الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه»، تالیف سید محمد کبریت المدنی (۱۰۱۲- ۱۰۷۰ ق) از علمای
اهل سنت است. نویسنده در این اثر امتیازات و اماکن
مدینه منوره از منابع مختلف گردآوردی است.
کتاب در نه باب تنظیم شده است؛ اما از ساختار خاصی در تنظیم ابواب پیروی نشده است. شیوه نگارش نویسنده به گونه‌ای است که جنبه ادبی و شعری غلبه دارد و در واقع این کتاب یک اثر ادبی محسوب می‌شود نه تاریخی.
۱- در باب اول کتاب امتیازات مدینه بر دیگر شهرها بیان شده است. اولین مورد از محاسن این
شهر وجود بقعه
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است که بر افضلیت آن از سایر بقاع اجماع وجود دارد. از جمله دیگر فضائل این شهر دعای حضرت به برکت آن، تاسیس
مسجد به دست مبارکشان، شفاء جذام در تربت آن است.
۲- در این باب مطالبی پیرامون حجره شریف نبوی ذکر شده است.
این حجره چندین بار تجدید بنا شده است.
آداب زیارت روضه مطهره از دیگر مسائل مطرح شده است که در آن
احکام زیارت این
قبر شریف بنا بر مذاهب مختلف اهل سنت به اختصار آمده است. نویسنده سپس به
مذهب اهل بیت علیه‌السّلام که
تقبیل و مس قبر شریف را جایز می‌دانند، اشاره کرده است. وی اضافه می‌کند که
احمد بن حنبل،
طبری و برخی دیگر از علمای اهل سنت در این خصوص فتوای به جواز داده‌اند. ذکر اشعار و دیدگاه‌های پیرامون نسب شریف پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از دیگر مطالب این باب است.
۳- المصلی، النقا و العقیق نام سه مکان است که نویسنده به توصیف آنها پرداخته است.
المصلی به مکان برگزاری
نماز عید در سمت غربی مسجد اطلاق می‌شده است. النقا محلی مابین وادی بطحان، السقیا و العقیق نیز منطقه‌ای به فاصله دو یا سه مایلی مدینه بوده است. نویسنده اوضاع این مناطق را به نقل از منابعی؛ مانند «الدره الثنیه فی اخبار المدینه» متذکر شده است.
۴- سلع نام کوهی در مدینه منوره است. مساجد الفتح نیز در سمت غربی این کوه قرار گرفته است. مساجد الفتح؛ مشتمل بر سه مسجد از جمله مسجد احزاب است که بیست زراع در هفده زراع مساحت دارد و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در آن
نماز را اقامه نمود.
۵- این باب به «قبا» و محاسن آن اختصاص یافته است.
قزوینی در
آثار البلاد و اخبار العباد چنین نوشته است: «قبا قریه‌ای است زیبا در سه مایلی مدینه، در آن مناظر چشم نواز و آنچه آدمی را راضی کند، وجود دارد». در انتهای این باب مطالبی نیز پیرامون
مسجد قبا،
باغ‌های،
برکه‌ها و
چاه‌های موجود در این منطقه آمده است.
۶- العالیه از دیگر اماکنی است که با فاصله حدود یک مایل از قبا قرار دارد.
این محل نیز دارای
آب و درختان فراوان است که نویسنده یک به یک باغ‌های موجود در آن را نام برده و یکی دو خط شرح داده است. از جمله مطالب این باب شرح نام گذاری
مسجد القبلتین است که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم دو رکعت از نماز ظهر را به سمت
بیت المقدس و دو رکعت دیگر را به سمت
کعبه اقامه نمود. خواص
خرما از دیگر مطالب جالبی است که به آن پرداخته شده است.
۷-
احد کوهی است که ۷۰ نفر از
لشکر اسلام در نزدیکی آن به
شهادت رسیدند و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بر آنها
سلام داد. مساجد الفسیح، جبل الرماه و السافله از مساجد این منطقه است.
۸- در ابتدای این باب توضیحی درباره الصدقه نخلستانی در خارج مدینه به جهت شمال آمده است. توضیحی درباره نام
یثرب و داستان عمالیق از دیگر مطالب این باب است.
۹- ذکر «
بقیع» و مزارات و مشاهد و آداب زیارت آن باب آخر کتاب را تشکیل داده است.
نویسنده به نقل از
مروج الذهب مسعودی می‌گوید: بر قبور
ائمه علیه‌السّلام مدفون در این مکان سنگ مرمری است که بر آن پس از ذکر نام و حمد
پروردگار نوشته شده: «این قبر
فاطمه دختر رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم سیده
زنان دو عالم، و قبر
حسن بن علی، و
علی بن حسین بن علی و
محمد بن علی و
جعفر بن محمد علیهم‌السّلام است. سید علی در تاریخ الوفاء حکایت کرده که بر این قبور قبه عالیه قدیمی در اول بقیع به سمت راست خارج آن است و دارای دو باب است که هر
شب و
صبح جمعه باز است».
در انتهای کتاب، مطالب و مسائل پراکنده دیگری نیز آمده است که از آن جمله شرح مراسماتی؛ مانند
نماز تراویح است که توسط علمای
حنفی و
شافعی در
حرم نبوی برگزار می‌شده است.
فهرست مطالب کتاب در انتهای آن آمده است. تحقیق کتاب توسط محمد اسماعیل الشافعی انجام شده که اختلاف نسخ و شرح برخی الفاظ و عبارات را در پانوشت کتاب آورده است.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
