مستصحب (چیزی که استصحاب میشود) یا امری است که به طور دفعی پدید میآید مانند طهارت و عدالت که در اصطلاح «امر قار» یعنی ثابت نامیده میشود، و یا به تدریج موجود میگردد.
امورتدریجی بر سه قسم است:
۱- زمان مانند شب و روز.
۲- زمانیات مانند حرکت و جوشش و جریان آب که در بستر زمان موجود میشوند.
۳- امورمقید به زمان مانند امساک از خوردن و آشامیدندر روز و وقوفدر وقت زوال.
استصحاب زمان بر دو گونه است:
نخست، به نحو مفاد کان تامه (ثبوت و تحقق چیزی) مانند آن که تا ساعتی پیش به وجود شبعلم داشتیم، ولی اکنون نسبت به زوال آن شک داریم که وجود شب را استصحاب میکنیم.
چنین استصحابیمعتبر است و همه آثارشرعی که بر زمان مترتب است، با استصحابثابت میگردد.
دوم، به نحو مفاد کان ناقصه (اثبات چیزی برای چیزی) مانند آن که میدانستیم لحظات پیش متصف به شب بود، لیکن در لحظه کنونی در باقی ماندن آن اتصافشک داریم.
در جریان استصحاب برای اثبات بقای اتصاف و ترتبآثار شرعی بر آن، اختلاف است.
در زمانیات، پرسش این است که اگر برای مثال تا یک ساعت قبل میدانستیم که آب فلان چشمه میجوشیده است، سپس دراستمرارجوشششک کنیم، آیا میتوان برای اثبات جوشش فعلی به استصحاب جوشش تمسک کرد یا نه؟
در جریان استصحاب نسبت به امور مقید به زمان-مانند آن که وجوب امساک یا نشستن یا وقوفدر مکانی مقید به زمانی معین باشد، سپس در بقای وجوبشک کنیم-اختلاف است.
