باب مشیخت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

بابِ مشیخت، باب فتوی، فتوی خانه،علمیه سالنامه سی استانبول ۱۳۳۴، به منصب یا محل کار شیخ الاسلام ( مفتی اعظم استانبول) در عصر عثمانی می‌گویند.

---

مقام شیخ الاسلامی که در زمان سلطان مراد دوّم (حک. ۸۲۴ـ۸۵۵) به وجود آمد، وظیفه صدور فتوی و نظارت بر امور قضایی و آموزشی را به عهده داشت، نصب مفتیان بلاد مختلف و قضات و مدرّسان نیز با او بود.

---

این وظایف را، که در آغاز بسیار محدود بود و بتدریج گسترش یافت، شیخ الاسلام در خانه خود انجام می‌داد؛ و اگر خانه اش از شهر دور بود خانه‌ای به این منظور در شهر تهیه می‌کرد، در ۱۲۴۲ که سلطان محمود ثانی یِنی چِری را منحل کرد، اقامتگاه رسمی آغای ( رئیس ) ینی چریها را در نزدیکی مسجد سلیمانیه به شیخ الاسلام واگذار کرد و آن‌جا مقرّ دایمی باب مشیخت شد.

---

مقام مشیخت برای شیخ الاسلام در حد رتبه صدارت عظمی بود، جز این‌که مقام مشیخت مسبوق بر رتبه شیخُ الاسلامی بود، مقام مشیخت در صدور احکام قضایی استقلال تام داشت.

---

در تاریخ عثمانی فقط سه تن به مقام مشیخت رسیدند که شیخ الاسلام نبودند:
یکی عمر افندی معلم سلطان عثمان ثانی (حک.۱۰۲۸ـ۱۰۳۲) که هرگز به شیخ الاسلامی نرسید، و دیگر قره چلبی زاده عبدالعزیز افندی که اندکی پس از رسیدن به مقام مشیخت شیخ الاسلام شد، و سوم فتح اللّه افندی پسر ارشد فیض اللّه افندی اَرْزرومی که پیش از رسیدن به مقام شیخ الاسلامی همراه پدرش کشته شد.

---

هرگاه کسی از مقام مشیخت عزل می‌شد یا کناره می‌گرفت به قاضی عسکری روم ایلی منصوب می‌شد.

---

در دوره تنظیمات با تأسیس وزارت عدلیه و معارف،امور قضایی و تعلیم و تربیت بتدریج از حوزه اختیارات شیخ الاسلام خارج شد، و خود او نیز عضو « دیوان همایون » ( هیئت دولت ) شد، البته بر وزیران دیگر مقدم بود و نام او پیش از همه آنان و حتی پیش از خدیو مصر ذکر می‌شد و برخلاف وزیران، سلطان او را انتخاب و نصب می‌کرد.
پیش از تنظیمات، دوتن از علمای دین با عنوان قاضی عسکر در دیوان همایون حضور داشتند که پس از عضویت یافتن شیخ الاسلام در دیوان همایون، به باب مشیخت پیوستند.

---

باب مشیخت از دوایر و بخش‌های مختلفی تشکیل می‌شد.
دوایر اصلی آن، براساس آنچه در علمیه سالنامه سی آمده است، عبارت بود از: فتوی خانه عالی،هیئت افتائیه،مدیریت اعلامات شرعیه،مجلس تدقیقات شرعیه،وکالت ( نظارت ) درس و مجلس مصالح طلبه،تدقیق مصاحف و مؤلّفات شرعیه، مجلس مشایخ،دایره مکتوبی ( اداره مراسلات )، دایره محاسبات علمیه،مدیریت اموال ایتام و بیت المال؛ که هریک از آن‌ها نیز چند بخش داشت.

---

باب مشیخت تا پایان عصر عثمانی باقی بود و به وظایف خود عمل می‌کرد، با اوجگیری گرایش‌های اروپایی و تضعیف جایگاه علمای دین، به دنبال سقوط سلطنت عثمانی (۱۳۴۱/۱۹۲۲) به جای باب مشیخت « وکالت امور شرعیه » تأسیس شد و، چندی بعد با الغای خلافت (۱۳۴۲/۱۹۲۴) و اتخاذ سیاست جدایی کامل دین از سیاست در ترکیة جدید، مقام شیخ الاسلامی مانند مناصب دیگر روحانیت بکلی ملغی شد و دیانت ایشلری باشقانلغی (وزارت امور دینی) مسئول نظارت بر اوقاف و امور دینی شد.

---

(۱) محمد اسعد، اُسّ ظفر، استانبول ۱۲۴۳.
(۲) عبدالرحمن شریف، تاریخ مصاحبه لری، استانبول ۱۳۳۹.
(۳) علمیه سالنامه سی، استانبول ۱۳۳۴.

---