اسراف (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از موضوعاتی که خداوند در
قرآن به آن اشاره نموده و به انسان را در باره آن هشدار داده است
اسراف است.
اسراف، به معنای تجاوز از حد در هر کاری که انسان انجام می‌دهد
نیز به معنای
خطا،
جهل و
غفلت است
در قرآن به معنای
زیاده روی در امور اقتصادی، زیاده روی در
گناه و در بسیاری از موارد به معنای مطلق زیاده روی در کاری استعمال شده است و در این جا علاوه بر معنای خاص (اسراف در امور اقتصادی) معنای عام قرآنی آن هم مورد توجه می‌باشد.
در این مدخل از مشتقات واژه «سرف» و از جمله‌های مفید معنای اسراف مثل «لاتبسطها کل البسط»
) و بيش از حدّ (نيز) دست خود را مگشاى، تا مورد
سرزنش قرار گيرى و از كار فرومانى و «لاتطغوا فیه»
بخوريد از روزيهاى پاكيزه‌اى كه به شما داده‌ايم و در آن
طغیان نكنيد. استفاده شده است.
اقرب الموارد.خداوند در قرآن کریم به پی آمدهای منفی اسراف اشاره نموده است.
خداوند خوی اسراف گری (ستمگری) فرعون را باعث ایجاد خفقان و ترس علیه مؤمنان بنی اسرائیل میداند.
فمآ ءامن لموسی الا ذریة من قومه علی خوف من فرعون و ملائهم ان یفتنهم و ان فرعون لعال فی الارض و انه لمن المسرفین.
(در آغاز،) هیچ کس به موسی ایمان نیاورد، مگر گروهی از فرزندان قوم او (آن هم) با ترس از فرعون و اطرافیانش، مبادا آنها را شکنجه کنند زیرا فرعون، برتری جویی در زمین داشت و از اسرافکاران بود
نیز خداوند خوی اسراف گری را زمینه ساز زینت داده شدن اعمال زشت نزد مسرفان دانسته است..... کذلک زین للمسرفین ما کانوا یعملون.
حسن گفته یعنی هم چنان که شیطان و همنوعان گمراهشان دست کشیدن از دعا را در وقت فراغت و آسایش برای آنها جلوه داده همچنین برای اسرافگران یعنی مشرکان کردارشان را جلوه و زینت داده.
و محتمل است معنی این باشد که اسرافگران برای یکدیگر کار خود را جلوه میدهند. (مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص: ۱۴۴)
خداوند خصلت اسراف گری کافران را عامل شوم دانستن انبیاتوسط آنان معرفی میکند.
قالوا ربنا یعلم انا الیکم لمرسلون
(رسولان ما) گفتند: «پروردگار ما آگاه است که ما قطعا فرستادگان (او) به سوی شما هستیم. قالوا انا تطیرنا بکم لـئن لم تنتهوا لنرجمنکم..
آنان گفتند: «ما شما را به فال بد گرفته‌ایم (و وجود شما را شوم می‌دانیم)، و اگر (از این سخنان) دست برندارید شما را سنگسار خواهیم کرد و شکنجه دردناکی از ما به شما خواهد رسید! قالوا طـئرکم معکم ائن ذکرتم بل انتم قوم مسرفون.
(رسولان) گفتند: «شومی شما از خودتان است اگر درست بیندیشید، بلکه شما گروهی اسرافکارید!
ممکن است مقارن آمدن این پیامبران الهی بعضی مشکلات در زندگی مردم آن دیار بر اثر گناهانشان و یا به عنوان هشدار الهی حاصل شده باشد، چنان که بعضی از مفسران نیز نقل کرده‌اند که مدتی نزول باران قطع شد «۲» ولی آنها نه تنها عبرتی نگرفتند بلکه این حادثه را به دعوت رسولان پیوند دادند.
باز به این هم قناعت نکردند، بلکه با تهدیدی صریح و آشکار نیات شوم و زشت خود را ظاهر ساختند، و گفتند: " اگر از این سخنان دست برندارید مسلما شما را سنگسار خواهیم کرد، و مجازات دردناکی از ما به شما خواهد رسید"! ( تفسیر نمونه، ج۱۸، ص: ۳۴۳)
خداوند یکی از اسباب تکذیب و رویارویی با رسولان الهی رااسراف انسان‌های کافر میداند.
واضرب لهم مثلا اصحـب القریة اذ جاءها المرسلون
و برای آنها، اصحاب قریه (انطاکیه) را مثال بزن هنگامی که فرستادگان خدا به سوی آنان آمدند. اذ ارسلنا الیهم اثنین فکذبوهما..
هنگامی که دو نفر از رسولان را بسوی آنها فرستادیم، اما آنان رسولان (ما) را تکذیب کردند. قالوا طـئرکم معکم ائن ذکرتم بل انتم قوم مسرفون.
(رسولان) گفتند: «شومی شما از خودتان است اگر درست بیندیشید، بلکه شما گروهی اسرافکارید!.
یعنی شما مردمی هستید متجاوز که معصیت را از حد گذرانده‌اید، و کلمه" بل" که به معنای اعراض است اعراض از مطلب سابق را می‌رساند، و معنایش این است که: " نه، بلکه علت اصلی در انکار حق، و تکذیبشان این است که آنان مردمی هستند که مستمر در اسراف و متجاوز از حدند". (ترجمه المیزان، ج۱۷، ص: ۱۰۹)
خداوندنیز تهدیدانبیا از سوی کافران را ریشه در اسراف کاری آنان میداند.
واضرب لهم مثلا اصحـب القریة اذ جاءها المرسلون
و برای آنها، اصحاب قریه (انطاکیه) را مثال بزن هنگامی که فرستادگان خدا به سوی آنان آمدند. قالوا انا تطیرنا بکم لـئن لم تنتهوا لنرجمنکم ولیمسنکم منا عذاب الیم
آنان گفتند: «ما شما را به فال بد گرفته‌ایم (و وجود شما را شوم می‌دانیم)، و اگر (از این سخنان) دست برندارید شما را سنگسار خواهیم کرد و شکنجه دردناکی از ما به شما خواهد رسید! قالوا طـئرکم معکم ائن ذکرتم بل انتم قوم مسرفون.
(رسولان) گفتند: «شومی شما از خودتان است اگر درست بیندیشید، بلکه شما گروهی اسرافکارید!
همچنین اسراف کافران، موجب حق ناپذیری آنان در برابر دعوت انبیای الهی گشته بود.
واضرب لهم مثلا اصحـب القریة اذ جاءها المرسلون
و برای آنها، اصحاب قریه (انطاکیه) را مثال بزن هنگامی که فرستادگان خدا به سوی آنان آمدند. قالوا انا تطیرنا بکم لـئن لم تنتهوا لنرجمنکم ولیمسنکم منا عذاب الیم. قالوا طـئرکم معکم ائن ذکرتم بل انتم قوم مسرفون.
(رسولان) گفتند: «شومی شما از خودتان است اگر درست بیندیشید، بلکه شما گروهی اسرافکارید!
درماندگی از پی آمدهای اسراف و زیاده روی در انفاق با بخشیدن تمام اموال است.
ولاتجعل یدک مغلولة الی عنقک ولاتبسطها کل البسط فتقعد ملوما محسورا.
هرگز دستت را بر گردنت زنجیر مکن، (و ترک انفاق و بخشش منما) و بیش از حد (نیز) دست خود را مگشای، تا مورد سرزنش قرار گیری و از کار فرومانی.
و همه دارایی خود را بذل و بخشش نکن، تا مثل کسی که طوری دست خود را باز میکند که هیچ چیز در آن نمی‌ماند، نباشی. این جمله، کنایه از اسراف است. زیرا اگر چنین کنی، در پس زانوی غم می‌نشینی و خود را ملامت می‌کنی و چیزی نخواهی داشت. این معنی از سدی و ابن عباس است.
قتاده گوید: یعنی عاجز و پشیمان می‌شوی. امام صادق علیه‌السّلام می‌فرماید: یعنی از لباس، برهنه می‌مانی. (مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص: ۶۳۴)
زیاده روی و اسراف در انفاق، موجب سرزنش دیگران می‌شود.
و لا تجعل یدک مغلولة الی عنقک و لا تبسطها کل البسط فتقعد ملوما محسورا.
هرگز دستت را بر گردنت زنجیر مکن، (و ترک انفاق و بخشش منما) و بیش از حد (نیز) دست خود را مگشای، تا مورد سرزنش قرار گیری و از کار فرومانی.
اسراف گری و گزاف کاری در زندگی، باعث بدبختی و ابتلا به سرنوشت شوم خواهد شد
قالوا طـئرکم معکم ائن ذکرتم بل انتم قوم مسرفون.
خداونداسراف کاری مردم انطاکیه را سبب بدبختی و ابتلای آنان به سرنوشت شوم مرداند
واضرب لهم مثلا اصحـب القریة اذ جاءها المرسلون
و برای آنها، اصحاب قریه (انطاکیه) را مثال بزن هنگامی که فرستادگان خدا به سوی آنان آمدند. قالوا طـئرکم معکم ائن ذکرتم بل انتم قوم مسرفون.
(رسولان) گفتند: «شومی شما از خودتان است اگر درست بیندیشید، بلکه شما گروهی اسرافکارید!
چند تن از پیامبران پیشین که مامور هدایت قوم مشرک و بت پرستی بودند که قرآن از آنها به عنوان" اصحاب القریه" یاد کرده و آنها به مخالفت برخاستند و آنان را تکذیب کردند و سرانجام به عذاب دردناکی گرفتار شدند بیان میکند، تا هم هشداری باشد برای مشرکان مکه، و هم تسلی و دلداری باشد برای پیامبر و مؤمنان اندک آن روز، (تفسیر نمونه، ج۱۸، ص: ۳۳۹)
اسراف گری عامل فساد و تباهی در زمین خواهد بود.
ولاتطیعوا امر المسرفین
و فرمان مسرفان را اطاعت نکنید. الذین یفسدون فی الارض ولایصلحون.
همانها که در زمین فساد میکنند و اصلاح نمیکنند! » (۱۵۲)
اسراف در امور اقتصادی، عامل محرومیت انسان از محبت خداوند است..... کلوا من ثمره اذا اثمر وءاتوا حقه یوم حصاده ولاتسرفوا انه لایحب المسرفین.
از میوه آن، به هنگامی که به ثمر می‌نشیند، بخورید! و حق آن را به هنگام درو، بپردازید! و اسراف نکنید، که خداوند مسرفان را دوست ندارد!
... وکلوا واشربوا ولاتسرفوا انه لایحب المسرفین.
و (از نعمتهای الهی) بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمی‌دارد.
همچنین اسراف گری در انفاق، موجب محرومیت انسان از رسیدن به مقام بندگی خداوند خواهند گشت.
وعباد الرحمـن الذین یمشون علی الارض هونا..
بندگان (خاص خداوند) رحمان، کسانی هستند که با آرامش و بی تکبر بر زمین راه می‌روند. والذین اذا انفقوا لم یسرفوا ولم یقتروا وکان بین ذلک قواما.
و کسانی که هر گاه انفاق کنند، نه اسراف می‌نمایند و نه سخت گیری بلکه در میان این دو، حد اعتدالی دارند.
برخی گفته اند: اسراف، خرج کردن مال است در راه معاصی و اقتار امساک از خرج کردن مال است در راه حق.
پس مقصود این است که بندگان خدا مال خود را در راه حق صرف میکنند. نه از این کار امساک میکنند و نه مال خود را در راه معصیت صرف میکنند.
برخی گفته‌اند: اسراف زیاده روی و اقتار امساک از ادای حق خداست. پس مقصود از آیه این است که: مال خود را به زیاده روی و بخل و امساک خرج نمیکنند.
بلکه بطور صحیح انفاق میکنند.
در روایت است که رسول گرامی اسلام فرمود: هر کس مال را در راه ناحق بدهد اسراف کرده و هر کس مال را از راه حق منع کند، مرتکب «قتر» شده است. (قیل السرف مجاوزة الحد مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۷، ص: ۲۸۰)
اسراف و تجاوز از حد از موانع پیروزی مجاهدان راه خدا است.
وکاین من نبی قـتل معه ربیون کثیر فما وهنوا لمآ اصابهم فی سبیل الله وما ضعفوا وما استکانوا..
چه بسیار پیامبرانی که مردان الهی فراوانی به همراه آنان جنگ کردند! آنها هیچ گاه در برابر آنچه در راه خدا به آنان می‌رسید، سست و ناتوان نشدند (و تن به تسلیم ندادند) و خداوند استقامت کنندگان را دوست دارد.
وما کان قولهم الا ان قالوا ربنا اغفر لنا ذنوبنا واسرافنا فی امرنا و ثبت اقدامنا وانصرنا علی القوم الکـفرین
سخنشان تنها این بود که: «پروردگارا! گناهان ما را ببخش! و از تندرویهای ما در کارها، چشم پوشی کن! قدمهای ما را استوار بدار! و ما را بر جمعیت کافران، پیروز گردان!
فـاتـهم الله ثواب الدنیا وحسن ثواب الاخرة...
از این رو خداوند پاداش این جهان، و پاداش نیک آن جهان را به آنها داد و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد.
اسراف (انکار رسالت و ادعای دروغین نبوت) درپی دارنده، محرومیت از هدایت الهی است.
اتقتلون رجلا ان یقول ربی الله وقد جاءکم بالبینـت من ربکم وان یک کـذبا فعلیه کذبه وان یک صادقا یصبکم بعض الذی یعدکم ان الله لایهدی من هو مسرف کذاب
و مرد مؤمنی از آل فرعون که ایمان خود را پنهان می‌داشت گفت: «آیا می‌خواهید مردی را بکشید بخاطر اینکه می‌گوید: پروردگار من «الله» است، در حالی که دلایل روشنی از سوی پروردگارتان برای شما آورده است؟! اگر دروغگو باشد، دروغش دامن خودش را خواهد گرفت و اگر راستگو باشد، (لا اقل) بعضی از عذابهایی را که وعده می‌دهد به شما خواهد رسید خداوند کسی را که اسرافکار و بسیار دروغگوست هدایت نمی‌کند
ولقد جاءکم یوسف من قبل بالبینـت فما زلتم فی شک مما جاءکم به... کذلک یضل الله من هو مسرف مرتاب.
این گونه خداوند هر اسرافکار تردیدکننده‌ای را گمراه می‌سازد!
اسراف، عامل ناسپاسی و غفلت از توجه به خدا به هنگام رفع گرفتاری است.
واذا مس الانسـن الضر دعانا لجنبه او قاعدا او قآئما فلما کشفنا عنه ضره مر کان لم یدعنآ الی ضر مسه کذلک زین للمسرفین ما کانوا یعملون.
هنگامی که به انسان زیان (و ناراحتی) رسد، ما را (در هر حال: ) در حالی که به پهلو خوابیده، یا نشسته، یا ایستاده است، می‌خواند اما هنگامی که ناراحتی را از او برطرف ساختیم، چنان می‌رود که گویی هرگز ما را برای حل مشکلی که به او رسیده بود، نخوانده است! این گونه برای اسرافکاران، اعمالشان زینت داده شده است (که زشتی این عمل را درک نمیکنند)!
زیاده روی در شهوترانی نابجا، زمینه ساز گرایش به لواط در میان قوم لوط:
ولوطا اذ قال لقومه اتاتون الفـحشة..
و (به خاطر آورید) لوط را، هنگامی که به قوم خود گفت: «آیا عمل بسیار زشتی را انجام می‌دهید که هیچیک از جهانیان، پیش از شما انجام نداده است؟! انکم لتاتون الرجال شهوة من دون النسآء بل انتم قوم مسرفون.
آیا شما از روی شهوت به سراغ مردان می‌روید، نه زنان؟! شما گروه اسرافکار (و منحرفی) هستید.
اسراف در گناه و ستم به خویشتن، زمینه ساز ناامیدی از رحمت خداوندخواهد بود.
قل یـعبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لاتقنطوا من رحمة الله ان الله یغفر الذنوب جمیعا انه هو الغفور الرحیم.
بگو: «ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‌اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می‌آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «اسراف ».
