احقاق الحق و ازهاق الباط (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب احقاق الحق و ازهاق الباطل نوشته قاضی نور الله شوشتری(۹۵۶- ۱۰۱۹ ق) در موضوع کلام و به زبان عربی می باشد.
سید نور الله حسینی مرعشی شوشتری مشهور به
شهید ثالث ،
قاضی ،
فقیه ،
متکلم و
رجال شناس نامدار شیعی ساکن
هند . در
شوشتر در خانواده‌ای اهل علم زاده شد. پدرش سید شریف از مجتهدان برجسته شهر شوشتر بود. قاضی
علوم نقلی و
عقلی را نزد پدرش و
طب را نزد
حکیم مولانا عماد الدین فرا گرفت.
میر صفی الدین محمد و
میر جلال الدین محمد صدر نیز از معلمان او بودند. او در
ربیع الثانی ۹۷۹ ق شوشتر را به قصد
زیارت امام رضا علیه‌السّلام و نیز ادامه تحصیلات ترک کرد و در مشهد تحصیل و تهذیب نفس را آغاز کرد. مشهد را در سال ۹۹۲ ق ترک کرده راهی هند شد. او پس از ورود به هند مستقیما به دیوان اکبر شاه رفت. در آن جا
فتح الله شیرازی ،
حکیم ابو الفتح گیلانی و برادرش از حمایت
شاه برخوردار بودند. حکیم گیلانی او را به شاه معرفی کرد. اکبر به نور الله و کتاب جلالیه او که برگرفته از لقب شاه جلال الدین محمد بود بسیار علاقه مند شد. دو سال بعد او را به عنوان قاضی
لاهور منصوب نمود اکبر شاه که خود
شیعه بود معتقد بود که قاضی نور الله، قضاوتی ایده آل دارد و در چارچوب
فقه مذاهب اربعه ، امور مردم را سر و سامان می‌بخشد. بسط دانش قاضی تشنگان علم را از نقاط مختلف به محضرش کشانید و این امر
حسد حسودان را برانگیخت و او که یگانه پشتیبان خود حکیم علی گیلانی را از دست داده بود سرانجام در ۱۸
جمادی الثانی ۱۰۱۹ ق در اثر ضربات شلاق خاردار که به دستور سلطان سلیم بر او زدند، جان سپرد.
«احقاق الحق» کتابی است در رد کتاب «
ابطال نهج الباطل و اهمال کشف العاطل » نوشته فضل الله امین فرزند
روزبهان بن فضل الله خنجی شیرازی اصفهانی از اعاظم عالمان
شافعیه . وی فردی حکیم،
عارف ،
صوفی ،
محدث ،
شاعر و ادیب بود. آثار متعددی از وی برجای مانده که مشهورترین آنها همان کتاب «
ابطال نهج الباطل » است که در رد بر «نهج الحق و کشف الصدق» علامه حلی نگاشته است. وی در کتاب خویش از جاده انصاف خارج گشته و رعایت ادب را ننموده و کتاب خویش را آکنده از مطالبی ساخته است که موجب خشم خداوند، سرزنش خردمندان و نکوهش خرد می‌گردد. «احقاق الحق» که در رد کتاب فضل بن روزبهان نوشته شده خلاصه ایست از مجادلات
شیعه و
سنی پیرامون مباحث
الهیات ،
نبوت و
امامت .
روشی که مؤلف در پیش گرفته است روش
مناظره است که در آن از فن
جدل بهره می‌برند. مرحوم قاضی نور الله بعد از
خطبه ، در مقدمه کتاب متن خطبه ابن روزبهان را بصورت کامل نقل می‌کند و سپس به نقد و ارزیابی آن می‌پردازد. سپس کلمه به کلمه فقراتی از «
نهج الصدق » علامه حلی را با جمله: قال المصنف «رفع الله درجته» نقل می‌کند، به دنبال آن ردیه فضل بن روزبهان با جمله: قال الناصب «خفضه الله» را می‌آورد و سپس در رد گفته فضل، نظر مستدل خود را در تجزیه و تحلیل حقایق، از لحاظ تاریخی و منطقی ارائه می‌کند.
۱. مرحوم
وحید بهبهانی : هر کس در صدد استحکام بخشیدن به عقاید خویش است به احقاق مراجعه کند که این کتاب او را از سایر کتب بی نیاز می‌سازد.
۲.
محقق قمی صاحب قوانین : معتقدم اگر خود
علامه حلی به رد کلمات ابن روزبهان اقدام می‌کرد از عهده آن چنانکه قاضی شهید برآمده است، بر نمی‌آمد.
۳.
علامه محمد تقی مجلسی : لازم است هر شیعه‌ای نسخه‌ای از این کتاب را داشته و از آن استفاده نماید.
ترجمه احقاق الحق به
فارسی توسط
میرزا محمد نائینی متوفای سال ۱۳۰۵ قمری صورت گرفته است. ترجمه به
زبان اردو توسط برخی از علمای
هند ، که البته این ترجمه به اتمام نرسیده است. تعلیقه
شیخ مفید الدین عبد النبی شیرازی و تعلیقه
مولی محمد هادی بن عبد الحسین و خلاصه‌ای هم توسط بعضی از بستگان مرحوم قاضی از این کتاب تهیه شده است.
ملحقات احقاق الحق مشتمل بر ۳۰ جلد است به اضافه یک جلد فهارس ملحقات که توسط گروهی زیر نظر مرحوم
آیت‌الله سید شهاب الدین مرعشی نجفی تهیه و تدوین شده است. مرحوم آیت‌الله مرعشی در انتهای جلد سوم استدراکات
آیات نازله در شان
امام علی علیه‌السّلام را ذکر کرده‌اند. از جلد چهارم این مجموعه ملحقات آغاز و تا جلد هفتم صفحه ۳۹۰ ادامه می‌یابد.
ص۳۹۰ تا ۴۸۴ جلد هفتم به تتمه متن «احقاق الحق» اختصاص یافته و سپس ملحقات کتاب که تا جلد ۳۳ را در بر می‌گیرد بدان افزوده شده است.
جلد چهارم تا یازدهم حاوی
مناقب امیرالمؤمنین و
فاطمه زهرا و
حسنین علیهم‌السّلام است. جلد دوازدهم به زندگی، مناقب و فضایل سایر ائمه طاهرین علیهم‌السّلام می‌پردازد. جلد سیزدهم به
حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف اختصاص یافته است. جلد چهاردهم به مستدرک آیات نازله درباره علی علیه الصلاة و السلام اختصاص داده شده است. جلد پانزدهم تا جلد سی و سوم به مستدرک
روایات وارده درباره فضایل علی علیه‌السّلام و سایر معصومین علیهم‌السّلام اختصاص یافته است. مرحوم مرعشی نجفی خود تعلیقاتی عمیق و انیق بر این اثر گرانبها نگاشته‌اند که در ذیل صفحات کتاب آمده است.
۱.
نسخه خطی کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی به خط عبد علی بن معصوم شیرازی که در سال ۱۲۳۶ ق نگاشته شده است.
۲. نسخه خطی عبد الرحیم شیرازی ربانی که ظاهرا از جمله کتابهای
کتابخانه علامه محمد تقی مجلسی است.
۳. نسخه خطی
کتابخانه میرزا محمد مدرس خیابانی تبریزی ، صاحب کتاب «
ریحانة الادب » که به نظر می‌رسد نزدیک به
زمان مؤلف نگاشته شده است.
۴. نسخه خطی
کتابخانه سید احمد زنجانی به خط مولی محمد زکی بن محمد سلیم بازرگانی تفرشی که در سال ۱۱۲۹ ق نگاشته شده است.
۵. نسخه چاپ تهران به خط
میرزا ابو القاسم خوانساری در سال ۱۲۷۳ ق.
۶. نسخه ناقص چاپ
قاهره در سال ۱۳۲۶ ق با تلاش شیخ حسن دخیل النجفی؛ این نسخه به همراه مقدمه مفصل مرحوم
آیت‌الله مرعشی نجفی و تعلیقات عمیق ایشان در ۴ جلد در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است. مرحوم
قاضی نور الله «احقاق الحق» را بر طبق مطالب مندرج در کتاب «
نهج الحق و کشف الصدق » مرحوم
علامه حلی نگاشته‌اند، اما از مبحث
فضائل امیرالمؤمنین علیه‌السّلام به بعد را متعرض نشده‌اند. این نسخه از سوی منشورات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی،
قم منتشر شده است.
نرم افزار نور الولایة، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
