اهمیت توسل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیاتی از قرآن بر اهمیت و جایگاه توسل دلالت دارد که به آن اشاره می کنیم.
توسل به درگاه خداوند، مهم و مایه
رستگاری است.
یـایها الذین ءامنوا اتقوا الله وابتغوا الیه الوسیلة وجـهدوا فی سبیله لعلکم تفلحون.
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و وسیله‌ای برای
تقرب به او بجوئید! و در راه او
جهاد کنید، باشد که رستگار شوید.
" وسیله" در اصل به معنی
تقرب جستن و یا چیزی که باعث تقرب به دیگری از روی
علاقه و
رغبت می‌شود می‌باشد.
بنا بر این وسیله در آیه فوق معنی بسیار وسیعی دارد و هر کار و هر چیزی را که باعث نزدیک شدن به پیشگاه مقدس پروردگار می‌شود شامل می‌گردد که مهمترین آنها ایمان به خدا و
پیامبر اکرم ص و
جهاد و
عبادات همچون نماز و
زکات و
روزه و زیارت خانه خدا و همچنین
صله رحم و انفاق در راه خدا اعم از انفاقهای پنهانی و آشکار و همچنین هر کار نیک و خیر می‌باشد. همانطور که علی ع در"
نهج البلاغه" فرموده است:
" ان افضل ما توسل به المتوسلون الی الله سبحانه و تعالی الایمان به و برسوله و الجهاد فی سبیله فانه ذروة الاسلام، و کلمة الاخلاص فانها الفطرة و اقام الصلاة فانها الملة، و ایتاء الزکاة فانها فریضة واجبة و صوم شهر رمضان فانه جنة من العقاب و حج البیت و اعتماره فانهما ینفیان الفقر و یرحضان الذنب، و صلة الرحم فانها مثراة فی المال و منساة فی الاجل، و صدقة السر فانها تکفر الخطیئة و صدقة العلانیة فانها تدفع میتة السوء و صنائع المعروف فانها تقی مصارع الهوان... " یعنی: " بهترین چیزی که به وسیله آن می‌توان به خدا نزدیک شد ایمان به خدا و پیامبر او و
جهاد در راه خدا است که قله کوهسار اسلام است، و همچنین جمله اخلاص (لا اله الا الله) که همان
فطرت توحید است، و بر پا داشتن نماز که آئین اسلام است، و زکاة که
فریضه واجبه است، و روزه ماه رمضان که سپری است در برابر گناه و کیفرهای الهی، و
حج و عمره که فقر و پریشانی را دور می‌کند و گناهان را می‌شوید، و
صله رحم که ثروت را زیاد و عمر را طولانی می‌کند، انفاقهای پنهانی که جبران گناهان می‌نماید و انفاق آشکار که مرگهای ناگوار و بد را دور می‌سازد و کارهای نیک که انسان را از سقوط نجات می‌دهد.
و نیز
شفاعت پیامبران و امامان و بندگان صالح خدا که طبق صریح قرآن باعث تقرب به پروردگار می‌گردد، در مفهوم وسیع
توسل داخل است، و همچنین پیروی از پیامبر و امام و گام نهادن در جای گام آنها زیرا همه اینها موجب نزدیکی به ساحت قدس پروردگار می‌باشد حتی
سوگند دادن خدا به مقام پیامبران و امامان و صالحان که نشانه علاقه به آنها و اهمیت دادن به مقام و مکتب آنان می‌باشد جزء این مفهوم وسیع است.
و آنها که آیه فوق را به بعضی از این مفاهیم اختصاص داده‌اند در حقیقت هیچگونه دلیلی بر این تخصیص ندارند، زیرا همانطور که گفتیم" وسیله" در مفهوم لغویش به معنی هر چیزی است که باعث
تقرب می‌گردد.
لازم به تذکر است که هرگز منظور این نیست چیزی را از شخص پیامبر یا امام مستقلا تقاضا کنند، بلکه منظور این است با اعمال صالح یا پیروی از پیامبر و امام، یا
شفاعت آنان و یا سوگند دادن خداوند به مقام و مکتب آنها (که خود یک نوع احترام و اهتمام به موقعیت آنها و یک نوع
عبادت است) از خداوند چیزی را بخواهند این معنی نه بوی شرک می‌دهد و نه بر خلاف آیات دیگر قرآن است و نه از عموم آیه فوق بیرون می‌باشد. (دقت کنید)
منافقان به
استغفار و
توسل به محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم دعوت شدند.....
رایت المنـفقین... • ... ولو انهم اذ ظـلموا انفسهم جاءوک فاستغفروا الله واستغفر لهم الرسول لوجدوا الله توابـا رحیمـا.
ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر برای این که به فرمان خدا، از وی
اطاعت شود. و اگر این مخالفان، هنگامی که به خود ستم می‌کردند (و فرمانهای خدا را زیر پا می‌گذاردند)، به نزد تو می‌آمدند و از خدا طلب آمرزش می‌کردند و پیامبر هم برای آنها
استغفار می‌کرد خدا را
توبه پذیر و مهربان می‌یافتند.
افراد خطاکار باید نخست خود
توبه کنند و از راه خطا برگردند، سپس برای قبول توبه خود از استغفار پیامبر ص نیز استفاده کنند.
بدیهی است پیامبر ص آمرزنده گناه نیست، او تنها می‌تواند از خدا طلب آمرزش کند و این آیه پاسخ دندان شکنی است به آنها که این گونه وساطت را انکار می‌کنند (دقت کنید) جالب توجه اینکه قرآن نمی‌گوید: تو برای آنها
استغفار کن بلکه می‌گوید " رسول" برای آنها استغفار کند، این تعبیر گویا اشاره به آن است که پیامبر ص از مقام و موقعیتش استفاده کند و برای خطاکاران
توبه کننده استغفار نماید.
این معنی (تاثیر استغفار پیامبر صبرای مؤمنان) در آیات دیگری از قرآن نیز آمده است مانند آیه ۱۹ سوره محمد و آیه ۵ سوره منافقون و آیه ۱۱۴ سوره توبه که در باره استغفار ابراهیم نسبت به پدرش (عمویش) اشاره می‌کند، و آیات دیگری که
نهی از استغفار برای مشرکان می‌کند و مفهومش این است که
استغفار برای مؤمنان بی مانع است، و نیز از بعضی از آیات استفاده می‌شود که فرشتگان برای جمعی از مؤمنان خطاکار در پیشگاه خداوند استغفار می‌کنند (سوره غافر آیه ۷ و سوره شوری آیه ۵).
خلاصه اینکه آیات زیادی از قرآن مجید حکایت از این معنی می‌کند که پیامبران یا
فرشتگان و یا مؤمنان پاکدل می‌توانند برای بعضی از خطاکاران استغفار کنند، و استغفار آنها در پیشگاه خدا اثر دارد، این خود یکی از معانی
شفاعت کردن پیامبر و یا فرشتگان و یا مؤمنان پاکدل برای خطاکاران است، ولی همانطور که گفتیم چنین شفاعتی نیازمند به وجود زمینه و شایستگی و آمادگی در خود خطاکاران است.
واذا قیل لهم تعالوا یستغفر لکم رسول الله لووا رءوسهم ورایتهم یصدون وهم مستکبرون.
هنگامی که به آنان گفته شود: «بیایید تا رسول خدا برای شما استغفار کند!»، سرهای خود را (از روی
استهزا و
کبر و
غرور ) تکان می‌دهند و آنها را می‌بینی که از سخنان تو اعراض کرده و
تکبر می‌ورزند
و به تعبیر دیگر استغفار پیامبر ص
علت تامه برای آمرزش نیست، بلکه مقتضی است، و تنها در صورتی اثر می‌گذارد که زمینه مساعد و قابلیت لازم فراهم شود، اگر به راستی آنها
توبه کنند و تغییر مسیر دهند و از مرکب
کبر و
غرور پیاده شوند و سر تسلیم در مقابل حق فرود آورند،
استغفار پیامبر ص و شفاعت او مسلما مؤثر است، و در غیر این صورت کمترین اثری نخواهد داشت.
شبیه همین معنی در آیه ۸۰ سوره توبه نیز آمده است که در باره گروه دیگری از منافقان می‌گوید: استغفر لهم او لا تستغفر لهم ان تستغفر لهم سبعین مرة فلن یغفر الله لهم ذلک بانهم کفروا بالله و رسوله و الله لا یهدی القوم الفاسقین.
" چه برای آنها استغفار کنی و چه نکنی، تاثیری ندارد، حتی اگر هفتاد بار برای آنها، استغفار کنی خداوند آنها را نمی‌بخشد، چرا که آنها به خدا و رسولش کافر شدند و خداوند قوم
فاسق را
هدایت نمی‌کند".
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «توریه موسی (قرآن)»
