الجواهر الغوالی فی فروع العلم الاجمالی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الجواهر الغوالی فی فروع العلم الاجمالی»، اثر آیة الله،
سید محمد موسوی جزایری ، به
زبان عربی است و به بحث پیرامون فروع مختلف علم اجمالی در
نماز و
وضو و
غسل و
روزه و... می‌پردازد.
مرحوم
سید یزدی ، در آخر کتاب الصلاة از کتاب شریف «
العروة الوثقی »، بحثی را تحت عنوان «ختام» مطرح کرده و در آن، تعدادی از فروع علم اجمالی را ذکر فرموده که بعدها توسط بسیاری از بزرگان
فقه مورد شرح و بررسی قرار می‌گیرد و جناب آقای موسوی جزایری، نظر به اینکه هم فروع دیگری را در نظر داشته و هم مناقشاتی در شروح مزبور داشته، همگی را به صورت شرحی مستقل با عنوانی که در صدر مقاله ذکر شد، تدوین نموده است.
کتاب، دارای سه بخش است: ۱. شرح و بررسی ۶۵ مسئله از کتاب «العرة الوثقی» که در واقع فروع متعدد علم اجمالی در مورد نماز است. ۲. بررسی و شرح ۲۹ فرع از فروع علم اجمالی با عنوان «الفروع الملحقة» در زمینه‌های مختلف که مرحوم
آیة الله خویی آنها را به فروع علم اجمالی مذکور در کتاب «العروة الوثقی»، ملحق نموده است. ۳. رساله‌ای در
استصحاب عدم ازلی.
پاره‌ای از مسائلی که در بخش اول کتاب، مورد شرح و بررسی واقع شده‌اند، عبارتند از: شک نمازگزار در
ظهر بودن یا
عصر بودن نمازی که به آن مشغول است؛ شک وی در مغرب بودن یا عشاء بودن نمازی که به آن مشغول است؛ آگاهی یافتن از ترک دو سجده از دو رکعت، پس از نماز یا در اثنای آن؛ شک بین دو و سه در حال نشستن پس از از دو سجده و علم به عدم اتیان تشهد؛ شک در اینکه بعد از رکوع رکعت سوم است یا قبل از رکوع رکعت چهارم؛ می‌داند یک جزء را ترک کرده، اما نمی‌داند جزء مستحبی بوده یا جزء واجب؛
بطلان فریضه در صورت علم اجمالی به زیاد یا کم شدن رکن و عدم بطلان نافله در همین صورت؛ می‌داند که
نماز مغرب و عشاء را هشت رکعت خوانده، اما نمی‌داند رکعت اضافی را به
مغرب افزوده یا به عشاء؛ به جا آوردن مغرب و سپس فراموش کردن آن (به این صورت که اعتقاد به عدم اتیان پیدا کند یا شک در آن نماید) و برای مرتبه دوم به جا آوردن آن و پیش از سلام، اتیان آن را به یاد آوردن، ولی علم به افزودن یک رکعت به اولی یا دومی داشتن؛ شک در یک رکن پس از تجاوز محل و سپس به جا آوردن آن از روی فراموشی؛ در حال تشهد، متوجه فراموش کردن رکوع شدن و در همان حال، شک در دو سجده نیز نمودن؛ علم اجمالی به اینکه یا سجده‌ای را از رکعت اول کاسته یا سجده‌ای را به رکعت دوم افزوده؛ علم اجمالی به اینکه یا سجده‌ای را ترک کرده یا تشهدی را؛ در نماز، چیزی را به خیال اینکه ذکر یا دعا یا قرآن است خواندن و پس از آن فهمیدن که گفتار آدمی بوده است؛ معکوس نمودن ترتیب
واجب ، باعث
وجوب سجده سهو نیست.
پاره‌ای از مسائلی که در بخش دوم مورد شرح و بررسی واقع شده‌اند، عبارتند از: صور گوناگون علم به ترک یکی از دو جزء نماز در اثنای آن؛ حادث شدن یکی از شکوک بنایی (شک‌های صحیح) و تمام کردن نماز و به جا آوردن
نماز احتیاط و پس از آن، علم پیدا کردن به کاستن رکنی از یکی از دو نماز؛
غسل جنابت کردن و محدث شدن و وضو گرفتن، آن گاه علم به بطلان یکی از دو طهارت پیدا کردن؛ وضو گرفتن یا غسل کردن با آبی، سپس علم به
نجاست آن یا آبی دیگر که محل ابتلا است پیدا کردن؛ علم اجمالی داشتن کسی که محدث به
حدث اصغر است به اینکه یا وضو گرفته و یا
جنب گردیده است؛ یک ظرف طاهر و یک ظرف نجس در نزد کسی بودن و شک کردن وی پس از وضو که از ظرف طاهر وضو گرفته یا از ظرف نجس.
در رساله
استصحاب ، نخست، آنچه که مورد بحث است روشن شده و چند مثال برای جایگاه جریان استصحاب ازلی، ذکر شده و موارد اختلافی و اقوال گوناگون مطرح شده و در پایان دو تنبیه ذکر گردیده است که یکی از آنها این است که مجرای استصحاب عدم ازلی، صفات زاید بر ذات است نه صفات انتزاع شده از مقام ذات.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
