ادله اثبات دعوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ادله فقهی اثبات دعوی عبارت است از
اقرار ،
علم قاضی ،
شهادت ،
سوگند و سوگند همراه با
شهادت . این ادله میان دعاوی مدنی و کیفری مشترک است، اما ادله
خاص دعاوی کیفری عبارت است از
قسامه و
لعان .
اقرار عبارت است از
اخبار به حقی برای غیر و بر
زیان خود، مشروط بر این که مقر،
بالغ ،
عاقل ،
قاصد و
مختار باشد،
اقرار سفیه در امور مالی خود مسموع نیست.
انکار پس از اقرار مؤثر نمی‌گردد، ولی
تفسیر آن گرچه به صورت منفصل از اقرار صورت گیرد،
جایز است. در
آیین دادرسی اسلام ، اقرار چه در امور مدنی و چه در امور جزایی قابل تجزیه نیست. تعداد دفعات اقرار در امور کیفری، بر خلاف امور مدنی بنابر نوع جرم ارتکابی متفاوت است، برخی جرایم با یک بار اقرار، گروهی با دو بار و برخی دیگر با ۴ بار اقرار اثبات می‌گردد.
هرگاه
قاضی از حقیقت دعوی آگاه باشد، نیازی به شنیدن دلایل دیگر (اقرار، شهادت و سوگند) ندارد. علم قاضی علاوه بر آن که ارزش اثباتی دارد، بر سایر ادله نیز مقدم است، اما اگر قاضی اطلاع از حقیقت دعوی نداشته باشد؛ شرعا مکلف است بر دلایل دیگر اثبات دعوی اتکا کند و در پذیرفتن این دلایل ناگزیر از پیروی قواعد
شرع است و فقها در باب عمل قاضی به
علم خود نظراتی گوناگون دارند، آنچه آمد نظر مشهور بود.
ما شخصا در این زمینه نظری تحلیلی داریم که در جای خود ارائه کرده‌ایم.
گواهی (
بینه ) مانند اقرار در دعوی و خارج از دعوی ارزش اثباتی دارد. گواه باید
بالغ ،
عاقل ،
مسلمان ،
مؤمن و
عادل باشد. بر خلاف اقرار، اصل در شهادت تعدد است، یعنی شهادت دو مرد پذیرفته می‌شود (شهادت دو مرد را اصطلاحا بینه گویند). در مواردی می‌توان شهادت را نپذیرفت.
سوگند باید به لفظ جلاله (الله) یا یکی از صفات مختصه خدای تعالی ادا شود. اگر کسی به غیر اسم
خدا سوگند یاد کند، نظیر سوگند به
کتب آسمانی و
اماکن متبرکه و به
پیامبران و
ائمه معصومین علیه‌السّلام ، سوگند او منشا اثر نخواهد بود. ضمنا باید توجه داشت که به مصداق «البینة علی المدعی و الیمین علی من انکر» اقامه دلیل به عهده مدعی و اتیان سوگند با انکارکننده است، مگر در موارد خاص که اتیان سوگند با مدعی است.
در مواردی سوگند به همراه گواه ادا می‌گردد که در فصل مربوط خواهد آمد.
هرگاه کسی کشته شود و ولی دم علیه متهم دلیلی نداشته باشد، باید خود و ۴۹ تن از بستگانش (جمعا ۵۰ تن) سوگند یاد کنند که متهم مرتکب
قتل شده است. این عمل (۵۰ سوگند برای اثبات قتل) را قسامه گویند.
قسامه در
قتل شبه عمد و خطایی ۲۵ سوگند است. اگر تعداد بستگان مدعی (ولی دم) به
حد نصاب (۵۰ یا ۲۵ تن) نرسد، سوگندهای لازم یکسان میان آنان تقسیم خواهد شد. اگر مدعی و بستگانش از قسامه خودداری کنند، متهم و بستگانش سوگند خواهند خورد، اگر متهم و بستگانش از قسامه خودداری کنند،
حکم علیه
متهم صادر خواهد شد.
هرگاه
زوج ، زوجۀ خویش را به
زنا قذف کند و بینه‌ای نیز در دست نداشته باشد، باید لعان عملی گردد. لعان ده سوگند است، با
صیغه خاص خود که زوج و زوجه هر کدام پنج بار تشریفات ویژه باید ادا کنند.
قواعد فقه، محقق داماد، سید مصطفی، ج۳، ص۴۸، برگرفته از مقاله «ادله اثبات دعوی».
