تعریض•
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اشاره داشتن
کلام به معنایی غیر از معنای حقیقی آن را تعریض گویند.
"تعریض" یکی از انواع
بدیع قرآن ، در
لغت به معنای «به کنایه سخن گفتن» است؛ بر خلاف
تصریح . و در
اصطلاح ، آن است که گوینده کلامی را بیاورد و در معنای حقیقی خودش به کار ببرد و با آن به مفهوم دیگری اشاره کند که از سیاق و ظرف سخن برآید.
سکاکی
کنایه را پنج قسم می‌داند: تعریض؛
تلویح ؛
رمز ؛
ایما ؛ اشاره. سپس می‌گوید: "تعریض" کلامی است که برای موصوفی آورده می‌شود که ذکر نشده است.
برخی گفته‌اند اولا تفاوت کنایه و تعریض در این است که دلالت کنایه، لفظی است ولی دلالت تعریض، عقلی؛ زیرا
عقل مفهوم آن را درمی یابد. ثانیا کنایه بر معنایی دلالت می‌کند که می‌تواند
حقیقت یا
مجاز باشد؛ ولی در تعریض، دلالت لفظ بر یک معنا، نه از سنخ وضع حقیقی است و نه مجازی؛ مانند: (بل فعله کبیرهم هذا)؛ "بلکه آن را این بزرگترشان کرده است"
که مقصود آن نیست که شکستن بت‌ها کار بزرگ‌ترین
بت است؛ بلکه تعریض به این است که کوچک‌ها لایق این کار نیستند و این، کار بزرگ‌ترین بت است، تا
کافران متنبه شوند و به عقول خود رجوع کنند و دریابند که بزرگ و کوچک بت‌ها قدرتی ندارند.
فرهنگ‌نامه علوم قرآني، برگرفته از مقاله «تعریض».
