• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابونصر باهلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


باهلی، ابونصر احمد بن حاتم، ادیب و لغوی عرب است.



وی در حدود ۱۴۰ در بغداد متولد شد.


شاگرد خاص اَصْمَعی (متوفی ۲۱۳) و راوی همه آثار او بود.
نزد ابوعبیده (متوفی ۲۰۹) و ابوزید انصاری (متوفی ۲۱۵) نیز تلمّذ کرد.
[۱] ابن ندیم، کتاب الفهرست، ج۱، ص۶۱، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش.
[۲] احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۱۴، مدینه.
[۳] محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری: تاریخ الامم و الملوک، ج۹، ص۱۴۵، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (۱۳۸۲ـ۱۳۸۷/۱۹۶۲ـ۱۹۶۷).



باهلی به لغت نویسی و روایت شعر دلبستگی خاص داشت.
به مکتب ادبی و لغوی بصره وابسته بود و به وثوق در روایت و ضبط شهرت داشت.
[۴] احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۱۴، مدینه.



ابوالعباس ثَعْلَب (متوفی ۲۹۰) از او و با واسطه او، از اصمعی روایت کرده است.
[۵] احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۱۴، مدینه.



باهلی سفری به اصفهان کرد و پس از چند ماه، عازم حج شد؛ از آن‌جا به بصره رفت
[۶] یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۲، ص۲۸۵، بیروت ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ۱۹۳۸.
و در ۲۳۱ درگذشت.
[۷] محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری: تاریخ الامم و الملوک، ج۹، ص۱۴۵، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (۱۳۸۲ـ۱۳۸۷/۱۹۶۲ـ۱۹۶۷).



از آثار او، که بیش‌تر در لغت بوده و همه از میان رفته است، منقولات و روایاتی در کتب دوره بعد یافت می‌شود (مانند آنچه ازهری در تهذیب اللغة به روایت ثعلب از او نقل کرده است).
کتاب الالفاظ او از منابع احمد بن یوسف الفِهْری (متوفی ۶۹۱) در تحفه المجد الصریح فی شرح کتاب الفصیح بوده است.
مقدمه آن را عبدالعزیز میمنی در مجلة المجمع العلمی العربی چاپ کرده است.
[۸] عبدالعزیز میمنی، «(مقدمه) تحفة المجدالصریح فی شرح الکتاب الفصیح»، ش۳، ج۳۵، ص۵۴۳ ـ ۵۴۵، مجله المجمع العلمی العربی، (۱۹۶۰).



اثر دیگرش ما یَلْحَنُ فیه العّامة است که، مانند کتاب‌های مشابه قرن سوم، برای صیانت زبانِ فصیح تألیف شده و شامل الفاظ و تعبیرات غلط عامیانه بوده است.
محمد بن حسن زُبیدی (متوفی ۳۷۹) ـ که کتاب لَحْن العوام او در دست است ـ در چهارده موضع از رساله باهلی نقل قول کرده است.
اثر دیگر باهلی کتاب الاجناس است که در حدود دو جزء بوده و برمبنای کتابی به همین نام از اصمعی، با اضافاتی از روایات ابوزید انصاری، تألیف شده است.
ذکر این کتاب در فهرسه ابن خَیْر
[۹] محمد بن خیر اشبیلی، فهرسة ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنفة فی ضروب العلم وانواع المعارف، ج۱، ص۳۸۱.
[۱۰] محمد بن خیر اشبیلی، فهرسة ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنفة فی ضروب العلم وانواع المعارف، ج۱، ص۳۹۸.
نشانه معروفیت و تداول آن در اندلس بوده است.


علاوه بر این‌ها، یک دسته از آثار او رساله‌هایی است درباره گیاهان و درختان و شتران و اسبان و پرندگان و جنگ‌افزارها و جز آن (مانند کتاب الشجر و النبات، کتاب الاءبِل، کتاب الطَیْر، کتاب الجَراد) که برخی تا قرن هفتم نیز موجود بوده است.


(۱) ابن ندیم، کتاب الفهرست، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش.
(۲) محمد بن خیر اشبیلی، فهرسة ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنفة فی ضروب العلم وانواع المعارف.
(۳) احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، مدینه.
(۴) محمد بن حسن زُبیدی، لحن العوام، چاپ رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۶۴.
(۵) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶.
(۶) عبدالرحمن بن ابی بکرسیوطی، المزهر فی علوم اللّغة و انواعها، چاپ محمداحمد جادمولی، علی محمد البجاوی، و محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره.
(۷) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، چاپ دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۹۲/۱۹۷۲، ص ۲۹۵ـ۲۹۶.
(۸) محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری: تاریخ الامم و الملوک، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (۱۳۸۲ـ۱۳۸۷/۱۹۶۲ـ۱۹۶۷).
(۹) علی بن یوسف قفطی، انباه الرّواة علی انباه النّحاة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۶۹ـ۱۳۷۴/۱۹۵۰ـ۱۹۵۵.
(۱۰) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۷۶).
(۱۱) عبدالعزیز میمنی، «(مقدمه) تحفة المجدالصریح فی شرح الکتاب الفصیح»، مجلة المجمع العلمی العربی، (۱۹۶۰).
(۱۲) یاقوت حموی، معجم الادباء، بیروت ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ۱۹۳۸.

 
۱. ↑ ابن ندیم، کتاب الفهرست، ج۱، ص۶۱، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش.
۲. ↑ احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۱۴، مدینه.
۳. ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری: تاریخ الامم و الملوک، ج۹، ص۱۴۵، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (۱۳۸۲ـ۱۳۸۷/۱۹۶۲ـ۱۹۶۷).
۴. ↑ احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۱۴، مدینه.
۵. ↑ احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۱۴، مدینه.
۶. ↑ یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۲، ص۲۸۵، بیروت ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ۱۹۳۸.
۷. ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری: تاریخ الامم و الملوک، ج۹، ص۱۴۵، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (۱۳۸۲ـ۱۳۸۷/۱۹۶۲ـ۱۹۶۷).
۸. ↑ عبدالعزیز میمنی، «(مقدمه) تحفة المجدالصریح فی شرح الکتاب الفصیح»، ش۳، ج۳۵، ص۵۴۳ ـ ۵۴۵، مجله المجمع العلمی العربی، (۱۹۶۰).
۹. ↑ محمد بن خیر اشبیلی، فهرسة ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنفة فی ضروب العلم وانواع المعارف، ج۱، ص۳۸۱.
۱۰. ↑ محمد بن خیر اشبیلی، فهرسة ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنفة فی ضروب العلم وانواع المعارف، ج۱، ص۳۹۸.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «باهلی»، شماره۴۰۵.    



جعبه ابزار