• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بهشت و جهنم در معتزله

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


یکی از آسیبهای عقل گرائی، تحلیل عناوین معرفتی با توهمات غیر علمی است. نتیجه این روش نادرست، انکار برخی معارف را به دنبال دارد. انکار وجود بهشت و جهنم از جمله مسائلی است که اکثر معتزله به سبب اتخاذ این روش به آن دچار شده‌اند.


تمام مسلمانان و حتی برخی از معتزله مانند بشر بن المعتمر و ابوحسین بصری بر این باورند که بهشت و جهنم دو مخلوقی می‌باشند که موجودیتشان ثابت است. دلیل ایشان آیات و روایات مختلفی است که از بهشت و جهنم به عنوان یک موجود حقیقی حکایت نموده است. بنابراین اعتقاد به موجودیت کنونی بهشت و جهنم، عقیده‌ای اتفاقی بین اکثر فرق مختلف اسلام است.
[۱] معروف الحسینی، هاشم، الشیعة بین الاشاعرة والمعتزلة، بی تا، ص۲۰۹.

تشیع نیز به پیروی از قرآن و معصومین (علیه‌السّلام) بر این عقیده بوده و به لزوم و ضرورت این اعتقاد پایبند بوده و منکران بهشت و جهنم را خارج از دین می‌دانند.
[۲] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت - لبنان، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ ه ق، ج۸، ص۲۰۵.    
این انکار در مورد فعلیت کنونی بهشت و جهنم از سوی معتزله به حدی در جامعه اسلامی پراکنده شده بود که شیعیان از امام رضا (علیه‌السّلام) در این باره بطور مشخص سوال می‌نمودند، که آیا هم اکنون بهشت و جهنم وجود دارد؟
[۳] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت - لبنان، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ ه ق، ج۴، ص۴.    


بزرگان مشهور از معتزله
[۴] معتزلی، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ۱۴۰۴ه ق، ج۱، ص۱۰۹.    
بر این باورند که بهشت و جهنم روز قیامت برای حساب و جزاء خلق می‌شود و اکنون وجود خارجی ندارند. زیرا وجود کنونی بهشت و جهنم لغو است و خداوند کار لغو انجام نمی‌دهد.
[۵] معروف الحسینی، هاشم، الشیعة بین الاشاعرة والمعتزلة، بی تا، ص۲۱۰.

ابوهاشم جبائی از سران فرق معتزلی در این باره می‌گوید: محال است که بهشت و جهنم وجود داشته باشند زیرا قبل از قیامت عالم فانی می‌شود و لازمه این فناء محال بودن وجود کنونی بهشت و جهنم است.
[۶] معتزلی، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ۱۴۰۴ه ق، ج۱، ص۱۰۹.    
[۷] مفید، محمد بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، قم، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ ه ق، ص۱۲۴.    
هشام بن عمرو فوطی از سران معتزله و بنیانگذار فرقه هشامیه، انکار وجود بهشت و جهنم را با فتوی به کفر معتقدین به وجود آن بیان می‌کرد.
[۸] مبلغی آبادانی، عبدالله، تاریخ ادیان و مذاهب جهان، بی تا، ج۳ ص۳۰۸.

این مطالب تنها استدلالاتی است که معتزله با تمسک به آن به انکار وجود فعلی بهشت و جهنم معتقد شده‌اند. مغالطه موجود در این کلمات این است که:
۱. غرض از ایجاد بهشت و جهنم حتی اگر منحصر در جزاء و پاداش باشد موجب لغو بودن وجود کنونی نمی‌شود.
۲. لازمه فناء عالم قبل از قیامت حتی اگر منجر به فناء بهشت و جهنم شود باعث محال بودن وجود کنونی بهشت و جهنم نمی‌شود.

امام رضا (علیه‌السّلام) اعتقاد به وجود کنونی بهشت و جهنم را به نبوت و امامت پیوند می‌زند و منکر این عقیده را منکر و تکذیب کننده نبوت و امامت معرفی می‌کند.
[۹] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت - لبنان، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ ه ق، ج۴، ص۴.    
زیرا اخبار مربوط به بهشت و جهنم از لسان پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و اهل بیت (علیه‌السّلام) صادر شده است و واضح است که تکذیب کننده این اخبار تکذیب کننده خبردهنده نیز می‌باشد. از سوی دیگر معراج را زمینه باور به این اعتقاد بیان می‌نماید و می‌فرماید: وقتی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به معراج رفتند وارد بهشت شدند و جهنم را دیدند.
امام رضا (علیه‌السّلام) با این بیان به بنیانهای سست اعتقادی کسانی اشاره می‌کند که وجود بهشت و جهنم را انکار می‌کنند. در واقع معتزله و همکیشان این فرقه با این اعتقاد، عدم ایمان خود را به نبوت و امامت و معراج ابراز داشته‌اند. اسفراینی از عالمان اهل سنت انکار معراج را به معتزله نسبت می‌دهد.
[۱۰] اسفراینی، طاهربن محمد، التبصیرفی الدین، بیروت، عالم الکتب، ۱۹۸۳، الطبعة الاولی، ص۶۶.
گرچه این نسبت به معتزله بخصوص متاخرین ایشان محل بحث است، اما قرائن و شواهد نشان دهنده صحت این انتساب به پیشینیان معتزله است.

۱. ↑ معروف الحسینی، هاشم، الشیعة بین الاشاعرة والمعتزلة، بی تا، ص۲۰۹.
۲. ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت - لبنان، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ ه ق، ج۸، ص۲۰۵.    
۳. ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت - لبنان، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ ه ق، ج۴، ص۴.    
۴. ↑ معتزلی، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ۱۴۰۴ه ق، ج۱، ص۱۰۹.    
۵. ↑ معروف الحسینی، هاشم، الشیعة بین الاشاعرة والمعتزلة، بی تا، ص۲۱۰.
۶. ↑ معتزلی، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ۱۴۰۴ه ق، ج۱، ص۱۰۹.    
۷. ↑ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، قم، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ ه ق، ص۱۲۴.    
۸. ↑ مبلغی آبادانی، عبدالله، تاریخ ادیان و مذاهب جهان، بی تا، ج۳ ص۳۰۸.
۹. ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت - لبنان، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ ه ق، ج۴، ص۴.    
۱۰. ↑ اسفراینی، طاهربن محمد، التبصیرفی الدین، بیروت، عالم الکتب، ۱۹۸۳، الطبعة الاولی، ص۶۶.


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عقائد معتزله و نقد آن (بهشت و جهنم)»، تاریخ بازیابی ۲۲/۱/۱۳۹۵.    


رده‌های این صفحه : بهشت و جهنم | فرق و مذاهب اسلامی | کلام اسلامی | معتزله
جعبه ابزار