تاریخ الفقه الجعفری(کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تاریخ الفقه الجعفری»، اثر هاشم معروف حسنی، از
کتب مرجع و معتبر معاصر در شناسایی ادوار و مراحل تشریع و تحولات
اجتهاد و مکاتب مجتهدان امامی است و با مقدمه‌ای مختصر به قلم محمد جواد مغنیه، در تبیین مفهوم
فقه و تفاوت آن با
تاریخ و اشاره به اهمیت تاریخ فقه و ارزش کار مؤلف در حدود ۳۲۰ صفحه و ۴ فصل تنظیم و تدوین یافته است.
شناساندن نخستین تشریعات و مقاصد قانون گذاری اسلامی، به طور اجمالی در دو عنوان عبادات و معاملات با استفاده از مصادر اولیه.
منبع اصلی نویسنده،
آیات قرآن کریم و تامل در روابط، مناسبات و معانی عمیق و حقیقی آنها برای استخراج نظام فقهی
اسلام و
شیعه و سپس تامل در تاریخ شکل گیری
مذهب شیعه است. بنابراین روش نویسنده روش و روی کردی تاریخی و معطوف به
قرآن است و ارجاعات او عموما به کتب تاریخ فقه و تاریخ اصول فقه می‌باشد و به متون و مجامع فقهی و حدیثی استنادی صورت نمی‌گیرد. نویسنده، از آثار علمای معاصر شیعه و
اهل سنت ؛ مانند محمد ابو زهره، محمد جواد مغنیه، سید حسن صدر، عبد الحسین شرف الدین، محسن امینی و عبدالفتاح عبد المقصود بهره می‌برد.
در فصل اول از نیاز
انسان به شریعت مقدمه‌ای برای استدلال بر ضرورت آن ارائه شده است. این مقدمه بر تنوع و گستردگی نیازهای انسان و ناتوانی و نادانی عموم بشر نسبت به همه امور و مصالح و مفاسد مسایل می‌باشد و همین موضوع، نیاز به مصدر و منبعی
معصوم و قادر مطلق و دانا که باطن امور و کنه حقایق برایش روشن است را برای انسان ضروری می‌سازد. این منبع معصوم، وحی است و قرآن کریم محصول این وحی است.نویسنده، سپس مشخصات کلی نظام معرفتی عقیدتی اسلام و اهمیت توحید، معاد و سپس عبادات شرعی را از چشم انداز آیات قرآنی بررسی کرده است. قرآن، اسلوب ویژه‌ای در دعوت به
توحید دارد. در آیات قرآن همواره فطرت و سرشت انسان‌ها مخاطب قرار می‌گیرند. وی سپس نمونه‌هایی از آیات توحیدی قرآن و برخی از استدلال‌ها و براهین قرآنی در اثبات معاد و
قیامت را آورده است.
نویسنده، سپس با بررسی عبارات و مضامین قرآنی به این نتیجه رسیده که تشریع در قرآن به یک روش و اسلوب طرح نشده، بلکه شکل‌های مختلفی برای طرح موضوع و بیان احکام مد نظر شارع مقدس بوده، از جمله گاهی از صیغه مضارع برای انجام خواسته شارع یاد شده؛ مانند ان الله یامرکم بالعدل و الاحسان گاهی هم با خبر دادن از چیزی که بر مردم نوشته شده با عبارت کتب علیکم یاد گردیده. همان طور که صیغه‌های طلب در قرآن متنوع و متکثرند، هم چنین وسایل و صیغه‌های ترک افعال و نهی هم تکثر اسلوبی دارند، سپس از نظام عبادی قرآن و اهمیتی که قرآن به تصحیح رابطه فرد با پروردگار می‌دهد بحث شده و تاکید شده که این موضوع بر بقیه نظام‌ها و دستورات و مناسبات تقدم و اولویت دارد. نویسنده، گزیده‌ای از معارف قرآنی راجع به تشریع
نماز ، اوقات نماز، نمازهای واجب، تشریع روزه و حج و مالیات
زکات و نظام صدقات را بررسی و تحلیل کرده است.
در بعد اجتماعی و مناسبات و معاملات میان افراد هم تشریع قرآنی نظام مشخص و متمایزی دارد؛ نویسنده، به اختصار از ویژگی‌های تشریع قرآنی در بعد اجتماعی و مرتبط با دفاع،
زن ، نظام
ازدواج ، تعداد زوجات،
طلاق ،
رجوع در طلاق و طلاق سه گانه با یک لفظ،
حجاب ،
ارث ، احکام عقود و معاملات و جزییات و مجازات‌های قرآنی بحث کرده است. فصل دوم به بررسی وضعیت سیاسی بعد از وفات
پیامبر و تعریف
شیعه به موالیان و دوست داران
اهل بیت اختصاص یافته و منشا پیدایش شیعه تحقیق شده است. در فصل سوم از ادوار تشریع و مراحل مختلف آن و مشخصات هر کدام از این مراحل سخن رفته و به شکل گیری اصول فقه، نقش
قیاس ، منبع تدوین حدیث و فقه در تشیع و
اجتهاد اسلامی اشاره شده است و نقش اهل بیت و پیروان آنها در توسعه اجتهاد و تکامل تشریع اسلامی و مناسبات آنها با صحابه و تابعین بررسی شده است. در این فصل، بحثی قابل توجه به تبیین ادله احکام و مبانی فقهی شیعه در زمان صحابه اختصاص یافته است. در فصل چهارم، علاوه بر بررسی اوضاع سیاسی از شکل گیری مبانی اجتهادی شیعه و تدوین حدیث و فقه و ادله فقهی و مؤلفان و متون اولیه فقهی شیعه در عهد تابعین بحث شده است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
