بحیره

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

بحيره‏ (بحر) شتر یا گوسفند ماده شکافته یا بريده گوش را گویند و فقها در باب وقف به مناسبت ذکر وقف‌هاى باطل در اسلام از اين نوع وقف جاهلی یاد کرده‏اند.

---

قرآن مجيد به برخى آيين‏هاى عصر جاهلی نسبت به احشام (بحيره، سائبه، وصیله و حام) و احکامی چون حرمت سوار شدن بر آنها، بر زبان نياوردن نام خدا هنگام استفاده‏هاى گوناگون از آنها، اختصاص شیر و بچه زنده آنها به مردان و اشتراک زنان با مردان در استفاده از بچه مرده آنها اشاره کرده است.

---

آنچه مفسران و لغت‌ شناسان در بیان احکام جاهلی درباره این حیوانات آورده‌اند بدین قرار است:

۲.۱ - ممنوع بودن استفاده از آن

سوار شدن بر این حیوان و دوشیدن شیر آن و چیدن پشمش و حمل بار با آن و به طور کلی هرگونه بهره‌برداری از آن ممنوع بود.
برخی، این حکم را منحصر به زنان دانسته‌اند و عدّه‌ای استفاده از شیر آن را برای مهمان یا بچه همان حیوان روا شمرده‌اند.
عدّه‌ای دیگر فقط حرمت استفاده از شیر یا سوار شدن را ذکر کرده‌اند.
و نیز جواز خوردن شیر حیوان، پس از مردن آن، برای زنان نقل شده است.

۲.۲ - آزادی مطلق حیوان

آزادی مطلق حیوان در چریدن، آشامیدن و به هر سو رفتن.

۲.۳ - زنده نگه داشتن حیوان

زنده نگاه داشتن حیوان تا رسیدن مرگ طبیعی.

۲.۴ - حرمت گوشت آن برای زنان

حرمت استفاده از گوشت حیوان پس از مردن برای زنان.

۲.۵ - جواز گوشت بچه آن برای زنان

جواز خوردن گوشت بچه حیوان برای زنان، اگر مرده به دنیا آید.

---

حیوانات یاد شده در بیشتر این احکام مذهبی مشترک بوده و فقط به لحاظ منشأ تعلّق حکم، نام‌های مختلف گرفته‌اند.

---

درباره چگونگی پیدایی این آیین‌های مذهبی اطلاعات کافی در دست نیست، ولی نظر مقبول‌تر آن است که بعد از رواج بت‌پرستی در سرزمین حجاز، این آیین‌ها نیز در آنجا شکل گرفته و با مراقبت جدّی اجرا می‌شده است.

---

بنابر یک روایت نبوی، عمروبن‌ لُحَیّ نخستین کسی بود که عمل تبحیر (شکافتن گوش ناقه) را انجام داد و او، به گفته مورخان و روایات، مؤسس بت‌پرستی و دگرگون کننده دین ابراهیم علیه السّلام در میان عرب بود.
از چند فرد دیگر نیز به عنوان آغازگر این‌گونه رسوم نام برده شده است.

---

برچیده شدن آیین‌های جاهلی بعداز ظهور اسلام، کسب اطلاعات لازم را درباره چگونگی عمل «تبحیر» و ویژگی‌های «بحیره» دشوار ساخته و ازین‌رو نظریات گوناگونی ارائه شده است:

۶.۱ - حیوان پنج شکم زاییده

حیوانی که پنج (یا هفت یا ده) شکم می‌زایید، گوش آن را از میان می‌شکافتند یا می‌بریدند، تا نشانی بر رها شدن او باشد.

۶.۲ - نرینه بودن پنجمین بچه

هرگاه پنجمین بچه حیوان، «نرینه» بود آن حیوان بحیره نام می‌گرفت.

۶.۳ - مادینه بودن پنجمین بچه

پنجمین بچه حیوان، اگر مادینه بود، این بچّه «بحیره» نامیده می‌شد.

۶.۴ - بچه نرینه شتر

بچه نرینه شتر، بحیره نامیده می‌شد.

۶.۵ - بچه‌های مادینه سائبه

بچه‌های مادینه سائبه، بحیره نامیده می‌شد.

---

درباره چگونگی عمل «تبحیر» و اختصاص آن به شتر ماده یا شمول آن بر میش نیز نظریه قطعی ابراز نشده است، ولی قدر مسلّم عمل «تبحیر» به منظور نشان‌دار کردن حیوان انجام می‌شد.

---

قرآن این رسوم را نکوهش کرده و آن را دروغ‌زنی بر خدا خوانده است.

---

• قرآن.
• تفاسیر قرآن، ذیل مائده، آیه ۱۰۳، انعام، آیات ۱۳۶ـ۱۳۹، از جمله: محمودبن عمر زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت.
• فضل‌بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ احمد عارف زین، صیدا ۱۳۳۳ـ۱۳۵۶/۱۹۱۴ـ۱۹۳۷.
• محمدبن جریر طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت ۱۴۰۰ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۰ـ۱۹۸۳.
• محمدبن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.
• محمدبن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، چاپ افست تهران ۱۳۶۴ ش.
• ابن‌اثیر، النهایة فی غریب الحدیث والاثر، چاپ طاهر احمد زاوی و محمود محمد طناحی، قاهره ۱۳۸۳/۱۹۶۳، ج۱، ص۱۰۰.
• ابن‌بابویه، معانی الاخبار، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۱ ش، ص۱۴۸.
• ابن‌کلبی، کتاب الاصنام، چاپ احمد زکی پاشا، قاهره ۱۳۳۲/۱۹۱۴، ص۸ و ص۱۳.
• ابن‌منظور، لسان العرب، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۰۰)، ذیل «بحر».
• جوادعلی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت ۱۹۷۶ـ ۱۹۷۸، ج۶، ص۲۰۳ـ۲۱۱.

---