• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

امّ‌حبیبه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


امّ حبیبه ( امّ المؤمنین ) همسر پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) می باشد.


امِّ حبیبه، رَمْلَه (هند)
[۱] انساب الاشراف، ج۲، ص۷۲.
[۲] الاستیعاب، ج۴، ص۴۰۱.
دختر ابوسفیان و از همسران پیامبر (صلی الله علیه وآله) است.
[۳] السیرة النبویه، ج۴، ص۳۶۲.
[۴] الطبقات، ج۸، ص۷۶-۷۸.    

به نقلی وی ۱۷ سال پیش از بعثت زاده شد
[۵] الاصابه، ج۸، ص۱۴۰.    
و در سال های نخست بعثت همراه شوهرش، عبیدالله بن جَحْش اسدی به اسلام گروید. در سال پنجم بعثت، در هجرت دوم مسلمانان به حبشه شرکت کرد.
[۶] انساب الاشراف، ج۱، ص۲۲۷.
همسرش در آنجا مرتد شد و به آیین مسیح درگذشت
[۷] السیرة النبویه، ج۴، ص۳۶۲.
[۸] اسدالغابه، ج۷، ص۳۰۳.    
؛ اما امّ حبیبه که از او جدا شده بود همچنان بر اسلام خود ماند.
[۹] الطبقات، ج۸، ص۷۷.    
[۱۰] المحبر، ص۷۶.    


نجاشی با دریافت نامه ای از پیامبر (صلی الله علیه وآله) در سال ششم
[۱۱] انساب الاشراف، ج۲، ص۷۲.
[۱۲] الاستیعاب، ج۴، ص۴۸۴.
یا هفتم هجری،
[۱۳] الطبقات، ج۸، ص۷۸.    
امّ حبیبه را که تحت سرپرستی او بود برای رسول خدا (صلی الله علیه وآله) خواستگاری کرد و با مهریه فراوانی او را به عقد آن حضرت در آورد و برای او کابین بست.
[۱۴] الطبقات، ج۸، ص۷۸.    
[۱۵] تاریخ الطبری، ج۲، ص۲۱۳.

در اینکه چه کسی عهده دار وکالت و اجرای عقد بود گزارش ها متفاوت است. بنابه نوشته برخی، از آنجا که پدرش ابوسفیان کافر بود نجاشیِ مسلمان ، امّ حبیبه را به ازدواج پیامبر (صلی الله علیه وآله)درآورد
[۱۶] الاستیعاب، ج۴، ص۴۰۳.
؛ اما قول مشهور حاکی از آن است که یکی از نزدیکان امّ حبیبه به نام خالد بن سعید
[۱۷] انساب الاشراف، ج۱، ص۲۲۷.
[۱۸] تاریخ طبری، ج۲، ص۲۱۳.
یا عثمان بن عَفّان
[۱۹] تاریخ طبری، ج۲، ص۲۱۳.
[۲۰] اسدالغابه، ج۷، ص۳۰۳.    
عهده دار این امر بوده است.

امّ حبیبه از میان همسران پیامبر (صلی الله علیه وآله)، از لحاظ نسب از همه به آن حضرت نزدیک تر و مهرش نیز بیشتر بوده است.
[۲۱] الاستیعاب، ج۴، ص۴۰۲.
[۲۲] سیر اعلام النبلاء، ص۲۱۹.
ایمان او به پیامبر (صلی الله علیه وآله) تا بدانجا بود که در سال هشتم هجرت وقتی پدرش ابوسفیان برای تجدید و تحکیم پیمان حدیبیه به مدینه آمد بر او وارد شد و خواست بنشیند. وی پدر را فردی مشرک و ناپاک خواند و اجازه نداد بر روی فرش رسول خدا (صلی الله علیه وآله) بنشیند.
[۲۳] السیرة النبویه، ج۴، ص۳۹۶.
[۲۴] المغازی، ج۲، ص۷۹۲-۷۹۳.


از زندگی امّ حبیبه پس از پیامبر (صلی الله علیه وآله) آگاهی چندانی وجود ندارد. بنا به گزارشی وی به هنگام محاصره عثمان در سال ۳۵ هجری در حالی که بر مرکب سوار بود به قصد ملاقات با او پیش آمد و چون از ملاقات وی جلوگیری شد گفت: وصایای بنی امیه به عثمان سپرده شده و او قصد دارد عثمان را به یاد آنها بیندازد؛ اما محاصره کنندگان گفته های وی را نپذیرفتند.
[۲۵] البدایة و النهایه، ج۷، ص۱۵۰.
[۲۶] تاریخ طبری، ج۲، ص۶۷۲.

روایتی دیگر حاکی از آن است که او به عثمان آب رسانیده و حتی بعضی قصد داشته اند عثمان را در هودج او از محاصره برهانند.
[۲۷] تاریخ المدینه، ج۳، ص۱۳۱۲-۱۳۱۳.
از نظر برخی وی پس از کشته شدن عثمان پیراهن آغشته به خون وی را همراه نعمان بن بشیر نزد برادرش معاویه ، به دمشق فرستاد.
[۲۸] مروج الذهب، ج۲، ص۳۸۹.

امّ حبیبه از راویان حدیث پیامبر (صلی الله علیه وآله) بود و افرادی چون برادرش معاویه، عُرْوَة بن زبیر ، دخترش حبیبه و دیگران از او روایت کرده اند.
[۲۹] تاریخ دمشق، ج۶۹، ص۱۳۱.    
[۳۰] سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۲۱۹.


سرانجام وی در سال ۴۲
[۳۱] سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۲۲۲.
،۴۴
[۳۲] الطبقات، ج۸، ص۸۰.    
[۳۳] انساب الاشراف، ج۲، ص۷۴.
یا ۵۹
[۳۴] المحبر، ص۸۹.    
هجری در مدینه در گذشت.
هر چند برخی از سفر او به دمشق یاد کرده و محل دفن او را نیز همانجا دانسته اند
[۳۵] تاریخ دمشق، ج۶۹، ص۱۳۱.    
[۳۶] سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۲۲۰.
چنان که در گورستان باب الصغیر قبری به وی منسوب است.
[۳۷] سفرنامه ابن بطوطه، ج۱، ص۹۸.


مفسران شأن نزول برخی از آیات را به ام حبیبه نسبت داده اند.

۶.۱ - آیه ۷ سوره ممتحنه

۱. از نظر برخی مفسران عامه، ازدواج پیامبر (صلی الله علیه وآله) با امّ حبیبه موجب مودت بین وی و ابوسفیان شد، ازاین رو نزول آیه: «عَسَی اللّهُ اَن یَجعَلَ بَینَکُم وبَینَ الَّذینَ عادَیتُم مِنهُم مَوَدَّة یعنی امید است خدا میان شما و کسانی از مشرکان که با شما دشمنی کردند پیوند محبت برقرار کند..»
[۳۸] ممتحنه/سوره۶۰، آیه۷.    
را درباره این ازدواج دانسته اند
[۳۹] تفسیر ماوردی، ج۵، ص۵۱۹.    
[۴۰] الدر المنثور، ج۸، ص۱۳۰.
[۴۱] انساب الاشراف، ج۲، ص۷۳.
.
لیکن برخی از مفسران ارتباط این آیه با ازدواج ام حبیبه را مردود و برخی دیگر از باب تطبیق دانسته اند.
[۴۲] تفسیر سمرقندی، ج۳، ص۳۵۳.
[۴۳] المحررالوجیز، ج۱۵، ص۴۹۰.
[۴۴] البحرالمحیط، ج۱۰، ص۱۵۶.    
بیشتر مفسران نزول این آیه را درباره اسلام آوردن مشرکان در فتح مکه می دانند که موجب مودت بین مسلمانان و آنان شد.
[۴۵] جامع البیان، مج ۱۴، ج۲۸، ص۸۲.
[۴۶] التبیان، ج۹، ص۵۸۱-۵۸۲.    
[۴۷] التفسیرالکبیر، ج۲۹، ص۳۰۲-۳۰۳.


۶.۲ - آیات ۲۸-۲۹ احزاب

۲. به نقلی پس از چند غزوه ،
[۴۸] البحرالمحیط، ج۸، ص۴۷۱.    
زنان پیامبر (صلی الله علیه وآله) از آن حضرت خواستند تا بر نفقه آنان بیفزاید و زندگی ایشان را توسعه دهد. گفته شده: درخواست ام حبیبه از پیامبر (صلی الله علیه وآله) جامه ای سُحُولی
[۴۹] تفسیر ماوردی، ج۴، ص۳۹۵.    
(جایی یا قبیله ای در یمن)
[۵۰] الموطأ، ج۱، ص۲۲۳.
[۵۱] معجم البلدان، ج۳، ص۱۹۵.    
[۵۲] بحارالانوار، ج۱۶، ص۱۱۳.    
یا سُحْوانی
[۵۳] التبیان، ج۸، ص۳۳۴.    
بوده است. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) که توان بر آوردن این خواسته ها را نداشت مدت یک ماه از آنان کناره گرفت، تا آیات ۲۸-۲۹ سوره احزاب
[۵۴] احزاب/سوره۳۳، آیه۲۸-۲۹.    
در این باره نازل شد و به زنان پیامبر (صلی الله علیه وآله) هشدار داد که اگر زندگی پرزرق و برق دنیا را می خواهید می توانید از پیامبر جدا شوید:
[۵۵] مجمع البیان، ج۸، ص۵۵۵.

«یاَیُّهَا النَّبیُّ قُل لاَزوجِکَ اِن کُنتُنَّ تُرِدنَ الحَیوةَ الدُّنیا و زینَتَها فَتَعالَینَ اُمَتِّعکُنَّ واُسَرِّحکُنَّ سَراحًا جَمیلا و اِن کُنتُنَّ تُرِدنَ اللّهَ ورَسولَهُ والدّارَ الأخِرَةَ فَاِنَّ اللّهَ اَعَدَّ لِلمُحسِنتِ مِنکُنَّ اَجرًا عَظیما یعنی ای پیامبر! به همسرانت بگو: اگر شما زندگی دنیا و زرق و برق آن را می خواهید، بیایید با هدایایی شما را بهره مند سازم و به طرز نیکویی رهایتان سازم و اگر شما خدا و پیامبرش و سرای آخرت را می خواهید، خداوند برای نیکوکاران شما پاداشی بزرگ آماده ساخته است».
با نزول این آیات همسران پیامبر (صلی الله علیه وآله) از جمله امّ حبیبه بودن با آن حضرت را ترجیح دادند.
[۵۶] تفسیر ماوردی، ج۴، ص۳۹۶.    
[۵۷] التبیان، ج۸، ص۳۳۵.    


۶.۳ - آیه ۵۵ سوره احزاب

۳. به موجب برخی روایات، پس از نزول آیه تخییر
[۵۸] احزاب/سوره۳۳، آیه۲۸-۲۹.    
زنان پیامبر (صلی الله علیه وآله) ترسیدند که آن حضرت آنان را طلاق دهد، بدین سبب از وی خواستند همچنان همسران پیامبر (صلی الله علیه وآله) باقی باشند
[۵۹] جامع البیان، مج ۱۲، ج۲۲، ص۳۱.
[۶۰] اسباب النزول، ص۳۰۱.
[۶۱] مجمع البیان، ج۸، ص۵۷۳-۵۷۴.
و آن حضرت در تقسیم اوقات و نفقه هرگونه که صلاح دانست عمل کند.
درباره درخواست های ایشان آیه: «تُرجی مَن تَشاءُ مِنهُنَّ و تُوی اِلَیکَ مَن تَشاءُ. یعنی در مورد رفتار با همسرانت و تقسیم اوقات بر آن ها نوبت هر یک از آنان را که خواهی تأخیر انداز (ارجاء) و هر یک را که خواهی نزد خود جای ده (ایواء)»
[۶۲] احزاب/سوره۳۳، آیه۵۱.    
نازل شد.
برخی مفسران امّ حبیبه را از زنان «ارجاء» دانسته اند
[۶۳] جامع البیان، مج ۱۲، ج۲۲، ص۳۱.
[۶۴] روض الجنان، ج۱۶، ص۸.
[۶۵] تفسیر قرطبی، ج۱۴، ص۱۳۹.
، هر چند مفسران دیگری وی را از زنان «ایواء» برشمرده اند.
[۶۶] کشف الاسرار، ج۸، ص۷۰.
[۶۷] الدر المنثور، ج۶، ص۶۳۳.    


۱) اسباب النزول، واحدی؛
۲) الاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛
۳) اسد الغابة فی معرفة الصحابه؛
۴) الاصابة فی تمییز الصحابه؛
۵) انساب الاشراف؛
۶) بحارالانوار؛
۷) بحرالعلوم، سمرقندی؛
۸) البحرالمحیط فی التفسیر؛
۹) البدایة و النهایه؛
۱۰) تاریخ الامم و الملوک، طبری؛
۱۱) تاریخ مدینة دمشق؛
۱۲) تاریخ المدینة المنوره؛
۱۳) التبیان فی تفسیر القرآن؛
۱۴) التفسیر الکبیر؛
۱۵) جامع البیان عن تأویل آیات القرآن؛
۱۶) الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛
۱۷) الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛
۱۸) روض الجنان و روح الجنان؛
۱۹) سفرنامه ابن بطوطه؛
۲۰) سیر اعلام النبلاء؛
۲۱) السیرة النبویه، ابن هشام؛
۲۲) الطبقات الکبری؛
۲۳) کشف الاسرار و عدة الابرار؛
۲۴) مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛
۲۵) المحررالوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛
۲۶) مروج الذهب و معادن الجوهر؛
۲۷) معجم البلدان؛
۲۸) المغازی؛
۲۹) الموطّأ؛
۳۰) النکت والعیون، ماوردی.
۳۱) المحبر؛

۱. ↑ انساب الاشراف، ج۲، ص۷۲.
۲. ↑ الاستیعاب، ج۴، ص۴۰۱.
۳. ↑ السیرة النبویه، ج۴، ص۳۶۲.
۴. ↑ الطبقات، ج۸، ص۷۶-۷۸.    
۵. ↑ الاصابه، ج۸، ص۱۴۰.    
۶. ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۲۲۷.
۷. ↑ السیرة النبویه، ج۴، ص۳۶۲.
۸. ↑ اسدالغابه، ج۷، ص۳۰۳.    
۹. ↑ الطبقات، ج۸، ص۷۷.    
۱۰. ↑ المحبر، ص۷۶.    
۱۱. ↑ انساب الاشراف، ج۲، ص۷۲.
۱۲. ↑ الاستیعاب، ج۴، ص۴۸۴.
۱۳. ↑ الطبقات، ج۸، ص۷۸.    
۱۴. ↑ الطبقات، ج۸، ص۷۸.    
۱۵. ↑ تاریخ الطبری، ج۲، ص۲۱۳.
۱۶. ↑ الاستیعاب، ج۴، ص۴۰۳.
۱۷. ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۲۲۷.
۱۸. ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۲۱۳.
۱۹. ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۲۱۳.
۲۰. ↑ اسدالغابه، ج۷، ص۳۰۳.    
۲۱. ↑ الاستیعاب، ج۴، ص۴۰۲.
۲۲. ↑ سیر اعلام النبلاء، ص۲۱۹.
۲۳. ↑ السیرة النبویه، ج۴، ص۳۹۶.
۲۴. ↑ المغازی، ج۲، ص۷۹۲-۷۹۳.
۲۵. ↑ البدایة و النهایه، ج۷، ص۱۵۰.
۲۶. ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۶۷۲.
۲۷. ↑ تاریخ المدینه، ج۳، ص۱۳۱۲-۱۳۱۳.
۲۸. ↑ مروج الذهب، ج۲، ص۳۸۹.
۲۹. ↑ تاریخ دمشق، ج۶۹، ص۱۳۱.    
۳۰. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۲۱۹.
۳۱. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۲۲۲.
۳۲. ↑ الطبقات، ج۸، ص۸۰.    
۳۳. ↑ انساب الاشراف، ج۲، ص۷۴.
۳۴. ↑ المحبر، ص۸۹.    
۳۵. ↑ تاریخ دمشق، ج۶۹، ص۱۳۱.    
۳۶. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۲۲۰.
۳۷. ↑ سفرنامه ابن بطوطه، ج۱، ص۹۸.
۳۸. ↑ ممتحنه/سوره۶۰، آیه۷.    
۳۹. ↑ تفسیر ماوردی، ج۵، ص۵۱۹.    
۴۰. ↑ الدر المنثور، ج۸، ص۱۳۰.
۴۱. ↑ انساب الاشراف، ج۲، ص۷۳.
۴۲. ↑ تفسیر سمرقندی، ج۳، ص۳۵۳.
۴۳. ↑ المحررالوجیز، ج۱۵، ص۴۹۰.
۴۴. ↑ البحرالمحیط، ج۱۰، ص۱۵۶.    
۴۵. ↑ جامع البیان، مج ۱۴، ج۲۸، ص۸۲.
۴۶. ↑ التبیان، ج۹، ص۵۸۱-۵۸۲.    
۴۷. ↑ التفسیرالکبیر، ج۲۹، ص۳۰۲-۳۰۳.
۴۸. ↑ البحرالمحیط، ج۸، ص۴۷۱.    
۴۹. ↑ تفسیر ماوردی، ج۴، ص۳۹۵.    
۵۰. ↑ الموطأ، ج۱، ص۲۲۳.
۵۱. ↑ معجم البلدان، ج۳، ص۱۹۵.    
۵۲. ↑ بحارالانوار، ج۱۶، ص۱۱۳.    
۵۳. ↑ التبیان، ج۸، ص۳۳۴.    
۵۴. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۲۸-۲۹.    
۵۵. ↑ مجمع البیان، ج۸، ص۵۵۵.
۵۶. ↑ تفسیر ماوردی، ج۴، ص۳۹۶.    
۵۷. ↑ التبیان، ج۸، ص۳۳۵.    
۵۸. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۲۸-۲۹.    
۵۹. ↑ جامع البیان، مج ۱۲، ج۲۲، ص۳۱.
۶۰. ↑ اسباب النزول، ص۳۰۱.
۶۱. ↑ مجمع البیان، ج۸، ص۵۷۳-۵۷۴.
۶۲. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۵۱.    
۶۳. ↑ جامع البیان، مج ۱۲، ج۲۲، ص۳۱.
۶۴. ↑ روض الجنان، ج۱۶، ص۸.
۶۵. ↑ تفسیر قرطبی، ج۱۴، ص۱۳۹.
۶۶. ↑ کشف الاسرار، ج۸، ص۷۰.
۶۷. ↑ الدر المنثور، ج۶، ص۶۳۳.    


دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «ام حبیبه».    



جعبه ابزار