (م. ۲۴۸ق)، ۱۴۱۵ق.
[۵۱] الفاکهی، اخبار مکه، ج۳، ص۳۴۳، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، (م. ۲۷۹ق)، ۱۴۱۴ق


درگذشت وی را میان سال‌های ۵۸ تا ۷۹ق. دانسته‌اند
[۵۲] ابن حبان، الثقات، ج۳، ص۱۷۴.    
[۵۳] ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۵۲، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، (م. ۴۶۳ق)، ۱۴۱۲ق.    
گویا این اختلاف نظر ناشی از این روایت است که رسول خدا (صلی الله علیه و اله) بر ابوهریره و سمرة بن جندب و ابومحذوره وارد شد و فرمود هریک از آن سه که دیرتر بمیرد، از جهنمیان است
[۵۴] ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۶۵۴، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، (م. ۴۶۳ق)، ۱۴۱۲ق.    
[۵۵] المزی، تهذیب الکمال، ج۱۲، ص۱۳۳، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، (م. ۷۴۲ق)، ۱۴۱۵ق.    
[۵۶] المقریزی، امتاع الاسماع، ج۱۲، ص۲۲۵، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، (م. ۸۴۵ق)، ۱۴۲۰ق.    
این خبر را می‌توان هشداری به این سه نفر و برخاسته از آینده‌نگری پیامبر (صلی الله علیه و اله) درباره سرنوشت آنان دانست.
[۵۷] سید عبدالحسین شرف الدین، ابوهریره، ص۲۱۵، انصاریان، قم، (م. ۱۳۷۶ق).

از این رو، نزد اهل سنت در سال وفات این سه نفر اختلاف بسیار دیده می‌شود. برخی سال وفات ابومحذوره را پس از سمرة بن جندب (م. ۵۸، ۵۹،۶۰
[۵۸] ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۶۵۴، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، (م. ۴۶۳ق)، ۱۴۱۲ق.    
[۵۹] ابن اثیر علی بن محمد الجزری، اسد الغابه، ج۲، ص۳۵۶، بیروت، دار الکتاب العربی، (م. ۶۳۰ق).    
[۶۰] ابن حجر العسقلانی، الاصابه، ج۳، ص۱۵۰، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، (م. ۸۵۲ق)، ۱۴۱۵ق.    
یا ۷۹ق.)
[۶۱] ابن حجر العسقلانی، الاصابه، ج۷، ص۳۰۳، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، (م. ۸۵۲ق)، ۱۴۱۵ق.    
و برخی پیش از سمره
[۶۲] البلاذری، انساب الاشراف، ج۱۰، ص۲۶۷، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، (م. ۲۷۹ق)، ۱۴۱۷ق.    
[۶۳] ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۶، ص۲۵۳، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، (م. ۷۷۴ق)، ۱۴۰۸ق.    
[۶۴] المقریزی، امتاع الاسماع، ج۱۲، ص۲۲۴، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، (م. ۸۴۵ق)، ۱۴۲۰ق.    
و بعضی دیگر پس از درگذشت ابوهریره (م. ۵۹ یا ۷۹ق
[۶۵] الطبرانی، المعجم الصغیر، ج۱، ص۱۲۵.
[۶۶] ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۵۲، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، (م. ۴۶۳ق)، ۱۴۱۲ق.    
دانسته‌اند.
[۶۷] البخاری، التاریخ الکبیر، ج۲، ص۱۹.    
[۶۸] الطبرانی، المعجم الکبیر، ج۷، ص۱۷۷، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، (م. ۳۶۰ق)، ۱۴۰۵ق.


به هر حال، این روایت موجب نقض دیدگاه عدالت صحابه است. از همین رو، گروهی از بزرگان اهل سنت به توجیهاتی سست و خلاف ظاهر در این زمینه دست زده‌اند. در مرحله نخست خواسته‌اند با اظهار نظرهای گوناگون درباره تاریخ مرگ این سه نفر، این موضوع در ابهام بماند. به همین منظور، در برخی روایت‌ها، نام سمره را حذف کرده و از او با عنوان «رجل آخر» یاد کرده‌اند
[۶۹] الطبرانی، المعجم الکبیر، ج۷، ص۱۷۷، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، (م. ۳۶۰ق)، ۱۴۰۵ق.
[۷۰] المزی، تهذیب الکمال، ج۳۴، ص۲۵۷، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، (م. ۷۴۲ق)، ۱۴۱۵ق.    
نیز آن را حدیثی غریب شمرده و علت آن را حضور شخصی به نام سعید بن یزید بن سلمه در سند روایت می‌دانند. اما او ثقه است و روایت‌هایش در صحاح سته دیده می‌شود
[۷۱] الذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۱۸۴، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، (م. ۷۴۸ق)، ۱۴۱۳ق.    


برخی از جمله بیهقی و ابن کثیر، برخلاف دیگران، ظاهر سخن پیامبر (صلی الله علیه و اله) را پذیرفته و آخرین نفر را سمره معرفی کرده‌اند
[۷۲] ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۶، ص۲۵۳-۲۵۴، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، (م. ۷۷۴ق)، ۱۴۰۸ق.    
علامه شرف الدین درباره این روایت توضیح فراوان داده و این ابهام از طرف پیامبر را دلیل خبث باطنی هر سه، از جمله ابومحذوره، دانسته است
[۷۳] سید عبدالحسین شرف الدین، ابوهریره، ص۲۱۸-۲۱۹، انصاریان، قم، (م. ۱۳۷۶ق).



ابوهریره: سید عبدالحسین شرف الدین (م. ۱۳۷۶ق.)، انصاریان، قم؛ اتحاف الخیرة المهره: احمد بن ابی بکر البوصیری (م. ۸۴۰ق.)، ریاض، دار الوطن، ۱۴۲۰ق؛ اخبار مکه: الازرقی (م. ۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق؛ اخبار مکه: الفاکهی (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق؛ الاستیعاب: ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق؛ ابن اثیر علی بن محمد الجزری، اسد الغابه، (م. ۶۳۰ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی: ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م. ۶۳۰ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی؛ الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق؛ امتاع الاسماع: المقریزی (م. ۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق؛ الانتصار: السید المرتضی (م. ۴۳۶ق.)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۵ق؛ انساب الاشراف: البلاذری (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق؛ البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. ۷۷۴ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق؛ التاریخ الکبیر: البخاری (م. ۲۵۶ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق؛ المزی، تهذیب الکمال، (م. ۷۴۲ق.)، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، ۱۴۱۵ق: المزی (م. ۷۴۲ق.)، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، ۱۴۱۵ق؛ الثقات: ابن حبان (م. ۳۵۴ق.)، الکتب الثقافیه، ۱۳۹۳ق؛ سبل الهدی: محمد بن یوسف الصالحی (م. ۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق؛ السنن الکبری: البیهقی (م. ۴۵۸ق.)، بیروت، دار الفکر؛ سیر اعلام النبلاء: الذهبی (م. ۷۴۸ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق؛ الصحیح من سیرة النبی صلی الله علیه و آله: جعفر مرتضی العاملی، بیروت، دار السیره، ۱۴۱۴ق؛ الطبقات الکبری: ابن سعد (م. ۲۳۰ق.)، بیروت، دار صادر؛ کنز العمال: المتقی الهندی (م. ۹۷۵ق.)، به کوشش صفوة السقاء، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق؛ المستدرک علی الصحیحین: الحاکم النیشابوری (م. ۴۰۵ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق؛ مسند زید بن علی: زید بن علی (م. ۱۲۲ق.)، بیروت، دار مکتبة الحیاة؛ مشاهیر علماء الامصار: محمد بن حبان البستی (م. ۳۵۴ق.)، به کوشش مرزوق علی، دار الوفاء، ۱۴۱۱ق؛ عبدالرزاق الصنعانی، المصنف، (م. ۲۱۱ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی: عبدالرزاق الصنعانی (م. ۲۱۱ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی؛ المعارف: ابن قتیبه (م. ۲۷۶ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، شریف رضی، ۱۳۷۳ش؛ المعجم الصغیر: الطبرانی (م. ۳۶۰ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه؛ المعجم الکبیر: الطبرانی (م. ۳۶۰ق.)، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛ ابونعیم الاصفهانی، معرفة الصحابه، (م. ۴۳۰ق.)، به کوشش العزازی، ریاض، دار الوطن، ۱۴۱۹ق: ابونعیم الاصفهانی (م. ۴۳۰ق.)، به کوشش العزازی، ریاض، دار الوطن، ۱۴۱۹ق؛ المنتخب من کتاب ذیل المذیل: الطبری (م. ۳۱۰ق.)، بیروت، اعلمی.

۱. ↑ ابن اثیر علی بن محمد الجزری، اسد الغابه، ج۱، ص۱۷۷، بیروت، دار الکتاب العربی،(م. ۶۳۰ق).    
۲. ↑ ابن اثیر علی بن محمد الجزری، اسد الغابه، ج۱، ص۱۵۰، بیروت، دار الکتاب العربی، (م. ۶۳۰ق).    
۳. ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۵۲، (م. ۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.    
۴. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۷، بیروت، دار صادر، (م. ۲۳۰ق). ]
۵. ↑ ابن حجر العسقلانی، الاصابه، ج۳، ص۱۵۳، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، (م. ۸۵۲ق)، ۱۴۱۵ق.    
۶. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۷، بیروت، دار صادر، (م. ۲۳۰ق).
۷. ↑ البلاذری، انساب الاشراف، ج۱۰، ص۲۶۷، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر،(م. ۲۷۹ق) ۱۴۱۷ق.    
۸. ↑ ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۳۰۶، به کوشش ثروت عکاشه، قم، شریف رضی،(م. ۲۷۶ق.)، ۱۳۷۳ش.    
۹. ↑ المقریزی، امتاع الاسماع، ج۱۰، ص۱۳۴، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، (م. ۸۴۵ق)، ۱۴۲۰ق.    
۱۰. ↑ عبدالرزاق الصنعانی، المصنف، ج۱، ص۴۵۷-۴۵۸، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی، (م. ۲۱۱ق).
۱۱. ↑ عبدالرزاق الصنعانی، المصنف، ج۱، ص۴۵۸-۴۵۹، (م. ۲۱۱ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی
۱۲. ↑ الطبری، المنتخب من کتاب ذیل المذیل، ج۱، ص۶۲، بیروت، اعلمی، (م. ۳۱۰ق).    
۱۳. ↑ الطبرانی، المعجم الکبیر،ج۷، ص۱۷۷، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، (م. ۳۶۰ق)، ۱۴۰۵ق.
۱۴. ↑ عبدالرزاق الصنعانی، المصنف، ج۱، ص۴۵۸-۴۵۹، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی، (م. ۲۱۱ق).
۱۵. ↑ الفاکهی، اخبار مکه، ج۲، ص۱۳۷، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، (م. ۲۷۹ق)، ۱۴۱۴ق.
۱۶. ↑ الطبرانی، المعجم الکبیر، ج۷، ص۱۷۰-۱۷۳، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی،(م. ۳۶۰ق)، ۱۴۰۵ق.
۱۷. ↑ الطبرانی، المعجم الکبیر، ج۱، ص۱۷۱، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، (م. ۳۶۰ق.)، ۱۴۰۵ق.
۱۸. ↑ ابونعیم الاصفهانی، معرفة الصحابه، ج۳، ص۱۴۱۱، به کوشش العزازی، ریاض، دار الوطن، (م. ۴۳۰ق)، ۱۴۱۹ق.    
۱۹. ↑ عبدالرزاق الصنعانی، المصنف، ج۱، ص۴۵۸-۴۵۹، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی، (م. ۴۳۰ق).
۲۰. ↑ ابونعیم الاصفهانی، معرفة الصحابه، ج۳، ص۱۴۱۲، به کوشش العزازی، ریاض، دار الوطن، (م. ۴۳۰ق)، ۱۴۱۹ق.
۲۱. ↑ سید مرتضی، الانتصار، ص۱۳۶.    
۲۲. ↑ البیهقی، السنن الکبری، ج۱، ص۴۲۵.
۲۳. ↑ مسند زید بن علی، مسند زید بن علی، ص۹۳.    
۲۴. ↑ جعفر مرتضی العاملی، الصحیح من سیرة النبی، ج۴، ص۲۸۴.
۲۵. ↑ مسند زید بن علی، مسند زید بن علی، ص۹۳.    
۲۶. ↑ محمد بن یوسف الصالحی، سبل الهدی، ج۸، ص۸۶.    
۲۷. ↑ المتقی الهندی، کنز العمال، ج۸، ص۳۴۲.
۲۸. ↑ الفاکهی، اخبار مکه، ج۲، ص۱۳۹، (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق
۲۹. ↑ الطبرانی، المعجم الکبیر، ج۷، ص۱۷۴، (م. ۳۶۰ق.)، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق
۳۰. ↑ الحاکم النیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۵۱۵، (م. ۴۰۵ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق
۳۱. ↑ ابن حبان، الثقات، ج۳، ص۱۷۴.    
۳۲. ↑ المزی، تهذیب الکمال، ج۳۴، ص۲۵۶، (م. ۷۴۲ق)، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، ۱۴۱۵ق.    
۳۳. ↑ الفاکهی، اخبار مکه، ج۲، ص۳۴۰، (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق
۳۴. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۸، بیروت، دار صادر، (م. ۲۳۰ق).
۳۵. ↑ ابن حبان، الثقات، ج۳، ص۱۷۵.    
۳۶. ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۵۲، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، (م. ۴۶۳ق)، ۱۴۱۲ق.    
۳۷. ↑ عبدالرزاق الصنعانی، المصنف، ج۱، ص۴۵۹، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی، (م. ۲۱۱ق).
۳۸. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۴۵۰، بیروت، دار صادر، (م. ۲۳۰ق).
۳۹. ↑ الفاکهی، اخبار مکه، ج۲، ص۱۴۰، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، (م. ۲۷۹ق)، ۱۴۱۴ق.
۴۰. ↑ الحاکم النیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۵۱۵، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، (م. ۴۰۵ق)، ۱۴۰۶ق.
۴۱. ↑ الفاکهی، اخبار مکه، ج۲، ص۹۸، (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق
۴۲. ↑ الفاکهی، اخبار مکه، ج۲، ص۱۴۱، (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق
۴۳. ↑ اتحاف الخیره، ج۱، ص۴۳۶
۴۴. ↑ الفاکهی، اخبار مکه، ج۲، ص۱۴۶، (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق
۴۵. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۸، بیروت، دار صادر، (م. ۲۳۰ق).
۴۶. ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۵۴، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، (م. ۴۶۳ق)، ۱۴۱۲ق.    
۴۷. ↑ المزی، تهذیب الکمال، ج۳۴، ص۲۵۹، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، (م. ۷۴۲ق)، ۱۴۱۵ق.    
۴۸. ↑ محمد بن حبان البستی، مشاهیر علماء الامصار، ص۵۷، به کوشش مرزوق علی، دار الوفاء، (م. ۳۵۴ق)، ۱۴۱۱ق.    
۴۹. ↑ ابونعیم الاصفهانی، معرفة الصحابه، ج۳، ص۱۴۱۱، به کوشش العزازی، ریاض، دار الوطن، (م. ۴۳۰ق)، ۱۴۱۹ق.
۵۰. ↑ الازرقی، اخبار مکه، ج۲، ص۲۶۴، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، (م. ۲۴۸ق)، ۱۴۱۵ق.
۵۱. ↑ الفاکهی، اخبار مکه، ج۳، ص۳۴۳، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، (م. ۲۷۹ق)، ۱۴۱۴ق
۵۲. ↑ ابن حبان، الثقات، ج۳، ص۱۷۴.    
۵۳. ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۵۲، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، (م. ۴۶۳ق)، ۱۴۱۲ق.    
۵۴. ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۶۵۴، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، (م. ۴۶۳ق)، ۱۴۱۲ق.    
۵۵. ↑ المزی، تهذیب الکمال، ج۱۲، ص۱۳۳، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، (م. ۷۴۲ق)، ۱۴۱۵ق.    
۵۶. ↑ المقریزی، امتاع الاسماع، ج۱۲، ص۲۲۵، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، (م. ۸۴۵ق)، ۱۴۲۰ق.    
۵۷. ↑ سید عبدالحسین شرف الدین، ابوهریره، ص۲۱۵، انصاریان، قم، (م. ۱۳۷۶ق).
۵۸. ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۶۵۴، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، (م. ۴۶۳ق)، ۱۴۱۲ق.    
۵۹. ↑ ابن اثیر علی بن محمد الجزری، اسد الغابه، ج۲، ص۳۵۶، بیروت، دار الکتاب العربی، (م. ۶۳۰ق).    
۶۰. ↑ ابن حجر العسقلانی، الاصابه، ج۳، ص۱۵۰، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، (م. ۸۵۲ق)، ۱۴۱۵ق.    
۶۱. ↑ ابن حجر العسقلانی، الاصابه، ج۷، ص۳۰۳، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، (م. ۸۵۲ق)، ۱۴۱۵ق.    
۶۲. ↑ البلاذری، انساب الاشراف، ج۱۰، ص۲۶۷، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، (م. ۲۷۹ق)، ۱۴۱۷ق.    
۶۳. ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۶، ص۲۵۳، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، (م. ۷۷۴ق)، ۱۴۰۸ق.    
۶۴. ↑ المقریزی، امتاع الاسماع، ج۱۲، ص۲۲۴، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، (م. ۸۴۵ق)، ۱۴۲۰ق.    
۶۵. ↑ الطبرانی، المعجم الصغیر، ج۱، ص۱۲۵.
۶۶. ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۵۲، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، (م. ۴۶۳ق)، ۱۴۱۲ق.    
۶۷. ↑ البخاری، التاریخ الکبیر، ج۲، ص۱۹.    
۶۸. ↑ الطبرانی، المعجم الکبیر، ج۷، ص۱۷۷، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، (م. ۳۶۰ق)، ۱۴۰۵ق.
۶۹. ↑ الطبرانی، المعجم الکبیر، ج۷، ص۱۷۷، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، (م. ۳۶۰ق)، ۱۴۰۵ق.
۷۰. ↑ المزی، تهذیب الکمال، ج۳۴، ص۲۵۷، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، (م. ۷۴۲ق)، ۱۴۱۵ق.    
۷۱. ↑ الذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۱۸۴، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، (م. ۷۴۸ق)، ۱۴۱۳ق.    
۷۲. ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۶، ص۲۵۳-۲۵۴، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، (م. ۷۷۴ق)، ۱۴۰۸ق.    
۷۳. ↑ سید عبدالحسین شرف الدین، ابوهریره، ص۲۱۸-۲۱۹، انصاریان، قم، (م. ۱۳۷۶ق).



حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «ابومحذوره جمحی».    



جعبه ابزار