النوادر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمى از روات بزرگ شيعه در قرن سوم هجرى و از ياران
ائمه علیهم السلام . كتاب نوادر احمد بن محمد بن عيسى، يكى از كتاب‌هاى روايى معتبر و از
اصول اوليه شيعه به شمار مى‌آيد و از زمان نگارش تا اين زمان در طول هزار سال پيوسته مورد توجه علما و فقهاى
شیعه واقع شده است.
ابو جعفر، احمد بن محمد بن عيسى بن عبد الله اشعرى قمى از روات بزرگ شيعه در قرن سوم هجرى و از ياران
ائمه علیهم السلام مى‌باشد. احمد در شهر قم به دنيا آمد، شهر علم و
فقاهت و شهر راويان بزرگ شيعه و پناهگاه فقها و دانشمندان بزرگ و علاقه‌مندان به محمد و
آل محمد صلوات اللّه علیهم . او در خانواده‌اى
اهل علم و دانش و ارادتمند به
اهل بیت رسول خدا صلى الله عليهم اجمعين تربيت شد و از نوجوانى زير نظر پدر خود محمد بن عيسى اشعرى به فراگيرى علوم و
معارف اسلامی پرداخت.
خاندان
اشعری از بزرگ‌ترين و سرشناس‌ترين خاندان‌هاى شهر قم مى‌باشد. اجداد آنها از
یمن به
مکه مهاجرت كردند و از آنجا به حمايت از رسول خدا به
مدینه رفته و از آنجا به
کوفه رفتند. جدّ آنها«
ابو عامر » در غزوات متعددى شركت كرد و در
جنگ حنین به شهادت رسيد. پدر بزرگ احمد، عيسى بن عبد الله، از اصحاب
امام جعفر صادق علیه السلام بود و آن حضرت به او فرمودند:« تو از ما اهل بيت هستى.» پدر احمد، محمد بن عيسى، چهره‌اى برجسته و از هيبت و مقام و منزلتى خاص در ميان مردم برخودار بود و از اصحاب
امام رضا و
امام جواد علیهما السلام به شمار مى‌آمد. عموى احمد، عمران نام داشت. امام جعفر صادق عليه السلام درباره او مى‌فرمود:« اين شخص از خاندان بزرگى است و هيچ ستمگرى قصد آنان را نمى‌كند مگر آنكه خداوند او را در هم مى‌شكند.» احمد پسر عمويى داشت به نام مرزبان. امام رضا عليه السلام روزى به او گفت:« نام تو جزء شيعيان من است.»
احمد بن محمد بن عيسى از برجسته‌ترين شخصيت‌هاى علمى دوران خود بود. او رييس و بزرگ شهر قم بود و از
احترام خاصى در نزد مردم قم برخوردار بود. ابو جعفر نزد علما و فقهاى
شیعه نيز از مقام و منزلت خاصى برخوردار بود و از راويان بزرگ شيعه به شمار مى‌آيد. او به خدمت امام رضا و امام جواد و
امام هادی علیهم السلام نيز رسيده بود و روايات فراوانى از ائمه نقل كرده است. نام او در سند ۲۲۹۰ روايت آمده است.
شیخ طوسی و نجاشى و ابن داود و علامه حلى درباره او مى‌گويند:« او بزرگ اهل قم و چهره سرشناس و
فقیه و دانشمند آنان و رئيس شهر قم بود و به نمايندگى از مردم شهر در برابر سلطان و يا حكومتهاى دوران قرار مى‌گرفت.»
ابو جعفر اشعرى علاوه بر امام جواد و امام هادى عليهما السلام از بسيارى از روات بزرگ شيعه نيز روايت نقل مى‌كند مانند: پدرش محمد بن عيسى اشعرى، حسين بن سعيد،
نضر بن سوید ، على بن نعمان، صفوان بن يحيى،
محمد بن ابی عمیر ، محمد بن اسماعيل،
عثمان بن عیسی ،
حماد بن عثمان و قاسم بن محمد.
چهره‌هاى بزرگى از روات شيعه از او روايت نقل مى‌كنند. از جمله:
محمد بن حسن صفار ، سعد بن عبد الله، على ابن ابراهيم، داود بن كورة،
احمد بن ادریس ، محمد بن حسن بن وليد، محمد بن على بن محبوب و
سهل بن زیاد .
احمد بن محمد قمى داراى تأليفات ارزشمندى است. از جمله تاليفات او كه بيشتر در زمينۀ روايات اهل بيت هستند مى‌توان به كتب: - النوادر، - التوحيد، -
فضل النبی صلی اللّه علیه و آله و سلم ، - المتعة، - الناسخ و المنسوخ، -
طب الکبیر ، - طب الصغير، - المكاسب، -
الأظلة ، اشاره نمود.
وى كه بزرگ شهر قم بود ابو عبد الله،
احمد بن محمد بن خالد برقی را، كه يكى از روات بزرگ شيعه است به دليل نقل روايت از برخى افراد ضعيف و يا نقل روايات مرسله، از شهر قم
اخراج كرد. ولى پس از چندى از اين عمل خود پشيمان شده و از او معذرت خواهى كرده و او را به شهر باز گرداند. اشعرى براى جبران
اشتباه خود بعد از وفات برقى، در
تشییع جنازه او با سر و پاى برهنه شركت كرد.
روات شيعه كتاب‌هاى متعددى به نام
النوادر نوشته‌اند و معمولاً احاديثى كه در اين كتاب‌ها آمده احاديثى غير مشهور يا استثنايى است و يا
استدراک مباحث مختلف مى‌باشد. در برخى موارد نيز روايات گلچين شده و بسيار قابل توجه را در باب نوادر يا كتاب نوادر مى‌آورند.
كتاب نوادر احمد بن محمد بن عيسى، يكى از كتاب‌هاى روايى معتبر و از
اصول اوليه شيعه به شمار مى‌آيد و از زمان نگارش تا اين زمان در طول هزار سال پيوسته مورد توجه علما و فقهاى شيعه واقع شده است. از اين كتاب در مجموعه‌هاى روايى بزرگ مانند
کتب اربعه ، وسائل الشيعة،
بحار الأنوار و ديگر كتاب‌هاى روايى معتبر روايت نقل شده و بر آن استناد كرده‌اند.
ابو سليمان
داود بن کورة ، يكى از شاگردان احمد بن محمد بن عيسى اين كتاب را تنظيم و فصل بندى نموده است. وى يكى از پنج راوى است كه محمد بن يعقوب كلينى در كتاب كافى از آنها تعبير به« عدة من أصحابنا» مى‌كند كه از احمد بن محمد بن عيسى روايت نقل مى‌كنند. وى كتاب مشيخه
حسن بن محبوب سرّاد را نيز تنظيم كرده است.
علامه مجلسى بعد از آن كه
احتمال مى‌دهد اين كتاب نوشته
حسین بن سعید اهوازی باشد در ادامه مى‌گويد:« با توجه به برخى از عبارات كتاب، آشكار مى‌شود كه اين كتاب، كتاب النوادر، نوشته احمد بن محمد بن عيسى قمى مى‌باشد و به هر حال اين كتاب در نهايت
اعتبار است.»
شیخ حر عاملی درباره آن مى‌فرمايد: « دو نسخه صحيح و معتبر از اين كتاب به دست من رسيده است كه من در آن تحقيق كردم و ديدم اكثر روايات آن در كتب اربعه و كتاب‌هاى مشهور و متواتر ديگر موجود است و احاديث فراوانى از اين كتاب را شيخ طوسى و
شهید اول و
ابن طاووس و حميرى و طبرسى و ديگران در تأليفات خود از اين كتاب- كه نوشته احمد بن محمد بن عيسى است- نقل كرده‌اند. اين روايات هم اكنون نيز موجود مى‌باشد و قرائن و شواهد بر اعتبار اين كتاب نيز فراوان است.»
شيخ
آقا بزرگ تهرانی صاحب كتاب
الذریعه مى‌فرمايد:« كتاب النوادر نوشته احمد بن محمد بن عيسى قمى، شيخ اشاعره قم است كه مقيد به نقل روايات معتبر بوده‌اند. وى از فرزندان اشعرى است كه در زمان خلافت عمر شهر قم را فتح كرد.»
موضوعات مختلفى در اين كتاب مطرح شده است; مانند: - بحث‌هايى پيرامون روزه در چند باب، -
احکام نذر و قسم، - بحثى مفصل در كفارات مختلف طى چندين فصل، - احكام، شرايط و محرمات
ازدواج ، - عدۀ طلاق، -
مناسک حج ، - ديات و حدود، - مكاسب و
معاملات ، و...
كتاب النوادر شامل ۴۵۶
روایت است كه در ۳۷ باب مطرح شده است.
۱- باب فضل صوم شعبان و صلته برمضان ۲- باب ما يكره للصائم في صومه ۳- باب ما لا يلزم من النذر و الأيمان و لا تجب فيه الكفارة ۴- باب النذور و الأيمان التي يلزم صاحبها الكفارة ۵- باب من جعل لله على نفسه شيئا فيعجز عنه و ما يجزيه من ذلك ۶- باب من كره الحلف بالله ۷- باب استحلاف أهل الكتاب ۸- باب الاستثناء في اليمين ۹- باب الكفارات في الأيمان كيف تؤدى و ما يجوز فيها ۱۰- باب كفارة القتل ۱۱- باب كفارة الظهار ۱۲- باب كفارة من واقع أهله في شهر
رمضان أو أفطر متعمدا أو غير متعمد و الكفارة فيه ۱۳- باب كفارة الضعيف و المريض و الشيخ ۱۴- باب الكفارة على المحرم إذا استظل من علة و غيره و تغطى وجهه ۱۵- باب الكفارة على المحرم يحك رأسه أو جسده و يسقط منه الشعر أو القمل و ما عليه في ذلك ۱۶- باب التدليس في النكاح و ما ترد به المرأة ۱۷- باب نكاح المتعة و شروطها ۱۸- باب جواز تحليل الرجل جاريته لغيره ۱۹- باب تزويج ابنة من فجر بها و أختها و أمها ۲۰- باب الرجل تموت امرأته أو يطلقها قبل أن يدخل بها فيتزوج أمها أو ابنتها۲۱- باب ما يحرم على الرجل مما ينكح أبوه و ما يحل له ۲۲- باب تزويج المرأة على عمتها و خالتها و حكم المطلقات ۲۳- باب ما يحرم على الرجل من النساء فلا يحل له أبدا ۲۴- باب جواز تزويج المطلقة ثلاثا بعد المحلل ۲۵- باب جواز كون المهر نسيئة ۲۶- باب عدم جواز تزويج المملوكة على الحرة و النصرانية و اليهودية على المسلمة و جواز العكس ۲۷- باب تزويج المعتق معتقته ۲۸- باب عدة المطلقات ۲۹- باب تزويج المرجئة و غيرها ۳۰- باب تزويج الزانية ۳۱- باب المناسك ۳۲- باب قذف اللسان و الحدود ۳۳- باب الديات ۳۴- باب الجراحات ۳۵- باب القسامة ۳۶- باب الكسب الحرام و الحلال التجارة و الإجارة ۳۷- باب كفارة الأيمان.
نسخه ای از این کتاب به
زبان عربی در یک جلد توسط مدرسه
امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف درسال ۱۴۰۸ هجری قمری در قم به چاپ رسیده است.
۱- نسخه‌اى در كتابخانه
آستان قدس رضوی كه تاريخ نگارش آن ۱۰۵۰ هجرى است و به خط محمد مؤمن بن حاجى مظفر على اسفراينى مى‌باشد.
۲- نسخه‌اى در كتابخانه
آیت الله حکیم در
نجف اشرف كه تاريخ نگارش آن ۱۰۸۰ است. اين نسخه به خط
ابو الفتح اسفراینی مى‌باشد و در
اختیار شيخ حر عاملى، شيخ على بن حسين آل سليمان بحرانى و
علامه محمد سماوی نيز بوده است.
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
