تحسسوا (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَحَسَّسوا: (اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ) از مادّه «
حسّ» به معنى «جستجو كردن چيزى از طريق حسّ» است.
در اين كه آيا واژۀ «تحسّس» با «
تجسّس» چه تفاوتى دارد؟، ميان
مفسران و ارباب
لغت گفتگوست که در این مقاله به آن پرداخته خواهد شد.
با توجه به حديثى كه مى‌گويد: «
«لا تجسّسوا و لا تحسّسوا»» روشن مى‌شود كه اين دو با هم مختلفند و نظر
ابن عباس در تفاوت ميان اين دو متناسب معنى
آیه مورد بحث به نظر مى‌رسد و اگر مى‌بينيم كه در
حدیث از هر دو نهى شده، ممكن است اشاره به اين باشد كه جستجو در كار مردم نكنيد نه در كار خيرشان و نه در كار شرّشان.
به موردیاز کاربرد تَحَسَّسوا در
قرآن، اشاره می‌شود:
(يا بَنيَّ اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ مِن يُوسُفَ وَ أَخيهِ وَ لا تَيْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِنَّهُ لا يَيْأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاّ الْقَوْمُ الْكافِرُونَ) «پسرانم برويد، و از
یوسف و برادرش جستجو كنيد؛ و از
رحمت خدا مأيوس نشويد؛ كه تنها گروه
کافران، از رحمت خدا مأيوس مى‌شوند»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: در
مجمع البیان مى‌گويد: تحسس -با حاء- به معناى طلب چيزى است به حس، و تجسس -با جيم- هم نظير آنست و در حديث آمده: «
«لا تحسسوا و لا تجسسوا»» ، بعضى هم گفته‌اند: اصلا معناى اين دو كلمه يكى است، و اگر در اين روايت و جاهاى ديگر بهم عطف شده‌اند صرفا بخاطر اختلاف لفظ است، نه اختلاف معنى، مانند قول شاعر كه معناى دورى را دو بار در شعرش به دو لفظ آورده و مى‌گويد: «
متى أدن منه ينا عنه و يبعد» هر وقت نزديكش مى‌شوم، از او دور مى‌شود و دور مى‌شود .
بعضى هم گفته‌اند: اين دو واژه هر يک معناى بخصوصى دارند، تجسس به معناى تعقيب و جستجو كردن
عیب مردم است، و تحسس به معناى گوش دادن به گفتگوى مردم است، و از ابن عباس فرق ميان اين دو كلمه را پرسيدند گفت: زياد از هم دور نيستند جز آنكه تحسس در خير گفته مى‌شود، و تجسس در شر.
در اين كه آيا واژۀ «تحسّس» با «تجسّس» چه تفاوتى دارد؟، ميان مفسران و ارباب لغت گفتگوست:
از ابن عباس نقل شده كه «تحسّس» در امور
خیر است و «تجسّس» در امور
شرّ.
بعضى گفته‌اند «تحسّس»، كوشش براى شنيدن سرگذشت اشخاص و اقوام است، امّا «تجسّس» كوشش براى جستجوى عيبهاست.
بعضى هر دو را به يک معنى دانسته‌اند، ولى با توجه به حديثى كه مى‌گويد:
«لا تجسّسوا و لا تحسّسوا» روشن مى‌شود كه اين دو با هم مختلفند و نظر ابن عباس در تفاوت ميان اين دو متناسب معنى آيه مورد بحث به نظر مى‌رسد و اگر مى‌بينيم كه در حديث از هر دو نهى شده، ممكن است اشاره به اين باشد كه جستجو در كار مردم نكنيد نه در كار خيرشان و نه در كار شرّشان.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله « تحسسوا »، ص۵۱۲.
