• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

امامت امام صادق

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


------------
امام صادق (علیه‌السلام)، ششمین پیشوا از امامان دوازده ‌ ‌گانه شیعه است.


امام صادق (علیه‌السلام)، ششمین پیشوا از امامان دوازده ‌ ‌گانه شیعه، در سال۸۳هجری
[۱] کافی، کلینی، ج۱، ص۴۷۲، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
[۲] الارشاد، مفید، ج۲، ص۲۵۳، محمد بن نعمان، متوفی ۴۱۳، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۳ش.
[۳] وفیات الاعیان، ابن خلکان، ج۱، ص۳۲۷، احمد بن محمد، تحقیق احسان عباس، دارالصادر، بیروت، ۱۹۶۸م.    
[۴] دلائل الامامه، طبری، ج۱، ص۱۱۰، محمد بن جریر، متوفی قرن ۴، مؤسسة الاعلمی، طبع بیروت، ۱۴۰۸هجری.
یا سال ۸۰ هجری
[۵] تاریخ کبیر، بخاری، ج۲، ص۱۸۲، محمد بن اسماعیل، متوفی۲۵۶، دارالکتب، بیروت، ۱۴۲۲.
[۶] اعلام الوری، طبرسی، ج۲، ص۶۹۱، امین الاسلام، فضل بن حسن، قرن۶، تحقیق مؤسسة آل البیت، طبع مؤسسة آل البیت، قم، ۱۴۱۷ق.
هفدهم ربیع الأوّل
[۷] روضة الواعظین، نیشابوری، ج۱، ص۲۱۲، فتال، متوفی ۵۰۸ق، انتشارات شریف رضی (افست نجف)، قم، ۱۳۷۵ق.    
[۸] اعلام الوری، طبرسی، ج۱، ص۵۱۴، امین الاسلام، فضل بن حسن، قرن۶، تحقیق مؤسسة آل البیت، طبع مؤسسة آل البیت، قم، ۱۴۱۷ق.
در سپیده دم روز جمعه یا دوشنبه در مدینه دیده به جهان گشود.
[۹] روضة الواعظین، نیشابوری، ج۱، ص۲۱۲، فتال، متوفی ۵۰۸ق، انتشارات شریف رضی (افست نجف)، قم، ۱۳۷۵ق.    

پدر برزگوارش امام باقر (علیه‌السلام) و مادرش ام فروه ، بنت قاسم بن محمد بن ابوبکر بود
[۱۰] الارشاد، مفید، ج۲، ص۲۵۲، محمد بن نعمان، متوفی ۴۱۳، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۳ش.
[۱۱] کافی، کلینی، ج۱، ص۴۷۵، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
نامش را به سفارش پیامبر اسلام جعفر نهادند
[۱۲] دلائل الامامه، طبری، ج۱، ص۱۱۱، محمد بن جریر، متوفی قرن ۴، مؤسسة الاعلمی، طبع بیروت، ۱۴۰۸هجری.

کنیه اش ابوعبداللّه یا ابواسماعیل و از القاب بارزش صادق، صابر، فاضل و ظاهر می‌باشد.
[۱۳] کشف الغمة، اربلی، ج۲، ص۶۹۱، علی بن عیسی، متوفی ۶۹۲ق، انتشارات شریف رضی، قم، سال ۱۴۲۱ق.


مدت امامت آن حضرت ۳۴ سال بود
[۱۴] کافی، کلینی، ج۱، ص۴۷۵، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
و ۱۲ سال از عمرش در عصر امامت امام سجاد (علیه‌السلام) و بعد از آن ۱۹ سال با امام باقر (علیه‌السلام) سپری شد و ایام امامتش مصادف با خلافت هشام بن عبدالملک ، و ولید بن یزید بن عبدالملک و یزید بن ولید بن عبدالملک و ابراهیم بن ولید و مروان بن محمد ، از خلفای اموی و سفاح و منصور دوانیقی ، از خلفای عباسی بوده است.

در سال ۱۴۸هجری، ۲۵ ماه شوال یا نیمه ماه در سن ۶۵سالگی به شهادت رسید.
[۱۵] کافی، کلینی، ج۱، ص۴۷۲، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
[۱۶] الارشاد، مفید، ج۲، ص۲۵۳، محمد بن نعمان، متوفی ۴۱۳، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۳ش.
[۱۷] روضة الواعظین، نیشابوری، ج۱، ص۲۱۲، فتال، متوفی ۵۰۸ق، انتشارات شریف رضی (افست نجف)، قم، ۱۳۷۵ق.    
[۱۸] اعلام الوری، طبرسی، ج۱، ص۵۱۴، امین الاسلام، فضل بن حسن، قرن۶، تحقیق مؤسسة آل البیت، طبع مؤسسة آل البیت، قم، ۱۴۱۷ق.

سبب شهادتش در اثر سمی بود که منصور به حضرت داد.
[۱۹] دلائل الامامه، طبری، ج۱، ص۱۱۱، محمد بن جریر، متوفی قرن ۴، مؤسسة الاعلمی، طبع بیروت، ۱۴۰۸هجری.


امام صادق (علیه‌السلام) منصور دوانیقی و حاکم مدینه و حمیده ، مادر موسی بن جعفر و عبداللّه افطح و موسی بن جعفر را وصی خود مشخص کرد و این، به جهت حفظ جان امام کاظم از شر منصور بود.
[۲۰] کافی، کلینی، ج۱، ص۳۱۰، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    


عصر امامت حضرت صادق (علیه‌السلام) از پرآشوب ‌ترین دوره های تاریخ اسلام بود و قیام های بنی العباس در سراسر عالم اسلام با شعار الرضا من آل محمد جریان داشت، و برخی از علویان و شیعیان که از حقیقت امر مطلع نبودند فریفته این شعار می‌شدند.
امام صادق (علیه‌السلام) در جمع علویان که با تنی چند از بنی العباس در « ابواء » اجتماع کرده بودند و برای محمد بن عبداللّه بن حسن به عنوان مهدی موعود بیعت می‌گرفتند حاضر شد و آنان را از قیام منع کرد و متذکر شد محمد بن عبداللّه مهدی موعود نمی‌باشد و برنده اصلی ماجرا بنی العباس هستند و محمد به دست آنان کشته می‌شود.
[۲۱] الارشاد، مفید، ج۲، ص۲۶۷ـ ۲۷۱، محمد بن نعمان، متوفی ۴۱۳، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۳ش.
[۲۲] عوالم العلوم، بحرانی، ج۲۰، ص۹۵۶، عبداللّه، تحقیق: مؤسسة الإمام المهدی، قم، ۱۴۱۵.
[۲۳] مقاتل الطالبین، اصفهانی، ج۱، ص۲۱۷، ابوالفرج، متوفی ۳۵۶ق، مترجم سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۰ش.

امام صادق (علیه‌السلام) دعوت ابوسلمه خلال را که از سران قیام عباسی بود، رد کرد و در پاسخ نامه وی نوشت: «ما أنت من رجالی ولا الزمان زمانی؛ نه تو از یاران من هستی و نه زمان ، زمان من است»
[۲۴] ملل ونحل، شهرستانی، ج۱، ص۱۵۳، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم، متوفی ۵۴۸ق، تحقیق احمد فهیمی، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۰ق.
[۲۵] ینابیع الموده، قندوزی، ج۳، ص۱۶۱، سلیمان، متوفی ۱۲۹۴ق، تحقیق: سید علی جمال اشرف، نشر اسوه قم، ۱۴۱۶ق.
[۲۶] مروج الذهب، مسعودی، ج۳، ص۲۵۳ـ ۲۵۴، علی بن حسین، تحقیق عبدالامیر مهنا، اعلمی، بیروت، ۱۴۱۱هـ.

پس از پیروزی بنی عباس، فشار سیاسی بر شیعیان چندین برابر شد و امام ، شیعیان را به تقیه سفارش می‌کرد و منصور در مدینه جاسوسانی داشت که در پی شناسایی شیعیان و کشتن آنان بودند.
[۲۷] کافی، کلینی، ج۱، ص۳۵۱، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
[۲۸] رجال کشی، طوسی، ج۱، ص۵۰۲، ابوجعفر محمد بن حسن، متوفی ۴۶۰.
[۲۹] بحارالانوار، ج۴۷، ص۳۴۳.


در اثبات امامت حضرت صادق (علیه‌السلام) به سه دسته از ادله استناد شده است:

۶.۱ - روایات نبوی

در روایات نبوی به امامت امام صادق (علیه‌السلام) تصریح شده است. در فرازی از حدیث لوح آمده است: «بعد از امام باقر (علیه‌السلام) شک کنندگان در جعفر هلاک خواهند شد و کسی که او را رد کند مرا رد کرده است و این سخن حق من است که مقام جعفر را گرامی دارم و او را در میان دوستانش و شیعیانش شاد سازم».
[۳۰] عیون اخبار الرضا، صدوق، ج۱، ص۳۳، محمد بن علی بن حسین، متوفی ۳۸۱ق، منشورات الحیدریة، النجف، ۱۳۹۰ (منشورات اعلمی طهران).
[۳۱] الغیبة، طوسی، ج۱، ص۱۴۵، ابوجعفر محمد بن حسن، متوفی ۴۶۰ق.
[۳۲] کافی، کلینی، ج۱، ص۵۲۸، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
[۳۳] کمال الدین، صدوق، ج۱، ص۵۷۲، محمد بن علی بن الحسین، متوفی۳۸۱ق، مترجم منصور پهلوان، انتشارات مسجد جمکران، قم، ۱۳۸۴ش.
[۳۴] عوالم العلوم، بحرانی، ج۲۰، ص۴۰، عبداللّه، تحقیق: مؤسسة الإمام المهدی، قم، ۱۴۱۵.

حدیث معراج و حدیث ابوبن کعب و جابر از پیامبر نیز تصریح بر امامت امام صادق می‌کنند.
[۳۵] عیون اخبار الرضا، صدوق، ج۱، ص۴۹، محمد بن علی بن حسین، متوفی ۳۸۱ق، منشورات الحیدریة، النجف، ۱۳۹۰ (منشورات اعلمی طهران).
[۳۶] الغیبة، طوسی، ج۱، ص۱۳۶، ابوجعفر محمد بن حسن، متوفی ۴۶۰ق.
[۳۷] الغیبة، طوسی، ج۱، ص۱۵۱، ابوجعفر محمد بن حسن، متوفی ۴۶۰ق.
[۳۸] کمال الدین، صدوق، ج۱، ص۴۷۴، محمد بن علی بن الحسین، متوفی۳۸۱ق، مترجم منصور پهلوان، انتشارات مسجد جمکران، قم، ۱۳۸۴ش.
[۳۹] کمال الدین، صدوق، ج۱، ص۵۰۱، محمد بن علی بن الحسین، متوفی۳۸۱ق، مترجم منصور پهلوان، انتشارات مسجد جمکران، قم، ۱۳۸۴ش.
[۴۰] عوالم العلوم، بحرانی، ج۲۰، ص۴۲، عبداللّه، تحقیق: مؤسسة الإمام المهدی، قم، ۱۴۱۵.
[۴۱] عوالم العلوم، بحرانی، ج۲۰، ص۴۶، عبداللّه، تحقیق: مؤسسة الإمام المهدی، قم، ۱۴۱۵.


۶.۲ - تصریح امام باقر

امام باقر (علیه‌السلام) نیز‌ به‌طور آشکار به او وصیت و به امامتش بعد از خود تصریح کرد و فرمود چون من از میان شما رفتم به فرزندم جعفر اقتدا کنید و در هنگام رحلت شهودی خواست و در حضورشان وصایت امام صادق (علیه‌السلام) را ابلاغ و مکتوب کرد.
[۴۲] الارشاد، مفید، ج۲، ص۲۵۴، محمد بن نعمان، متوفی ۴۱۳، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۳ش.
[۴۳] المستجاد، حلی، ج۱، ص۱۸۸، ابومنصور حسن بن ابویوسف، متوفی ۷۲۶ق، تحقیق محمود البدری، مؤسسة المعارف الاسلامیة، قم، ۱۴۱۷ق.
[۴۴] الفصول المهمة، مالکی، ج۲، ص۹۰۹، ابن صباغ، علی بن محمد، متوفی ۸۵۵ق، تحقیق دارالحدیث، نشر دارالحدیث، قم، ۱۴۲۲ق.
[۴۵] الفصول المهمة، مالکی، ج۲، ص۹۱۰، ابن صباغ، علی بن محمد، متوفی ۸۵۵ق، تحقیق دارالحدیث، نشر دارالحدیث، قم، ۱۴۲۲ق.
[۴۶] اثبات الهداة، حر عاملی، ج۳، ص۷۳ـ۷۵، محمد بن الحسن، متوفی ۱۱۰۴ق، تحقیق ابوطالب تجلیل، طبع ایران.
[۴۷] روضة الواعظین، نیشابوری، ج۱، ص۲۰۷ ۲۰۸، فتال، متوفی ۵۰۸ق، انتشارات شریف رضی (افست نجف)، قم، ۱۳۷۵ق.    
[۴۸] بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۳.
[۴۹] بحارالانوار، ج۴۷، ص۱۲.
[۵۰] کافی، کلینی، ج۱، ص۳۰۷، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    


۶.۳ - افضلیت امام صادق بر هم عصرانش

یکی از شرایط امام این است که افضل زمان خودباشد. امام صادق (علیه‌السلام) به اتفاق مخالف و موافق در علم و دیگر کمالات انسانی افضل اهل زمانش بود.
[۵۱] الارشاد، مفید، ج۲، ص۲۵۳، محمد بن نعمان، متوفی ۴۱۳، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۳ش.
[۵۲] الفصول المهمة، مالکی، ج۲، ص۹۰۷، ابن صباغ، علی بن محمد، متوفی ۸۵۵ق، تحقیق دارالحدیث، نشر دارالحدیث، قم، ۱۴۲۲ق.
[۵۳] المستجاد، حلی، ج۱، ص۱۸۸، ابومنصور حسن بن ابویوسف، متوفی ۷۲۶ق، تحقیق محمود البدری، مؤسسة المعارف الاسلامیة، قم، ۱۴۱۷ق.
[۵۴] روضة الواعظین، نیشابوری، ج۱، ص۲۰۷، فتال، متوفی ۵۰۸ق، انتشارات شریف رضی (افست نجف)، قم، ۱۳۷۵ق.    

ابوحنیفه پیشوای حنفیه می‌گفت: هرگز در عمرم عالم تر و فقیه تر از جعفر بن محمد ندیدم
[۵۵] تذکرة الحفاظ، ذهبی، ج۱، ص۱۶۶، شمس الدین، نشر المعارف العثمانیة، هند، حیدرآباد، ۱۳۹۰.

منصور دوانیقی آن حضرت را به علم و معنویت می‌ستود
[۵۶] تاریخ یعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۳۷۸، احمد بن محمد بن واضح، تحقیق: خلیل منصور، دارالکتب، بیروت، ۱۴۱۹هـق.

ابوبحر جاحظ می‌گفت: علم و فقه جعفر بن محمد دنیا را پر کرده است
[۵۷] شرح نهج البلاغه، ابن ابوالحدید، ج۱۵، ص۱۸۹، متوفی ۶۵۶ق، اعلمی، بیروت، سال ۱۴۱۵ق.    

قرمانی جایگاه آن حضرت در حدیث را به منزله سر از بدن می‌داند
[۵۸] اخبار الدول، فرمانی، ج۱، ص۱۱۲، ا حمد بن یوسف، متوفی ۱۰۱۹ق، عالم الکتب، بی تا، بیروت.

مالک ابن انس آن حضرت را بی نظیر در علم و فضل و معنویت می‌دانست.
[۵۹] مناقب آل ابوطالب، ابن شهر آشوب متوفی ۵۸۸ق، ج۴، ص۲۶۹، تحقیق یوسف البقاعی، انتشارات ذوی القربی، قم، ۱۴۲۱ق.
[۶۰] امالی، صدوق، ج۱، ص۶۳۶، محمد بن علی بن حسین، متوفی ۳۸۱، تحقیق مؤسسة البعثة، طبع مؤسسة البعثة، ۱۴۱۷ق.


۶.۴ - معجزات

کرامات و کارهای خارق العاده ای همچون زنده کردن مرده، بارور شدن درخت خشکیده به دعای حضرت و خبر دادن از غیب و نهان افراد و استجابت دعا و نفرین ایشان از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است
[۶۱] کافی، کلینی، ج۱، ص۴۷۳ به بعد، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
[۶۲] کافی، کلینی، ج۳، ص۶، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
[۶۳] الخرائج والجرائح، راوندی، ج۱، ص۲۹۴ـ ۳۰۴، قطب الدین، بیروت، لبنان، مؤسسة النور، ۱۴۱۱هـ.
[۶۴] مناقب آل ابوطالب، ابن شهر آشوب متوفی ۵۸۸ق، ج۴، ص۲۳۹ـ ۲۶۸، تحقیق یوسف البقاعی، انتشارات ذوی القربی، قم، ۱۴۲۱ق.
[۶۵] الثاقب فی المناقب، الطوسی، ج۱، ص۶۲۶ـ ۶۳۷، عمادالدین، محمد بن علی، (قرن ۶)، تحقیق رضا علوان، قم، انتشارات انصاریان، ۱۳۷۷ش.
[۶۶] دلائل الامامه، طبری، ج۱، ص۱۱۱ـ ۱۴۳، محمد بن جریر، متوفی قرن ۴، مؤسسة الاعلمی، طبع بیروت، ۱۴۰۸هجری.
[۶۷] مدینة المعاجز، بحرانی، ج۲، ص۴۰۱ ۵۶۹، سید هاشم، ۱۱۰۷، تحقیق علاء الدین اعلمی، مؤسسة الاعلمی، بیروت، ۱۴۲۳ق.    
[۶۸] اثبات الهداة، حر عاملی، ج۳، ص۷۶ـ ۱۵۰، محمد بن الحسن، متوفی ۱۱۰۴ق، تحقیق ابوطالب تجلیل، طبع ایران.
و اینها همگی مؤید امامت آن حضرت می‌باشد.

۶.۵ - مستجاب الدعوه

برخی از اعلام اهل سنت نیز ایشان را مستجاب الدعوه شمرده و آورده‌اند هرگاه چیزی از خدا می‌خواست هنوز کلامش تمام نشده بود که دعایش مستجاب می‌شد
[۶۹] جامع کرامات الأولیاء، نبهانی، ج۴، ص۴، شیخ یوسف، دارالمعرفة، بیروت، ۱۴۱۴هـ.
[۷۰] نور الابصار، شبنلجی، ج۱، ص۲۲۳، مؤمن ابن حسین، دارالکتب، بیروت.


۶.۶ - آگاهی از غیب

و مواردی از کرامات و علم حضرت صادق به آینده را ذکر کرده اند.
[۷۱] ملل ونحل، شهرستانی، ج۱، ص۱۵۵ ۱۵۶، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم، متوفی ۵۴۸ق، تحقیق احمد فهیمی، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۰ق.
[۷۲] مقاتل الطالبین، اصفهانی، ج۱، ص۴۱۸، ابوالفرج، متوفی ۳۵۶ق، مترجم سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۰ش.
[۷۳] ینابیع الموده، قندوزی، ج۳، ص۱۶۲، سلیمان، متوفی ۱۲۹۴ق، تحقیق: سید علی جمال اشرف، نشر اسوه قم، ۱۴۱۶ق.
[۷۴] تهذیب الکمال، امام مزی، ج۳، ص۴۳۰-۴۳۱، جمال الدین، دارالفکر، بیروت ۱۴۱۴ق.
[۷۵] سیر اعلام النبلاء، ذهبی، ج۶، ص۲۶۶، شمس الدین، متوفی ۷۴۸، مؤسسة الرسالة، بیروت ۱۴۰۶هـ.
[۷۶] الفصول المهمة، مالکی، ج۲، ص۹۱۸، ابن صباغ، علی بن محمد، متوفی ۸۵۵ق، تحقیق دارالحدیث، نشر دارالحدیث، قم، ۱۴۲۲ق.
[۷۷] الصواعق المحرقة، هیثمی، ج۲، ص۵۹۰، ابن حجر، مؤسسة الرسالة، بیروت، ۱۴۱۷ق.
[۷۸] تذکرة الخواص، ابن جوزی، ج۱، ص۳۰۹، شمس الدین، متوفی ۶۵۴، منشورات رضی، قم، ۱۴۱۸ق.


• اثبات الهداة، حر عاملی، محمد بن الحسن، متوفی ۱۱۰۴ق، تحقیق ابوطالب تجلیل، طبع ایران.
• اخبار الدول، فرمانی، ا حمد بن یوسف، متوفی ۱۰۱۹ق، عالم الکتب، بی تا، بیروت.
• اعلام الوری، طبرسی، امین الاسلام، فضل بن حسن، قرن۶، تحقیق مؤسسة آل البیت، طبع مؤسسة آل البیت، قم، ۱۴۱۷ق.
• الارشاد، مفید، محمد بن نعمان، متوفی ۴۱۳، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۳ش.
• امالی، صدوق، محمد بن علی بن حسین، متوفی ۳۸۱، تحقیق مؤسسة البعثة، طبع مؤسسة البعثة، ۱۴۱۷ق.
• تاریخ کبیر، بخاری، محمد بن اسماعیل، متوفی۲۵۶، دارالکتب، بیروت، ۱۴۲۲.
• تاریخ یعقوبی، یعقوبی، احمد بن محمد بن واضح، تحقیق: خلیل منصور، دارالکتب، بیروت، ۱۴۱۹هـق.
• تذکرة الحفاظ، ذهبی، شمس الدین، نشر المعارف العثمانیة، هند، حیدرآباد، ۱۳۹۰.
• تذکرة الخواص، ابن جوزی، شمس الدین، متوفی ۶۵۴، منشورات رضی، قم، ۱۴۱۸ق.
• تهذیب الکمال، امام مزی، جمال الدین، دارالفکر، بیروت ۱۴۱۴ق.
• الثاقب فی المناقب، الطوسی، عمادالدین، محمد بن علی، (قرن ۶)، تحقیق رضا علوان، قم، انتشارات انصاریان، ۱۳۷۷ش.
• جامع کرامات الأولیاء، نبهانی، شیخ یوسف، دارالمعرفة، بیروت، ۱۴۱۴هـ.
• الخرائج والجرائح، راوندی، قطب الدین، بیروت، لبنان، مؤسسة النور، ۱۴۱۱هـ.
• دلائل الامامه، طبری، محمد بن جریر، متوفی قرن ۴، مؤسسة الاعلمی، طبع بیروت، ۱۴۰۸هجری.
• رجال کشی، طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، متوفی ۴۶۰.
• تحقیق حسن مصطفوی، طبع دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.
• روضة الواعظین، نیشابوری، فتال، متوفی ۵۰۸ق، انتشارات شریف رضی (افست نجف)، قم، ۱۳۷۵ق.
• سیر اعلام النبلاء، ذهبی، شمس الدین، متوفی ۷۴۸، مؤسسة الرسالة، بیروت ۱۴۰۶هـ.
• شرح نهج البلاغه، ابن ابوالحدید، متوفی ۶۵۶ق، اعلمی، بیروت، سال ۱۴۱۵ق.
• الصواعق المحرقة، هیثمی، ابن حجر، مؤسسة الرسالة، بیروت، ۱۴۱۷ق.
• الغیبة، طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، متوفی ۴۶۰ق.
• مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم، ۱۴۲۵.
• عوالم العلوم، بحرانی، عبداللّه، تحقیق: مؤسسة الإمام المهدی، قم، ۱۴۱۵.
• عیون اخبار الرضا، صدوق، محمد بن علی بن حسین، متوفی ۳۸۱ق، منشورات الحیدریة، النجف، ۱۳۹۰ (منشورات اعلمی طهران).
• الفصول المهمة، مالکی، ابن صباغ، علی بن محمد، متوفی ۸۵۵ق، تحقیق دارالحدیث، نشر دارالحدیث، قم، ۱۴۲۲ق.
• کافی، کلینی، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.
• کشف الغمة، اربلی، علی بن عیسی، متوفی ۶۹۲ق، انتشارات شریف رضی، قم، سال ۱۴۲۱ق.
• کمال الدین، صدوق، محمد بن علی بن الحسین، متوفی۳۸۱ق، مترجم منصور پهلوان، انتشارات مسجد جمکران، قم، ۱۳۸۴ش.
• مدینة المعاجز، بحرانی، سید هاشم، ۱۱۰۷، تحقیق علاء الدین اعلمی، مؤسسة الاعلمی، بیروت، ۱۴۲۳ق.
• مروج الذهب، مسعودی، علی بن حسین، تحقیق عبدالامیر مهنا، اعلمی، بیروت، ۱۴۱۱هـ.
• المستجاد، حلی، ابومنصور حسن بن ابویوسف، متوفی ۷۲۶ق، تحقیق محمود البدری، مؤسسة المعارف الاسلامیة، قم، ۱۴۱۷ق.
• مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج، متوفی ۳۵۶ق، مترجم سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۰ش.
• ملل ونحل، شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم، متوفی ۵۴۸ق، تحقیق احمد فهیمی، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۰ق.
• مناقب آل ابوطالب، ابن شهر آشوب متوفی ۵۸۸ق، تحقیق یوسف البقاعی، انتشارات ذوی القربی، قم، ۱۴۲۱ق.
• نور الابصار، شبنلجی، مؤمن ابن حسین، دارالکتب، بیروت.
• وفیات الاعیان، ابن خلکان، احمد بن محمد، تحقیق احسان عباس، دارالصادر، بیروت، ۱۹۶۸م.
• ینابیع الموده، قندوزی، سلیمان، متوفی ۱۲۹۴ق، تحقیق: سید علی جمال اشرف، نشر اسوه قم، ۱۴۱۶ق.
• بحارالانوار.

۱. ↑ کافی، کلینی، ج۱، ص۴۷۲، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
۲. ↑ الارشاد، مفید، ج۲، ص۲۵۳، محمد بن نعمان، متوفی ۴۱۳، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۳ش.
۳. ↑ وفیات الاعیان، ابن خلکان، ج۱، ص۳۲۷، احمد بن محمد، تحقیق احسان عباس، دارالصادر، بیروت، ۱۹۶۸م.    
۴. ↑ دلائل الامامه، طبری، ج۱، ص۱۱۰، محمد بن جریر، متوفی قرن ۴، مؤسسة الاعلمی، طبع بیروت، ۱۴۰۸هجری.
۵. ↑ تاریخ کبیر، بخاری، ج۲، ص۱۸۲، محمد بن اسماعیل، متوفی۲۵۶، دارالکتب، بیروت، ۱۴۲۲.
۶. ↑ اعلام الوری، طبرسی، ج۲، ص۶۹۱، امین الاسلام، فضل بن حسن، قرن۶، تحقیق مؤسسة آل البیت، طبع مؤسسة آل البیت، قم، ۱۴۱۷ق.
۷. ↑ روضة الواعظین، نیشابوری، ج۱، ص۲۱۲، فتال، متوفی ۵۰۸ق، انتشارات شریف رضی (افست نجف)، قم، ۱۳۷۵ق.    
۸. ↑ اعلام الوری، طبرسی، ج۱، ص۵۱۴، امین الاسلام، فضل بن حسن، قرن۶، تحقیق مؤسسة آل البیت، طبع مؤسسة آل البیت، قم، ۱۴۱۷ق.
۹. ↑ روضة الواعظین، نیشابوری، ج۱، ص۲۱۲، فتال، متوفی ۵۰۸ق، انتشارات شریف رضی (افست نجف)، قم، ۱۳۷۵ق.    
۱۰. ↑ الارشاد، مفید، ج۲، ص۲۵۲، محمد بن نعمان، متوفی ۴۱۳، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۳ش.
۱۱. ↑ کافی، کلینی، ج۱، ص۴۷۵، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
۱۲. ↑ دلائل الامامه، طبری، ج۱، ص۱۱۱، محمد بن جریر، متوفی قرن ۴، مؤسسة الاعلمی، طبع بیروت، ۱۴۰۸هجری.
۱۳. ↑ کشف الغمة، اربلی، ج۲، ص۶۹۱، علی بن عیسی، متوفی ۶۹۲ق، انتشارات شریف رضی، قم، سال ۱۴۲۱ق.
۱۴. ↑ کافی، کلینی، ج۱، ص۴۷۵، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
۱۵. ↑ کافی، کلینی، ج۱، ص۴۷۲، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
۱۶. ↑ الارشاد، مفید، ج۲، ص۲۵۳، محمد بن نعمان، متوفی ۴۱۳، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۳ش.
۱۷. ↑ روضة الواعظین، نیشابوری، ج۱، ص۲۱۲، فتال، متوفی ۵۰۸ق، انتشارات شریف رضی (افست نجف)، قم، ۱۳۷۵ق.    
۱۸. ↑ اعلام الوری، طبرسی، ج۱، ص۵۱۴، امین الاسلام، فضل بن حسن، قرن۶، تحقیق مؤسسة آل البیت، طبع مؤسسة آل البیت، قم، ۱۴۱۷ق.
۱۹. ↑ دلائل الامامه، طبری، ج۱، ص۱۱۱، محمد بن جریر، متوفی قرن ۴، مؤسسة الاعلمی، طبع بیروت، ۱۴۰۸هجری.
۲۰. ↑ کافی، کلینی، ج۱، ص۳۱۰، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
۲۱. ↑ الارشاد، مفید، ج۲، ص۲۶۷ـ ۲۷۱، محمد بن نعمان، متوفی ۴۱۳، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۳ش.
۲۲. ↑ عوالم العلوم، بحرانی، ج۲۰، ص۹۵۶، عبداللّه، تحقیق: مؤسسة الإمام المهدی، قم، ۱۴۱۵.
۲۳. ↑ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ج۱، ص۲۱۷، ابوالفرج، متوفی ۳۵۶ق، مترجم سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۰ش.
۲۴. ↑ ملل ونحل، شهرستانی، ج۱، ص۱۵۳، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم، متوفی ۵۴۸ق، تحقیق احمد فهیمی، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۰ق.
۲۵. ↑ ینابیع الموده، قندوزی، ج۳، ص۱۶۱، سلیمان، متوفی ۱۲۹۴ق، تحقیق: سید علی جمال اشرف، نشر اسوه قم، ۱۴۱۶ق.
۲۶. ↑ مروج الذهب، مسعودی، ج۳، ص۲۵۳ـ ۲۵۴، علی بن حسین، تحقیق عبدالامیر مهنا، اعلمی، بیروت، ۱۴۱۱هـ.
۲۷. ↑ کافی، کلینی، ج۱، ص۳۵۱، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
۲۸. ↑ رجال کشی، طوسی، ج۱، ص۵۰۲، ابوجعفر محمد بن حسن، متوفی ۴۶۰.
۲۹. ↑ بحارالانوار، ج۴۷، ص۳۴۳.
۳۰. ↑ عیون اخبار الرضا، صدوق، ج۱، ص۳۳، محمد بن علی بن حسین، متوفی ۳۸۱ق، منشورات الحیدریة، النجف، ۱۳۹۰ (منشورات اعلمی طهران).
۳۱. ↑ الغیبة، طوسی، ج۱، ص۱۴۵، ابوجعفر محمد بن حسن، متوفی ۴۶۰ق.
۳۲. ↑ کافی، کلینی، ج۱، ص۵۲۸، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
۳۳. ↑ کمال الدین، صدوق، ج۱، ص۵۷۲، محمد بن علی بن الحسین، متوفی۳۸۱ق، مترجم منصور پهلوان، انتشارات مسجد جمکران، قم، ۱۳۸۴ش.
۳۴. ↑ عوالم العلوم، بحرانی، ج۲۰، ص۴۰، عبداللّه، تحقیق: مؤسسة الإمام المهدی، قم، ۱۴۱۵.
۳۵. ↑ عیون اخبار الرضا، صدوق، ج۱، ص۴۹، محمد بن علی بن حسین، متوفی ۳۸۱ق، منشورات الحیدریة، النجف، ۱۳۹۰ (منشورات اعلمی طهران).
۳۶. ↑ الغیبة، طوسی، ج۱، ص۱۳۶، ابوجعفر محمد بن حسن، متوفی ۴۶۰ق.
۳۷. ↑ الغیبة، طوسی، ج۱، ص۱۵۱، ابوجعفر محمد بن حسن، متوفی ۴۶۰ق.
۳۸. ↑ کمال الدین، صدوق، ج۱، ص۴۷۴، محمد بن علی بن الحسین، متوفی۳۸۱ق، مترجم منصور پهلوان، انتشارات مسجد جمکران، قم، ۱۳۸۴ش.
۳۹. ↑ کمال الدین، صدوق، ج۱، ص۵۰۱، محمد بن علی بن الحسین، متوفی۳۸۱ق، مترجم منصور پهلوان، انتشارات مسجد جمکران، قم، ۱۳۸۴ش.
۴۰. ↑ عوالم العلوم، بحرانی، ج۲۰، ص۴۲، عبداللّه، تحقیق: مؤسسة الإمام المهدی، قم، ۱۴۱۵.
۴۱. ↑ عوالم العلوم، بحرانی، ج۲۰، ص۴۶، عبداللّه، تحقیق: مؤسسة الإمام المهدی، قم، ۱۴۱۵.
۴۲. ↑ الارشاد، مفید، ج۲، ص۲۵۴، محمد بن نعمان، متوفی ۴۱۳، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۳ش.
۴۳. ↑ المستجاد، حلی، ج۱، ص۱۸۸، ابومنصور حسن بن ابویوسف، متوفی ۷۲۶ق، تحقیق محمود البدری، مؤسسة المعارف الاسلامیة، قم، ۱۴۱۷ق.
۴۴. ↑ الفصول المهمة، مالکی، ج۲، ص۹۰۹، ابن صباغ، علی بن محمد، متوفی ۸۵۵ق، تحقیق دارالحدیث، نشر دارالحدیث، قم، ۱۴۲۲ق.
۴۵. ↑ الفصول المهمة، مالکی، ج۲، ص۹۱۰، ابن صباغ، علی بن محمد، متوفی ۸۵۵ق، تحقیق دارالحدیث، نشر دارالحدیث، قم، ۱۴۲۲ق.
۴۶. ↑ اثبات الهداة، حر عاملی، ج۳، ص۷۳ـ۷۵، محمد بن الحسن، متوفی ۱۱۰۴ق، تحقیق ابوطالب تجلیل، طبع ایران.
۴۷. ↑ روضة الواعظین، نیشابوری، ج۱، ص۲۰۷ ۲۰۸، فتال، متوفی ۵۰۸ق، انتشارات شریف رضی (افست نجف)، قم، ۱۳۷۵ق.    
۴۸. ↑ بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۳.
۴۹. ↑ بحارالانوار، ج۴۷، ص۱۲.
۵۰. ↑ کافی، کلینی، ج۱، ص۳۰۷، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
۵۱. ↑ الارشاد، مفید، ج۲، ص۲۵۳، محمد بن نعمان، متوفی ۴۱۳، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۳ش.
۵۲. ↑ الفصول المهمة، مالکی، ج۲، ص۹۰۷، ابن صباغ، علی بن محمد، متوفی ۸۵۵ق، تحقیق دارالحدیث، نشر دارالحدیث، قم، ۱۴۲۲ق.
۵۳. ↑ المستجاد، حلی، ج۱، ص۱۸۸، ابومنصور حسن بن ابویوسف، متوفی ۷۲۶ق، تحقیق محمود البدری، مؤسسة المعارف الاسلامیة، قم، ۱۴۱۷ق.
۵۴. ↑ روضة الواعظین، نیشابوری، ج۱، ص۲۰۷، فتال، متوفی ۵۰۸ق، انتشارات شریف رضی (افست نجف)، قم، ۱۳۷۵ق.    
۵۵. ↑ تذکرة الحفاظ، ذهبی، ج۱، ص۱۶۶، شمس الدین، نشر المعارف العثمانیة، هند، حیدرآباد، ۱۳۹۰.
۵۶. ↑ تاریخ یعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۳۷۸، احمد بن محمد بن واضح، تحقیق: خلیل منصور، دارالکتب، بیروت، ۱۴۱۹هـق.
۵۷. ↑ شرح نهج البلاغه، ابن ابوالحدید، ج۱۵، ص۱۸۹، متوفی ۶۵۶ق، اعلمی، بیروت، سال ۱۴۱۵ق.    
۵۸. ↑ اخبار الدول، فرمانی، ج۱، ص۱۱۲، ا حمد بن یوسف، متوفی ۱۰۱۹ق، عالم الکتب، بی تا، بیروت.
۵۹. ↑ مناقب آل ابوطالب، ابن شهر آشوب متوفی ۵۸۸ق، ج۴، ص۲۶۹، تحقیق یوسف البقاعی، انتشارات ذوی القربی، قم، ۱۴۲۱ق.
۶۰. ↑ امالی، صدوق، ج۱، ص۶۳۶، محمد بن علی بن حسین، متوفی ۳۸۱، تحقیق مؤسسة البعثة، طبع مؤسسة البعثة، ۱۴۱۷ق.
۶۱. ↑ کافی، کلینی، ج۱، ص۴۷۳ به بعد، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
۶۲. ↑ کافی، کلینی، ج۳، ص۶، محمد بن یعقوب، متوفی ۳۲۸ یا ۳۲۹ق، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالأضواء بیروت، ۱۴۰۵ق.    
۶۳. ↑ الخرائج والجرائح، راوندی، ج۱، ص۲۹۴ـ ۳۰۴، قطب الدین، بیروت، لبنان، مؤسسة النور، ۱۴۱۱هـ.
۶۴. ↑ مناقب آل ابوطالب، ابن شهر آشوب متوفی ۵۸۸ق، ج۴، ص۲۳۹ـ ۲۶۸، تحقیق یوسف البقاعی، انتشارات ذوی القربی، قم، ۱۴۲۱ق.
۶۵. ↑ الثاقب فی المناقب، الطوسی، ج۱، ص۶۲۶ـ ۶۳۷، عمادالدین، محمد بن علی، (قرن ۶)، تحقیق رضا علوان، قم، انتشارات انصاریان، ۱۳۷۷ش.
۶۶. ↑ دلائل الامامه، طبری، ج۱، ص۱۱۱ـ ۱۴۳، محمد بن جریر، متوفی قرن ۴، مؤسسة الاعلمی، طبع بیروت، ۱۴۰۸هجری.
۶۷. ↑ مدینة المعاجز، بحرانی، ج۲، ص۴۰۱ ۵۶۹، سید هاشم، ۱۱۰۷، تحقیق علاء الدین اعلمی، مؤسسة الاعلمی، بیروت، ۱۴۲۳ق.    
۶۸. ↑ اثبات الهداة، حر عاملی، ج۳، ص۷۶ـ ۱۵۰، محمد بن الحسن، متوفی ۱۱۰۴ق، تحقیق ابوطالب تجلیل، طبع ایران.
۶۹. ↑ جامع کرامات الأولیاء، نبهانی، ج۴، ص۴، شیخ یوسف، دارالمعرفة، بیروت، ۱۴۱۴هـ.
۷۰. ↑ نور الابصار، شبنلجی، ج۱، ص۲۲۳، مؤمن ابن حسین، دارالکتب، بیروت.
۷۱. ↑ ملل ونحل، شهرستانی، ج۱، ص۱۵۵ ۱۵۶، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم، متوفی ۵۴۸ق، تحقیق احمد فهیمی، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۰ق.
۷۲. ↑ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ج۱، ص۴۱۸، ابوالفرج، متوفی ۳۵۶ق، مترجم سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۰ش.
۷۳. ↑ ینابیع الموده، قندوزی، ج۳، ص۱۶۲، سلیمان، متوفی ۱۲۹۴ق، تحقیق: سید علی جمال اشرف، نشر اسوه قم، ۱۴۱۶ق.
۷۴. ↑ تهذیب الکمال، امام مزی، ج۳، ص۴۳۰-۴۳۱، جمال الدین، دارالفکر، بیروت ۱۴۱۴ق.
۷۵. ↑ سیر اعلام النبلاء، ذهبی، ج۶، ص۲۶۶، شمس الدین، متوفی ۷۴۸، مؤسسة الرسالة، بیروت ۱۴۰۶هـ.
۷۶. ↑ الفصول المهمة، مالکی، ج۲، ص۹۱۸، ابن صباغ، علی بن محمد، متوفی ۸۵۵ق، تحقیق دارالحدیث، نشر دارالحدیث، قم، ۱۴۲۲ق.
۷۷. ↑ الصواعق المحرقة، هیثمی، ج۲، ص۵۹۰، ابن حجر، مؤسسة الرسالة، بیروت، ۱۴۱۷ق.
۷۸. ↑ تذکرة الخواص، ابن جوزی، ج۱، ص۳۰۹، شمس الدین، متوفی ۶۵۴، منشورات رضی، قم، ۱۴۱۸ق.


دانشنامه کلام اسلامی، مؤسسه امام صادق(ع)، برگرفته از مقاله «امامت امام صادق»، شماره۷۶.    


رده‌های این صفحه : امام شناسی | امام صادق | تاریخ معصومان | کلام
جعبه ابزار