اصل تخییر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از
اصول مهمی که در
احکام شرعی به کار می رود اصل تخییر است.
به اصل تخییر اصالت تخییر و قاعده تخییر نیز گفته می شود.
حکم
عقل به مخیّر بودن
مکلف میان فعل و ترک یا میان دو فعل در صورت عدم امکان
احتیاط است.
اصل تخییر از
اصول عملی و
اصلی عقلی است و در جایی جریان دارد که جنس تکلیف، یعنی
اصل الزام، معلوم، امّا نوع آن میان
وجوب و
حرمت مردّد باشد. عقل در چنین موردی، به تخییر میان آن دو در مقام عمل حکم میکند. از این اصل در
اصول فقه، بخش اصول عملی، بحث شده است
مجرای اصل تخییر، یا یک عمل مردّدِ میان وجوب و حرمت است ـ که از آن به
دوران امر بین محذورین ((وجوب و حرمت)) تعبیر می شود ـ مانند
نماز جمعه که حکم آن مردّد میان وجوب و حرمت باشد، و یا دو عمل، مانند دو فعلی که به
اجمال میدانیم یکی واجب و دیگری حرام است، امّا اینکه کدام واجب و کدام حرام است، مشخص نیست، همچون نماز ظهر روز جمعه و نماز جمعه، بنابر قول به اینکه اگر یکی واجب باشد، دیگری حرام است.
شبهه در هر دو مورد یا حکمی است مانند مثال یاد شده و یا موضوعی مانند آنکه فردی میداند چیزی را
نذر کرده است، لیکن شک دارد فعل آن را نذر کرده یا ترک آن را، یا کسی که بین دو فعل ـ برای مثال، یکی
سفر و دیگری
اطعام زید ـ تردید دارد، یعنی
مکلّف میداند که
مولا از دو فعل یاد شده، به یکی امر و از دیگری نهی کرده است، لیکن فراموش کرده است که به کدام امر و از کدام نهی کرده است.
افزون بر قول به جریان اصل تخییر در موارد یاد شده، اقوال دیگری نیز وجود دارد که عبارتند از:
۱. جریان
برائت عقلی و شرعی در هر یک از دو حکم که نتیجه آن، عدم وجوب و حرمت عمل است.
۲. جریان برائت عقلی.
۳. ترجیح جانب
حرمت بر وجوب به دلیل ارجح بودن
دفع ضرر از
جلب منفعت نزد
عقلا.
۴. جریان
اباحه شرعی نسبت به هر یک از دو طرف فعل و ترک، علاوه بر جریان تخییر عقلی.
۵.
تخییر شرعی در عمل به هر یک از دو طرف
فرهنگ فقه اهل بیت علیهم السلام جلد ۱ صفحه۵۴۹-۵۵۰
