باطنه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
باطنه، سرزمین پستی در
عربستان شرقی که میان سواحل
خلیج عمان و کوهستانهای الحَجَر قرار دارد.
باطنه، سرزمین پستی در
عربستان شرقی که میان سواحل
خلیج عمان و کوهستانهای الحَجَر قرار دارد.
از شمال به دماغه خَطْمَه مِلاحه و از جنوب به دهکده حَیْل آل عُمَیر، واقع در جنوب شرقی شهر السیب و مغرب شهر مسقط، محدود است.
پهنای این سرزمین ۱۶ تا ۳۲ کیلومتر است.
خاک آن در نزدیکی ساحل شنی است و چاههای کم عمق فراوانی در آن وجود دارد.
خاک زمینهای دور از ساحل رُسی و زمینهای دامنه های کوهستانی سنگی است.
وادیهای فراوانی از میان این سرزمین می‌گذرد و تا ساحل، که در آن‌جا بستر آن‌ها عریض می‌شود، ادامه می‌یابد.
کلمه باطنه به معنای ناحیه پست و کم ارتفاع است، در مقابل ظاهره که ناحیه مرتفع‌تری در سمت غربی الحَجَر است و از طریق دو گذرگاه مهم وادی الجِزْی و وادی الحَواسِنه به باطنه منتهی می‌شود.
باطنه عمدتاً منطقه
صید ماهی وکشت خرماست؛ با این‌همه، محصول مناطق داخلی برای
تغذیه ساکنان معدود و نیمه بدویِ محل و دامهای آن‌ها کافی است.
در امتداد ساحل، نوار ممتدی از نخلستانها وجود دارد که در بعضی جاها تا عمق بیش از ۱۱ کیلومتر در داخل خشکی پیش می‌رود.
گندم،
پنبه،
جو،
نیشکر،
یونجه،
انبه،
موز،
انجیر،
لیمو،
خربزه، و
زیتون نیز در کشتزارها و باغهایی که از
آب چاههای متعدد مشروب می‌شوند به عمل می‌آید.
حیوانات اهلی آن‌جا عبارت‌اند از
گوسفند و
بز و
الاغ و مخصوصاً
شتر جمازه که در میان سه نوع، شتر عُمان به لحاظ راهوار بودن ممتاز است.
ماهیگیری اغلب با «شاشه»، که نوعی کرجی غرق نشدنی از شاخه‌های
نخل («جرید») و شبیه «وَرقیّه» ی کویتی است، صورت می‌گیرد.
کشتیهای بزرگتر برای
تجارت رهسپار
خلیج فارس و
عربستان جنوبی و
زنگبار و
پاکستان می‌شوند.
اهالی باطنه در
سال هشتم هجری به دست
ابوزید انصاری و
عمروبن العاص، که در
صحار مورداستقبال خاندان جُلَنْده قرار گرفتند، به
دین اسلام درآمدند.
در قرن هفتم، ایرانیان دوبار به این سرزمین
هجوم آوردند و در آن‌جا مستقر شدند، تا این‌که در ۹۲۸/۱۵۲۲ پرتغالیها آن‌ها را از آن‌جا راندند.
پرتغالیها، با این‌که خراجی را که قبلاً به حاکم
هرمز پرداخت می‌شد دریافت می‌کردند، تا ۱۰۲۵/۱۶۱۶ ساحل باطنه را به‌طور مستمر در اختیار نداشتند.
تا ۱۰۵۳/۱۶۴۳ که پرتغالیها به دست خاندان یَعاربِه از آن‌جا رانده شدند،
بندر تجاری صحار با
مسقط و
هرمز همواره در
رقابت بود.
اقدامات ایرانیان برای
تصرف مجدد الباطنه در زمان
نادر شاه، بر اثر تلاشهای
بوسعید خنثی شد.
سلطانِ مسقط در السیب و بَرْکا و المَصْنَعه و سُوَیْق و الخابُوره و صحار والیانی دارد.
درآمد گمرکی و زکات این شهرها از هزینه‌های اداری آن‌جا بندرت تجاوز می‌کند.
در ۱۳۲۶/۱۹۰۸ لوریمر جمعیت آبادی نشین الباطنه را ۰۰۰، ۱۰۵ تن برآورد کرد، که نیمی از آن‌ها در طول ساحل اقامت داشتند.
عده بدویانی که در داخل تردد دارند بمراتب کمتر از این است.
قبایل عمده آبادی نشین عبارت‌اند از آل سعد و حَواسِنه که بیش‌تر بدویهای منطقه نیز از این دو قبیله یا از بنی خاروص‌اند.
قبایل کوچکتر عبارت‌اند از: الِبدُوات، آل حَمَد، آل جَراد، المَوالِک، النَوافِل، آل بُوقُرَیْن، آل بورُشَیْد، الشُبول.
اغلب مردم الباطنه از لحاظ سیاسی هِناوی و از نظر مذهبی اِباضی‌اند، گو این‌که بلوچها و سیاهپوستان بیش‌تر
سنی مذهب‌اند.
(۱) ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ.
(۲) الکامل فی التاریخ، چاپ کارلوس ترنبرگ، لیدن ۱۸۵۱ـ۱۸۷۶.
(۳) ابن بشر، تاریخ مکه ۱۳۴۹/۱۹۳۰.
(۴) ابن رُزَیق، فتح، نسخة خطی کمبریج، ش Add ۲۸۹۲.
(۵) احمدبن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، چاپ دخویه، لیدن ۱۸۶۶.
(۶) سالمی، تحفة الاعیان، قاهره ۱۳۳۲ـ۱۳۴۷/ ۱۹۱۳ـ ۱۹۲۸.
(۷) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «باطنه»، شماره۲۴۱.
