بردشیر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بردسیر/ بردشیر (بردشیر/ گواشیر/ باد اردشیر/ به اردشیر)، نام قدیمی یکی از پنج کوره ناحیه
کرمان و نام مرکز آن در منابع
قرن چهارم به بعد کرمان ضبط شده است.
به نوشته ناصرالدین منشی کرمانی
و حمدالله مستوفی
بردسیر از دوره
گشتاسب، پادشاه افسانه‌ای
ایران، وجود داشته و او در آن‌جا آتشکده‌ای ساخته بوده است. طبق نوشته مقدسی
در دوره او کوره بردسیر در کنار
کویر دارای مناطق گرمسیری و سردسیری بوده است ـ که به زبان محلی گواشیر (کواشیر) می‌خواندندـ و شهرهای
ماهان و کوغَن (کُوغون) و
زرند و جَنْز رود و کوه بیان (کوه بنان) و قواف (؟) اناس و زاور (راور) و خوناوب (خَناّب) و غُبیرا و کارشتان (کرستان) و ناحیه خبیص (شهداد) جزو آن به شمار می‌آمدند. امروز وضع جغرافیایی برخی از شهرها مانند قواف روشن نیست. ظاهراً بردسیر کنونی قسمتی از کوره قدیمی بردسیر است.
بنابر گفته مقدسی
گواشیر در قرن چهارم مرکز اداری ناحیه
کرمان بود. گرچه شهر بزرگی محسوب نمی‌شد، اما دارای بارو بود و دیوان‌های منطقه در آن قرار داشت و حاکم آن ابوعلی بن الیاس (محمد بن الیاس) با سپاهیانش در آن‌جا اقامت داشتند.
تاریخ بردسیر در پیش از
اسلام روشن نیست. حمزه اصفهانی
احداث
شهر را به اردشیر، نسبت می‌دهد. در فتوحات قرن اول، بردسیر مانند دیگر شهرهای کرمان به دست مسلمانان افتاد. به نوشته بلاذری،
شهرهای کرمان را مجاشع بن مسعود سلمی، نماینده ابن عامر، سردار عرب که در جستجوی
یزدگرد سوم بود، گشود و گروهی از مردم کرمان به مکران و
سیستان و به سوی
دریا فرار کردند و اعراب خانه‌ها و زمین‌های آنان را تصاحب کردند و به آباد کردن آن‌ها پرداختند. به نوشته یعقوبی
، کرمان در زمان خلافت
عثمان خلیفه سوم (۲۳ـ ۲۵) به سرداری عبدالرحمان بن سمرة بن عبد شمس فتح شد، و او بر دو میلیون
درهم و دو هزار وصیف (غلام و کنیز) با شاه آن
صلح کرد. طبق مطالب
ابن اثیر،
در
زمان یعقوب لیث (حک: ۲۴۷ـ۲۶۵) ناحیه کرمان مدتی در تصرف وی بود، و احتمالاً بردسیر نیز جزو قلمرو
حکومت او به شمار می‌آمد. در آن هنگام
سیرجان (شیرجان) مرکز ناحیه کرمان محسوب می‌شد. ظاهراً اهمیت بردسیر از اوایل
قرن چهارم است و پیش از آن، تاریخ بردسیر با تاریخ ناحیه کرمان در هم آمیخته است. در ۳۱۰ یا ۳۱۸ امیرابوعلی محمد بن الیاس بر کرمان مسلط شد و در شهر بردسیر
قلعه ساخت و به دور آن بارو کشید.
ظاهراً از آن
تاریخ به بعد، بتدریج، بردسیر یا گواشیر، به جای سیرجان، حاکم‌نشین ولایت کرمان شد. در ۳۲۰
معزالدوله دیلمی وارد سیرجان شد، و والی سیرجان به نام سلیمان ناگزیر سیرجان را ترک کرد و به گواشیر نزد
پدر خود رفت. معزالدوله گواشیر را
محاصره کرد ولی بعداً ناگزیر از محاصره شهر دست کشید.
در کرمان معزالدوله به جنگ اهالی جبال بارز رفت ولی از کوفجیان در
ساردویه شکست خورد.
در ۳۷۲ پس از
مرگ عضدالدوله، خلف بن احمد پسر خویش عمرو را از سیستان با گروهی انبوه به فتح کرمان فرستاد و گواشیر به دست عمرو افتاد ولی پس از مدتی او شکست خورد و به سیستان نزد پدر رفت.
در ۴۲۲ لشکر خراسان به کرمان حمله کرد و
ابوکالیجار در بردسیر محاصره شد، ولی پس از جنگی، خراسانیان از راه
بیابان به خراسان بازگشتند.
در ۴۳۳، طبق نوشته
حمدالله مستوفی،
طبس و کرمان به قاورد بن جَغْری بیگ رسید
، و تا ۵۸۳ با عنوان دارالملک منطقه کرمان در دست
سلجوقیان کرمان ماند
. در ۴۶۷ سلطان شاه (پسر قاورد •) پس از کشته شدن پدرش، در کرمان (گواشیر) به جای او نشست.
در ۴۷۴، تورانشاه قاورد در بردسیر دیناری به نام خود ضرب کرد.
مسجد ملک در کرمان کنونی از عهد همین تورانشاه سلجوقی به جا مانده است.
در ۴۹۵ ارسلانشاه (نوه قاورد) در کرمان به
سلطنت رسید و مدت ۴۲
سال حکومت کرد. پس از او در ۵۳۷، محمدشاه (محمد بن ارسلانشاه) به حکومت رسید و به دستور او در بردسیر کتابخانه‌ای ساخته شد که پنج‌هزار کتاب وقف آن بود.
در ۵۸۲ بردسیر به تصرف غُزها (ملک دینار) درآمد
به نوشته مورخان، در ۶۱۹ براق • حاجب بر شهر گواشیر استیلا یافت و هنگام حمله
مغول به ایران، از چنگیز لقب قُتْلُغ (قتلق) خان گرفت.
در
قرن هشتم شهر گواشیر دارالملک کرمان، و طبق نوشته حمدالله مستوفی
هوایش از
جیرفت خوش‌تر و به گرمی متمایل بوده است.
(۱) ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۳۹۹ـ۱۴۰۲/۱۹۷۹ـ ۱۹۸۲.
(۲) افضل الدین کرمانی، احمد بن حامد، عقدالعلی لِلموقف الاعلی، چاپ علیمحمد عامری نائینی، تهران ۱۳۵۶ ش.
(۳) بلاذری، احمدبن یحیی، فتوح البلدان، ترجمة محمد توکل، تهران ۱۳۶۷ ش.
(۴) حمدالله مستوفی، حمدالله بن ابی بکر، تاریخ گزیده، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۵) حمدالله مستوفی، حمدالله بن ابی بکر، نزهة القلوب، چاپ لسترنج، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۶) حمزة اصفهانی، حمزة بن حسن، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء، برلین (بی تا).
(۷) زامباور، ادوارد ریترفون، نسب نامه خلفا و شهریاران و سیر تاریخی حوادث اسلام، ترجمه و تحشیة محمد جواد مشکور، تهران ۱۳۵۶ ش.
(۸) محمد بن ابراهیم، تاریخ کرمان: سلجوقیان و غز در کرمان، چاپ باستانی پاریزی، تهران ۱۳۴۳ ش.
(۹) مشکوتی، نصرت الله، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، تهران ۱۳۴۹ ش.
(۱۰) مقدسی، محمد بن احمد، کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
(۱۱) منشی کرمانی، ناصرالدین، سمط العلی للحضرة العلیا، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۱۲) وزیری کرمانی، احمد علی، تاریخ کرمان، چاپ باستانی پاریزی، تهران ۱۳۶۴ ش.
(۱۳) یعقوبی، احمد بن اسحاق، کتاب البلدان، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بردشیر».
