• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

دختر شلیل بجلیه در کربلا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



دختر شلیل بجلیه، همسر امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) و مادر عبدالله بن حسن است که ناظر شهادت فرزند خردسالش در روز عاشورا بود.



دختر شلیل بجلیه (در کتاب مقاتل الطالبیین نام او بنت السلیل ذکر شده است. ) ـ که در کتب و منابع روایی و تاریخی نام او از قلم افتاده است ـ از همسران امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) و از زنان حاضر در عرصه کربلا به شمار می‌رفت.

۱.۱ - فرزندان

بنا بر نقل منابع، او مادر عبدالله بن حسن (علیه‌السلام) بود.

۱.۲ - شهادت عبدالله

کودکی که در واپسین لحظات عمر شریف سید و سالار شهیدان (علیه‌السلام)، به حمایت از عمو پرداخت؛ اما شمشیر دشمن دست او را قطع کرد. عبدالله مادرش را صدا زد و از او کمک طلبید. امام حسین (علیه‌السلام) او را در آغوش گرفت و او در آغوش آن حضرت (علیه‌السلام) به شهادت رسید.


فاطمه دختر امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) که در کتب و مصادر تاریخی و روایی با کنیه‌های «ام عبدالله»
[۱۱] رازی، فخر، الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه، ص۸۷، قم، مرعشی نجفی، چاپ دوم، ۱۴۱۹.
و «ام الحسن»
[۱۳] حسنی، ابن‌عنبه، عمدة الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، ص۸۰، قم، انصاریان، ۱۴۱۷.
[۱۶] اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه، ج۲، ص۱۱۷، تبریز، مکتبة بنی هاشمی، ۱۳۸۱ق.

شناخته شده است از بانوان بزرگ و با فضیلت عصر خود بود و کرامات و مناقب بسیاری از او در تاریخ به ثبت رسیده است.

۲.۱ - ازدواج

او در ایام حیات امام حسین (علیه‌السلام) با امام سجاد (علیه‌السلام) ازدواج کرد.

۱.۱ - فرزندان

ثمره این ازدواج امام محمد باقر (علیه‌السلام) و عبدالله الباهر بود.
[۱۸] ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۱۷۶، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
[۱۹] بخاری، ابی‌نصر، سر السلسلة العلویه، ص۵۰، تحقیق محمدصادق بحرالعلوم، شریف رضی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.


۲.۳ - فضایل فاطمه

در توصیف مقام والای معنوی فاطمه بنت الحسن (علیه‌السلام) روایاتی نقل شده است:

۲.۳.۱ - روایتی از امام صادق

از امام صادق (علیه‌السلام) روایتی نقل شده که در آن فرمودند:
«کانت صدیقة لم تدرک فی آل الحسن (علیه‌السلام) امراة مثلها؛ در میان فرزندان امام حسن (علیه‌السلام) زنی با فضیلت‌تر از او دیده نشد».
[۲۱] راوندی، قطب الدین، الدعوات، ص۶۹، قم، مدرسه امام مهدی (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف)، ۱۴۰۷.
[۲۲] فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، الوافی، ج۳، ص۷۶۸، تحقیق ضیاء الدین حسینی اصفهانی، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.


۲.۳.۲ - روایتی از امام باقر

امام باقر (علیه‌السلام) نیز در روایتی از یکی از کرامات آن بانوی بافضیلت سخن به میان آورده، فرمودند: «روزی مادرم ـ فاطمه بنت الحسن (علیه‌السلام) ـ کنار دیوار نشسته بود که صدایی از دیوار بلند شد؛ دیوار در حال فرو ریختن بود. او دستش را به دیوار گذاشت و گفت: «نه، به حق مصطفی قسم! خداوند اجازه فرو ریختن را به تو نمی‌دهد تا من برخیزم». دیوار هم‌چنان معلق ماند تا وی برخاست و از آن‌جا رفت؛ پس از رفتن او دیوار فرو ریخت».

۲.۴ - حضور در کربلا

فاطمه دختر امام حسن (علیه‌السلام) را از جمله زنانی برشمردند که در میدان کربلا حاضر بود.

۲.۵ - اسارت

فاطمه پس از شهادت امام حسین (علیه‌السلام) به همراه همسرش امام سجاد (علیه‌السلام) و فرزند خردسالش امام باقر (علیه‌السلام) به اسارت دشمنان در آمد.
[۲۶] محلاتی، ذبیح الله، ریاحین الشریعه، ج۳، ص۱۵، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
و به همراه اسرای اهل بیت (علیه‌السلام) به کوفه و شام برده شد و متحمل رنج‌ها و مصائب بسیاری شد.

۲.۶ - فاطمه راوی امام حسن

در برخی منابع از او به عنوان یکی از راویان پدر بزرگوارش ـ امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) ـ یاد شده است.


‌ام‌کلثوم صغری، دختر زینب کبری (سلام‌الله‌علیها) و عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب بود.

۲.۱ - ازدواج

او با پسرعموی خود (قاسم بن محمد بن جعفر) ازدواج کرد.
[۲۹] ابن سعد، طبقات الکبری، ج۵، ص۳۲۸، تحقیق محمد بن صامل السلمی، طائف، مکتبة الصدیق، چاپ اول، ۱۹۹۳.
[۳۰] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۴۲ ـ ۱۴۳، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.


۱.۱ - فرزندان

حاصل این ازدواج دختری به نام "فاطمه" (ابن سعد از او با نام ‌ام القاسم یاد کرده است.)
[۳۴] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۳۲۸، تحقیق محمد بن صامل السلمی، طائف، مکتبة الصدیق، چاپ اول، ۱۹۹۳.
بود.

۳.۳ - چگونگی ازدواج ‌ام‌کلثوم با قاسم

در چگونگی ازدواج ‌ام‌کلثوم با قاسم در برخی منابع آمده:
«معاویه به فرمان‌دار خود در مدینه (مروان بن حکم) نامه نوشت و از او خواست تا ‌ام کلثوم (دختر عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب) را برای پسرش یزید خواستگاری کند. پس از رسیدن نامه به مدینه، مروان با عبدالله ملاقات نمود و نامه معاویه را برای عبدالله بن جعفر قرائت کرد. عبدالله در پاسخ، اختیار دختر را با دایی وی امام حسین (علیه‌السلام) دانست. پس از این ملاقات، عبدالله خدمت امام (علیه‌السلام) رسید و ماجرا را به عرض ایشان رساند. حضرت (علیه‌السلام) فرمودند: «که از خداوند متعال طلب خیر خواهم نمود و فرمودند: اللهم وفق لهذه الجاریه رضاک من آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)». سپس حضرت (علیه‌السلام) مسجد النبی را محل خواستگاری تعیین فرمودند. در روز موعود بزرگان مدینه در مسجد جمع شدند، مروان بن حکم وارد شد و در کنار امام (علیه‌السلام) نشست. پس از مدتی، مروان برخاست و خطاب به جمع حاضر به ایراد سخن پرداخت و گفت:
«امیرالمؤمنین به من امر کرده تا از ‌ ام‌کلثوم دختر عبدالله بن جعفر برای پسرش یزید خواستگاری کنم و مهر دختر را به دستور و پیشنهاد پدرش به هر مبلغی که بخواهدة پرداخت نمایم. دیگر آنکه تمام بدهی پدرش عبدالله را ادا نمایم تا این وصلت بین بنی‌هاشم و بنی‌امیه باعث دوستی و مودت گردیده، به خصومت‌ها پایان بخشد و من می‌دانم آن مقدار از مردم که به یزید غبطه می‌خورند، بیش‌تر از کسانی‌اند که به شما آرزو می‌برند (و این ازدواج باعث فخر بنی‌هاشم خواهد شد) و شگفتا که از (فردی چون) یزید، طلب مهر شود؛ یزید کسی است که برایش همتا و مانندی وجود ندارد». پس از پایان سخنان، او از امام (علیه‌السلام) تقاضای جواب مثبت کرد.
سپس امام (علیه‌السلام) برخاستند و در جواب مروان فرمودند: «الحمدلله الذی اختارنا لنفسه و ارتضانا لدینه و اصطفانا علی خلقه....»؛ سپس ادامه دادند و فرمودند:
«ای مروان شنیدم آن‌چه را که گفتی و این‌که گفتی مهر او را به هر مبلغی که پدرش بخواهد خواهی پرداخت؛ اما ما در تعیین مهر هرگز از سنت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) تجاوز نخواهیم کرد و آن هم دوازده اوقیه معادل چهارصد و هشتاد درهم خواهد بود؛ اما در مورد پرداخت بدهی پدرش، باید بگویم که دختران ما قرض‌های پدرانشان را پرداخته‌اند؛ و در خصوص صلح بین بنی‌هاشم و بنی‌امیه هم باید گفت دشمنی ما با شما در امر دین است نه به جهت کسب دنیا و ما دین را به دنیا مصالحه نخواهیم کرد و این‌که گفتی عجب است که از برای مثل یزید کسی طلب مهر بنمایند. بدان کسی که از یزید و پدر و جد یزید بهتر بود (یعنی پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)) طلب مهر کرد و این‌که گفتی یزید همتایی ندارد، (بدان) به‌درستی حکومت و امارت بر شرافت وی چیزی نیفزوده است و مردمی که گفتی به یزید غبطه می‌خوردند، اهل جهالت‌اند و (اما) به ما کسی جز اهل عقل آرزو نمی‌برد».
سپس حضرت (علیه‌السلام) جمع حاضر را خطاب قرار دادند و فرمودند: «ای مردم! شاهد باشید من ‌ام‌کلثوم دختر عبدالله بن جعفر را به پسر‌عموی وی (قاسم بن محمد بن جعفر) به مهر چهارصد و هشتاد درهم ـ که مهر السنه است ـ تزویج نمودم و مزرعه خود را در سرزمین عقیق که عایدات غله آن در سال معادل هشت هزار درهم است، جهت معیشت به آنان بخشیدم».
[۳۷] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۴۲ ـ ۱۴۳، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.
(با اختلاف در ابن‌جوزی، ابی‌الفرج).

۲.۴ - حضور در کربلا

از ‌ام‌کلثوم نیز به عنوان یکی از حاضران در کربلا یاد شده است.

۳.۵ - همراهی کاروان کربلا

ام‌کلثوم همراه همسرش (قاسم) کاروان اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) را تا کربلا همراهی نمود
[۴۳] سید عبدالمجید، ذخیرة الدارین، ص۱۶۹ -۱۷۰، نجف اشرف، مرتضویه، ۱۳۴۵.
[۴۴] موسوی زنجانی، سید ابراهیم، وسیلة الدارین فی انصار الحسین (علیه‌السلام)، ص۲۴۶- ۲۴۵، بی‌جا، چاپ چهارم، ۱۴۱۰.
[۴۵] نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۶، ص۲۵۵، تهران، ابن المؤلف، چاپ اول.
و در آن‌جا ناظر شهادت همسر، برادران و دیگر بستگان خود بود.

۲.۵ - اسارت

پس از شهادت امام حسین (علیه‌السلام) او هم به مانند مادر بزرگوارش زینب (سلام‌الله‌علیها) و دیگر بانوان اهل بیت (علیهم‌السلام) به اسارت رفت و متحمل آلام و رنج‌های بسیار در این سفر شد.


۱. اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۹۳، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ۱۹۹۲.    
۲. اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۹۳، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ۱۹۹۲.    
۳. سماوی، محمد، ابصار العین فی انصار الحسین (علیه‌السلام)، ص۷۳، تحقیق محمدجعفر الطبسی، مرکز الدراسات الاسلامیه لممثلی الولی الفقیه فی حرس الثورة الاسلامیه، چاپ اول.    
۴. شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۱۰، قم، کنگره شیخ مفید، ص۱۴۱۳.    
۵. سید بن طاووس، اللهوف، ص۷۲، تهران، جهان، ۱۳۴۸ش.    
۶. طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱، ص۴۶۷-۴۶۸، تهران، اسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۹۰ق.    
۷. کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۶۹، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۸. شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا (علیه‌السلام)، ج۲، ص۴۸، قم، جهان، ۱۳۷۸ش.    
۹. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۴۷، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۱۰. شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۵۵، قم، کنگره شیخ مفید، ص۱۴۱۳.    
۱۱. رازی، فخر، الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه، ص۸۷، قم، مرعشی نجفی، چاپ دوم، ۱۴۱۹.
۱۲. ابن صوفی نسابه، المجدی فی انساب الطالبیین، ص۲۰، قم، مرعشی نجفی، چاپ دوم، ۱۴۲۲.    
۱۳. حسنی، ابن‌عنبه، عمدة الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، ص۸۰، قم، انصاریان، ۱۴۱۷.
۱۴. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه، ج۲، ص۱۹۹، تبریز، مکتبة بنی هاشمی، ۱۳۸۱.    
۱۵. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه، ج۲، ص۳۲۸، تبریز، مکتبة بنی هاشمی، ۱۳۸۱.    
۱۶. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه، ج۲، ص۱۱۷، تبریز، مکتبة بنی هاشمی، ۱۳۸۱ق.
۱۷. حلی، رضی‌الدین، العدد القویه، ص۳۱۶، قم، کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی، ۱۴۰۸.    
۱۸. ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۱۷۶، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
۱۹. بخاری، ابی‌نصر، سر السلسلة العلویه، ص۵۰، تحقیق محمدصادق بحرالعلوم، شریف رضی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
۲۰. کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۶۹، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۲۱. راوندی، قطب الدین، الدعوات، ص۶۹، قم، مدرسه امام مهدی (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف)، ۱۴۰۷.
۲۲. فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، الوافی، ج۳، ص۷۶۸، تحقیق ضیاء الدین حسینی اصفهانی، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
۲۳. کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۶۹، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۲۴. راوندی، قطب‌الدین، الدعوات، ص۶۸ ۶۹، قم، مدرسه امام مهدی (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف)، ۱۴۰۷.    
۲۵. ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۳۲۳، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.    
۲۶. محلاتی، ذبیح الله، ریاحین الشریعه، ج۳، ص۱۵، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
۲۷. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج۸۴، ص۶۴، تهران، اسلامیه، بی‌تا.    
۲۸. سید بن طاووس، فلاح السائل و نجاح المسائل، ص۱۳۸، قم، دفتر تبلیغات، بی‌تا.    
۲۹. ابن سعد، طبقات الکبری، ج۵، ص۳۲۸، تحقیق محمد بن صامل السلمی، طائف، مکتبة الصدیق، چاپ اول، ۱۹۹۳.
۳۰. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۴۲ ـ ۱۴۳، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.
۳۱. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۶۰، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۳۲. دینوری، ابن قتیبه، المعارف، ص۲۰۷، تحقیق ثروت عکاشه، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، چاپ دوم، ۱۹۹۲.    
۳۳. اندلسی، ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۱۴۰، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۸.    
۳۴. ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۳۲۸، تحقیق محمد بن صامل السلمی، طائف، مکتبة الصدیق، چاپ اول، ۱۹۹۳.
۳۵. اندلسی، ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۱۲۳، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۸.    
۳۶. عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۸، ص۴۵۲، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵.    
۳۷. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۴۲ ـ ۱۴۳، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.
۳۸. ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۱۷۸، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.    
۳۹. ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۵۷، ص۲۴۵ ۲۴۶، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    
۴۰. سید عبدالمجید، ذخیرة الدارین، ص۱۱۰، نجف اشرف، مرتضویه، ۱۳۴۵.    
۴۱. سمهودی، نورالدين علي بن أحمد، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفي،، ج۴، ص۳۱، تحقیق مصطفی عبدالواحد، دارالکتب الحدیثه، مصر، چاپ اول، ۱۹۹۶.    
۴۲. سید عبدالمجید، ذخیرة الدارین، ص۳۱۸، نجف اشرف، مرتضویه، ۱۳۴۵.    
۴۳. سید عبدالمجید، ذخیرة الدارین، ص۱۶۹ -۱۷۰، نجف اشرف، مرتضویه، ۱۳۴۵.
۴۴. موسوی زنجانی، سید ابراهیم، وسیلة الدارین فی انصار الحسین (علیه‌السلام)، ص۲۴۶- ۲۴۵، بی‌جا، چاپ چهارم، ۱۴۱۰.
۴۵. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۶، ص۲۵۵، تهران، ابن المؤلف، چاپ اول.



سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «دختر شلیل بجلیه در کربلا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۲۶.    



جعبه ابزار