اصل استصحاب (اصول)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اصل استصحاب، حکم به استمرار بقای
متیقن سابق است.
استصحاب از اصول عملی است و از نظر لغوی، از ماده «صحب» به معنای «همراه داشتن» مشتق شده است. اصولیون تعریف‌های گوناگونی از آن ارائه کرده‌اند که اختلاف آنها ناشی از اختلاف مبانی ایشان در چگونگی
حجیت استصحاب است، زیرا بعضی آن را
اماره عقلایی، برخی آن را اصل عملی محرز ناظر به واقع و عده‌ای هم آن را اصل عملی غیر محرز و
تعبدی محض می‌دانند. هم چنین برخی نیز آن را قاعده فقهی دانسته‌اند؛ برای مثال، مرحوم «
شیخ انصاری » استصحاب را به «ابقاء ما کان»، یعنی حکم به استمرار آن چه که در سابق،
یقین به وجود آن بوده است، تعریف می‌کند
ولی مرحوم «
آخوند خراسانی » در تعریف آن گفته است:
«هو الحکم ببقاء حکم او موضوع ذی حکم شک فی بقائه»؛
یعنی هرگاه در بقای یک حکم شرعی- مانند
طهارت - یا موضوعی- مانند
خمر بودن مایعی- که در گذشته یقین به آن بوده،
شک شود، به بقای آن حکم می‌گردد.
همه اصولی‌ها اتفاق دارند که استصحاب دارای دو رکن اصلی (یقین سابق و شک لاحق) است، هر چند بعضی ارکان دیگری را نیز برای آن بر شمرده‌اند.
در مثال بالا، یقین به طهارت یا یقین به خمر بودن مایع، رکن اول یقین سابق و شک بعدی در
طهارت و
خمر بودن، رکن دوم شک لاحق را تشکیل می‌دهد؛ پس در استصحاب، به استمرار یقین سابق حکم شده و در نتیجه آن، شک لاحق از بین می‌رود.
در این که استصحاب از مسائل اصولی است یا از قواعد فقهی، میان اصولی‌ها اختلاف است؛ برخی معتقد به تفصیل شده و می‌گویند: استصحاب در شبهات حکمی، از مسائل اصولی و در
شبهات موضوعی ، از قواعد فقهی است.
در این که استصحاب، اصل است یا
اماره ، میان اصولیون اختلاف است؛ برخی مثل مرحوم «
شیخ انصاری » معتقدند اگر دلیل استصحاب،
عقل باشد، استصحاب، اماره است، وگرنه، اصل می‌باشد.
در مورد حجیت استصحاب، چند دیدگاه وجود دارد؛ مرحوم «شیخ انصاری» در «رسائل» یازده دیدگاه را در این باره نقل کرده است.
تفاوت استصحاب با
قاعده یقین این است که در استصحاب، «یقین سابق» به حدوث شیء وجود دارد، ولی بعد شک در بقای آن پیدا می‌شود؛ در حالی که در قاعده یقین، یقین به حدوث شیء در گذشته وجود دارد، ولی بعد شک در اصل حدوث آن پدید می‌آید؛ بنابراین، در استصحاب، متعلق یقین با متعلق شک تفاوت دارد، ولی در قاعده یقین، متعلق یقین با
شک ، یکی است.
در نزد اصولیون متقدم، عقل، به بقای امری که در گذشته نسبت به آن یقین وجود داشته، و اکنون در آن شک ایجاد شده، حکم می‌کند؛ از این رو، آنها استصحاب را از ادله عقلی می‌دانند، ولی در نزد متاخرین، حکم کننده به بقای حالت سابق،
شارع مقدس است که بر اساس «اخبار لا تنقض»، چنین حکمی را صادر کرده است؛ از این رو آنها استصحاب را
اصل شرعی می‌دانند.
استصحاب حکمی ؛
استصحاب موضوعی ؛
استصحاب سببی ؛
استصحاب مسببی ؛
استصحاب وجودی ؛
استصحاب عدمی ؛
استصحاب فرد ؛
استصحاب کلی .
فرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مقاله «اصل استصحاب».
