بنی سهم (اصلی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بنی سهم یکی از تیرههای قریشی
مکه می باشد.
بنی سهم منسوب به سهم بن عمرو بن هُصیص از تیرههای
قریش از قبایل عدنانیاند که شاخههای عدیّ، مُرّه و جُمح در عرض آن قرار دارند. بنی سهم متشکل از تبار سعد و سعید فرزندان سهم هستند.
آنان یکی از ۱۰ تیره قریشیاند که در
جاهلیت از
شرافت و منزلتی برخوردار بودند
و اداره برخی امور
مکه را بر عهده داشتند.
محل سکونت آنان در شهر مکه پیرامون
کعبه بود، به گونهای که یکی از درهای
مسجدالحرام به باب بنی سهم
شهرت داشته است.
چون بنی سهم در بخش مرکزی مکه ساکن بودند از جمله قریشیان بطائح خوانده شدند.
محلّه ایشان در غرب مکه و از یک سمت به
دارالندوه متصل بود.
از چاههای آنان در منطقه به غمر
و زمزم
اشاره شده که مکان اولی مشخص نیست.
بنی سهم هرگاه میخواستند از حمایت قبیله خود بهره مند شوند، روی صخرهای به نام «مسلم» میرفته، فریاد «واصباحا» سر میدادند. عاص بن وائل سهمی از بزرگان این تیره، با تضییع
حق یکی از مسافران مکه، زمینه ساز پیدایش
پیمان حلف الفضول در
حمایت از ستمدیدگان گردید.
بر اثر قرابت نَسَبی بنی سهم و بنی عدی و مناسبات خانوادگی میان آن دو، این دو تیره با یکدیگر همپیمان شدند و در برخی منازعات از هم
حمایت میکردند؛ اما در حادثهای به دست بنی عدی که به
قتل یکی از سهمیان انجامید این پیمان شکسته شد.
بنی سهم در درگیری و
رقابت خاندان قصی میان بنی عبد مناف و بنی عبدالدار بر سر مناصب مکه، جانب بنی عبدالدار را گرفتند و با دیگر حامیان بنی عبدالدار پیمانی بستند که به پیمان «لعقة الدم»
شهرت یافت؛ گویا بنی سهم پس از کشتن
شتر (یا گاوی)
خون آن را در ظرفی ریخته، ضمن
پیمان با بنی عبدالدار، دستان خود را در آن خون فرو بردند.
گفته شده: بنی سهم که از حیث شمار اشراف و بزرگان نسبت به دیگر تیرههای
قریش فزونی داشتند در این خصوص در مقام
رقابت و
تفاخر برآمدند. در شمارش، تعداد بزرگان
بنی عبد مناف فزونی یافت، از این رو بنی سهم افرادی از بزرگان خود را که در قید
حیات نبودند نیز برشمردند و آنگاه بر بنی عبد مناف فزونی یافتند، زیرا در جاهلیت شمار سهمیها بیشتر از بنی عبد مناف بود. بنا به نظر برخی مفسران سوره تکاثر به همین موضوع اشاره دارد:
«اَلهـکُمُ التَّکاثُر حَتّی زُرتُمُ المَقابِر کَلاّ سَوفَ تَعلَمون ثُمَّ کَلاّ سَوفَ تَعلَمون کَلاّ لَو تَعلَمونَ عِلمَ الیَقین لَتَرَوُنَّ الجَحیم =شما را افتخار بر یکدیگر به افزونی (در مال و افراد) سرگرم کرد، تا گورستانها را دیدار کردید (و مردگان را نیز به حساب آوردید) چنین نیست (که میپندارید) بزودی خواهید دانست.... سوگند که دوزخ را خواهید دید».
پس از ویران شدن خانه کعبه (۵ سال پیش از
بعثت)
بر اثر سیل، هنگامی که
رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلّم برای جلوگیری از
اختلاف قبایل برای نصب
حجرالاسود آن را در درون ردای خود قرار دادند تا نمایندگان قبایل همگی در نصب حجرالاسود
شرکت داشته باشند. آنان نیز گوشهای از ردای پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم را برگرفتند.
عموم بنی سهم همچون دیگر قبایل قریش تا
فتح مکه در سال هشتم هجری
اسلام نیاوردند. حارث بن قیس سهمی که عهده دار اموال محجوران بود (این اموال برای خدایان به هنگام
صلح یا
جنگ اختصاص مییافت) هرگاه سنگی بهتر از سنگ موجود در نزد خود مییافت همان را
عبادت میکرد و در واقع بنده
هوای نفس خود بود.
به نقل برخی مفسران
آیه «... ما کانَ صَلاتُهُم عِندَ البَیتِ اِلاّ مُکاءً و تَصدِیَةً»
نیز در خصوص برخی از سهمیها دانسته شده است، زیرا هنگامی که پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم
نماز را میان
رکن یمانی و حجرالاسود
اقامه میکرد دو تن از بنی سهم در سمت راست و چپ او میایستادند. یکی از آن دو با ایجاد صدایی مانند صدای چکاوک و دیگری صدای گنجشک و همچنین با کف زدن
قصد باطل کردن
نماز آن حضرت را داشتند.
عاص بن وائل سهمی (
پدر عمرو عاص) از شیوخ و شاعران این قبیله جزو مسخره کنندگان پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم بود.
برخی از آنها میکوشیدند فعالیتهای تبلیغی پیامبر در
موسم حج را خنثا کنند.
نُبیه و مُنبه فرزندان حجاج سهمی از آن جملهاند که در نبرد بدر کشته شدند.
در
غزوه بدر برخی ثروتمندان بنی سهم تدارکات غذایی سپاه
شرک را بر عهده گرفتند.
معدودی از بنی سهم نیز در سالهای نخست
اسلام آوردند و تنی چند از آنان به
حبشه،
مهاجرت کردند. محمیة بن جزء، هشام بن عاص بن وائل، ابوقیس بن حارث بن قیس و رمله
دختر ابی عوف از جمله مهاجران حبشه هستند.
با هجرت پیامبر به
مدینه برخی از مسلمانان بنی سهم (مانند ابوالعاص منبه) به دست خانواده هایشان زندانی شده، نتوانستند
مهاجرت کنند و با
اکراه همراه سپاه قریش به نبرد بدر آورده و کشته شدند. بنا به نقل برخی مفسران آیه «اِنَّ الَّذینَ تَوَفّهُمُ المَلئِکَةُ ظالِمی اَنفُسِهِم قالوا فیمَ کُنتُم قالوا کُنّا مُستَضعَفینَ فِی الاَرض»
در این باره نازل شده است.
از میان این تیره، شاعرانی برخاستند که عبدالله بن زبعری،
عبدالله بن حذافه،
قیس بن عدی
و عقبة بن عمرو (کسی که در رثای امام حسین علیهالسّلام
شعر سرود)
از آن جملهاند. ابی وداعه و فروة بن خنیس از اسرای بدر
و سائب بن حارث بن قیس،
عدی بن قیس
و عبدالله بن حارث بن قیس
نیز از کسانی بودند که
پیامبر برای متمایل ساختن آنان به اسلام از غنایم
حنین در میانشان تقسیم کرد.
اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار؛ اسباب النزول؛ الاشتقاق؛ بحارالانوار؛ تاریخ خلیفة بن خیاط؛ تاریخ مدینة دمشق؛ تاریخ الیعقوبی؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر عبد الرزاق؛ جامع البیان عن تاویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جمهرة انساب العرب؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالماثور؛ السیرة النبویه، ابن هشام؛ طبقات الشعراء؛ الطبقات الکبری؛ کتاب النسب؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المحبر؛ مسند احمد بن حنبل؛ المعجم الکبیر؛ المغازی؛ المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام؛ المنمق فی اخبار قریش.
دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «بنی سهم در قرآن».