احمد بن ابی یعقوب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
احمد بن ابی یعقوب که به یعقوبی مشهور است کاتب، اخباری، جغرافی‌دان و مورخ می‌باشد.
«احمد بن ابی یعقوب اسحاق بن جعفر بن وهب بن واضح» نامی است که از یعقوبی در منابع شرح حال یاد می‌شود. وی به عنوان کاتب و اخباری شهرت دارد. لقب نخست، اشاره به شغل دبیری در دربار عباسی است و لقب دوم، به اعتبار مورخ بودن وی و آشنائی او با اخبار تاریخی. از او با عنوان «مصری» و «اصفهانی» هم یاد شده که نشان از تعلق وطنی اجداد او دارد. خود وی در
بغداد به
دنیا آمده و همانجا زیست کرده است. لقب «عباسی» برای وی، از آنجاست که جد او «واضح» از موالی
منصور عباسی بوده و به همین دلیل خاندان یعقوبی، از موالی عباسیان شمرده شده‌اند.
تاریخ تولد وی دانسته نیست؛ اما «
یاقوت حموی» تاریخ وفاتش را سال ۲۸۴ هجری دانسته است.
وی در کتاب «
مشاکلة الناس» خود، روال تاریخی کتاب را به
معتضد عباسی (خلافت از بیستم
رجب سال ۲۷۹ تا
ربیع الثانی ۲۸۹) خاتمه داده است. به علاوه، در کتاب البلدان از سقوط طولونیان که درسال ۲۹۲ اتفاق افتاده یاد می‌کند. در این صورت وی باید حداقل تا سال ۲۹۲ زنده بوده باشد.
واضح، در زمان منصور مدتی حاکم ارمینیه و
آذربایجان و
مصر بود، همچنان که پدر یعقوبی از کارمندان عالی رتبه دیوان برید به شمار می‌رفت. از مشاغل یعقوبی اطلاعی در دست نیست اما در صورتی که «کاتب» لقب خود وی باشد، می‌تواند اشاره به آن باشد که مانند پدرش به نوعی کار دبیری در یکی از دیوان‌ها مشغول بوده است.
گفته‌اند واضح جد وی، علائق
شیعی داشته و همو بوده که در زمان مسؤولیت «برید» مصر،
ادریس بن عبدالله بن حسن- برادر
نفس زکیه- را به
مغرب فراری داد و جانش را بر سر این کار گذاشت و گویا به دست
هادی عباسی به
قتل رسید.
بدین ترتیب باید گفت،
تشیع در خاندان یعقوبی، به صورت سنتی وجود داشته و این علائق به یعقوبی مورخ نیز رسیده است. دانسته است که
شیعیان امامی، در این دوران، در عین تشیع، در داخل دولت، به کارهای اداری اشتغال داشته‌اند. نمونه روشن،
علی بن یقطین است که به دستور
امام کاظم علیه‌السّلام در دولت عباسی مشغول بود.
بدون شک، یعقوبی مورخی شیعه
مذهب است که آثار تشیع وی در کتاب تاریخش کاملا روشن است. اخبار وی در داستان
سقیفه، برخوردهای خلفا و نیز سیری که از
خلافت امیرمؤمنان علیه‌السّلام بدست می‌دهد، نشان از تشیع کامل، اما تا اندازه‌ای معتدل وی دارد. وی در سیری که از تاریخ حوادث
اسلام ارائه داده، پس از آغاز بحث از
حکومت معاویه، به موازات عناوینی که برای روی کار آمدن خلفا دارد، از
امامان شیعه علیه‌السّلام نیز سخن می‌گوید. عناوینی چون «وفاة
الحسن بن علی»، «
مقتل حسین بن علی»، «وفاة
علی بن الحسین»، «وفاة ابی جعفر
محمد بن علی»، «وفاة ابی عبدالله
جعفر بن محمد و آدابه»، «وفاة
موسی بن جعفر»، «وفاة
علی الرضا» علیهم‌السّلام از جمله این عناوین است که ذیل آنها کلمات قصاری نیز از آن بزرگواران نقل می‌کند.
یعقوبی به عنوان مورخ و جغرافی‌دان شناخته می‌شود. آثار وی نیز در همین دو زمینه تالیف شده است. از میان چندین کتابی که در منابع مختلف به وی منسوب شده، تنها سه کتاب وی بر جای مانده است.
عناوین کتاب‌های مفقود وی عبارتند از: «کتاب المسالک و الممالک»، «فتح افریقیه و اخبارها» و «اخبار الطاهریین».
اما سه عنوان کتاب وی که بر جای مانده و هر سه به چاپ رسیده عبارتند از:
۱-
تاریخ ۲-
البلدان ۳-
مشاکلة الناس لزمانهم دو کتاب «البلدان» و «مشاکله»، هر دو کم حجم‌اند. «البلدان» به زبان فارسی نیز ترجمه شده است. البلدان، جغرافی عمومی شهرهاست که فوائد تاریخی بسیار مهمی دارد. کتاب «مشاکله» نیز درباره
تقلید مردمان هر زمان از خلق و خوی خلیفه حاکم است که با نمونه‌های تاریخی ارائه شده است.
البلدان ( الیعقوبی)تاریخ یعقوبی
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
