استصحاب قهقری خانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
استصحاب قهقری استصحاب شیء مشکوک در
زمان سابق و متیقن در
زمان لاحق است.
استصحاب قهقری به استصحابی گفته می‌شود که مشکوک آن در زمان سابق و
متیقن آن در زمان لاحق می‌باشد؛ بر خلاف
استصحاب مصطلح که مشکوک آن لاحق و متیقن آن سابق است؛ برای مثال،
مکلف یقین دارد که الفاظ
صلاة و
صوم در
زمان و زبان
امام باقر علیه‌السّلام و
امام صادق علیه‌السّلام ، در
عبادات خاص حقیقت بوده است، ولی شک می‌کند آیا در زمان و زبان
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) هم در همین معنا
حقیقت بوده یا در
معنای لغوی ؛ در این جا زمان متیقن، متأخر از زمان مشکوک است. و یا مانند این که شخص به
عدالت زید در
روز جمعه یقین دارد، اما در روز پنج شنبه در آن
شک می‌کند؛ در این مورد چنان چه با اجرای استصحاب، عدالت او در
روز پنج شنبه ثابت گردد، استصحاب قهقرایی صورت گرفته است.
درباره حجیت این استصحاب، بین اصولیون اختلاف است:
اصولیون امامی معتقدند استصحاب قهقرایی
حجیت ندارد، مگر در یک مورد و آن در جایی است که هم اکنون یقین وجود داشته باشد که در نزد
عرف لفظی برای معنایی وضع شده است و بعد شک به وجود آید که آیا در سابق - مثلا در عصر
ائمه علیهم‌السّلام - نیز برای چنین معنایی وضع شده بوده یا نه؛ در این مورد با تمسک به استصحاب قهقرایی و
اصالت عدم نقل ، ثابت می‌شود که در آن عصر هم برای همین معنا وضع شده است. اما حجیت این مورد، از باب
حجّیت استصحاب مصطلح نیست، زیرا دلیل حجّیت استصحاب اصلا شامل این مورد - که مشکوکِ آن در زمان سابق، و متیقّنِ آن در زمان لاحق است - نمی‌شود و از باب
اصول عملی تعبّدی نیست بلکه از سنخ
اصول لفظیِ عقلاییِ مورد امضای
شارع است، و در صورت
تعارض با مفاد استصحابِ مصطلح، بر آن
حکومت دارد، زیرا
اصل ، نمی‌تواند با
دلیل معارضه کند.
استصحاب عدم نقل ؛
استصحاب منعکس .
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مقاله «استصحاب قهقری».
