تفسیر به رای•
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تفسیر به رای، تحمیل عقاید شخصی و گروهی بر
قرآن را می‌گویند.
در این نوع تفسیر، سبب اصلی اقدام به
تفسیر قرآن رای و نظر شخص
مفسر است و دیدگاه او به چنین تفسیری می‌انجامد؛ به طوری که اگر رای مزبور نبود، مفسر دست به چنین تفسیری نمی‌زد؛ به بیانی دیگر، مفسر در این نوع تفسیر، نظریه‌هایی را به عنوان پیش فرض و پیش داوری‌های تردیدناپذیر کسب و سپس به قرآن مراجعه می‌کند و مفهوم آیات را بر اساس همان نظریات به دست می‌آورد؛ به عبارت دیگر، قرآن با آرای ظنی مفسر منطبق می‌شود.
شاید روایات نهی از تفسیر به رای، ناظر به همین نوع از تفسیر باشند.
برخی از مصادیق تفسیر به رای عبارتند از:
۱. عدول از ظواهر الفاظ و معانی حقیقی آنها به
معانی مجازی و کنایی، بدون هیچ دلیل و
قرینه روشن عقلی، نقلی یا ادبی، به منظور شاهدتراشی بر عقیده‌ای که از پیش اتخاذ شده است؛
۲.
تحریف در تطبیق آیه بر مصادیق، و مصداق قرار دادن چیزی طبق سلیقه شخصی؛
۳. استناد به عمومات و
اطلاقات قرآن و قوانین عمومی آن، بدون توجه به تخصیص‌ها، تقیید‌ها، تبصره‌ها، و استثناهایی که از سوی
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم یا
اهل بیت علیه‌السّلام بر آنها به عنوان بیان وارد شده‌اند؛
۴. تفسیر
آیه به یکی از دو احتمال مساوی و سکوت از معنای دوم؛
۵. اقدام به
تفسیر قرآن بدون داشتن شرایط و
تخصص در این
علم ؛
۶. تفسیر
آیات متشابه قرآن که علم آن فقط نزد
خدا است؛
۷. تفسیر قرآن با
استحسان و بر اساس
هوای نفس ؛
۸. حمل یک آیه بر معنایی که در بدو نظر
ظاهر می‌شود، بدون رجوع به قرائن، تفاسیر و منابع.
نمونه‌هایی از این نوع تفاسیر را می‌توان در نوشته‌ها و گفتار افراد و فرقه‌هایی مشاهده کرد که عقاید التقاطی و انحراف فکری و عقیدتی دارند. برخی از مؤلفان
علوم قرآنی تفاسیر متصوفه ،
باطنیه ،
ظاهریه ،
حشویه ، و
زنادقه را از مصادیق این روش دانسته‌اند.
تفسیر به رای به صورت پراکنده در تفاسیر
متکلمان متعصب و
فلاسفه و
عرفا و
متصوفه ، زیاد به چشم می‌خورد؛ برای مثال،
فخررازی در تفسیر آیه (ان الذین کفروا سواء علیهم اانذرتهم‌ام لم تنذرهم لا یؤمنون)؛ "در حقیقت کسانی که کفر ورزیدند چه بیمشان دهی چه بیمشان ندهی بر ایشان یکسان است(آنها) نخواهند گروید"
می‌گوید: "این آیه بر جواز
تکلیف به
محال دلالت دارد؛ زیرا با فرض
کفر و
علم خداوند به کفر، امر به
ایمان محال است، و در این آیه، به این کار محال امر شده است".
در برخی منابع، تفسیر به رای بر دو قسم است: ۱. تفسیر به رای ممنوع که مقصود از آن همان تفسیر به رای مصطلح و رایج است؛ ۲. تفسیر به رای جایز که مقصود از آن
تفسیر اجتهادی یا عقلی است.
فرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «تفسیر به رای».
