تقسیم چهارگانه حدیث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قدماء به استناد قرائن همراه خبر،
روايات را به دو دسته
صحيح و ضعيف ، يا
مقبول و مردود تقسيم مى كردند، اما نخستين بار
علامه حسن بن مطهر حلى (م ۶۷۷)، يا
سيدبن طاووس (م ۶۷۳) - كه در حقيقت ناظر به دوره متاءخرين است -
احاديث را به چهار دسته
صحيح، حسن، موثق و ضعف تقسيم كردند.
شيخ بهاءالدين عاملى در اين باره مى گويد:
اين اصطلاح تقسيم رباعى
احاديث ميان قدماء - چنان كه با بررسى گفتار آنان هويد است - شناخته شده نبوده و ميان آنان چنين متعارف بود كه
صحيح را بر هر
حديثى اطلاق مى كردند، كه از نظر آنان اقتضاء اعتماد داشت ، يا همراه با قرائنى بود كه باعث اطمينان و اعتماد به آن مى شد.
توجه قدماء بيشتر به متن
روايات بوده و بر اساس موافقت آنها با
كتاب، سنت، عقل و...
روايت را
صحيح مى دانستد، حتى اگر در سند
روايات ضعف وجود داشته باشد. و در صورتى كه
روايتى فاقد اين قرائن مى بود
ضعيف و مردود تلقى مى شد.اما چون در دوران متاءخرين ، همه يا بخشى از اين قرائن از دست رفت ، آنان به جاى توجه به متن ، به سند
روايات روى آوردند و با توجه به برخوردارى
راويان از صفت عدالت ، وثاقت ، و
امامى بودن ،
روايات را به چهار دسته تقسيم كردند.
از آنجا كه اساسى ترين تقسيم
روايات و نيز پركاربردترين اصطلاح همين تقسيم چهارگانه
روايات است ، لذا به تعريف آنها مى پردازيم :
صحيح ،
روايتى است كه سند آن توسط
راويان عادل و
امامى در تمام طبقات به
معصوم متعصل باشد
؛
؛
..
از اين تعريف كه مورد پذيرش
محدثان شيعه است مى توان استفاده كرد كه در تحقق
روايت صحيح شرائط ذيل شرط است :
۱- نقل از
معصوم ، بنابراين
روايتى كه بر غم برخوردارى از اتصال سند و نيز برخوردارى راويان از عدالت و
امامى بودن از غير
معصوم ؛ هم چون
صحابه نقل شده باشد، اصطلاحا
صحيح نخواهد بود.
۲- برخوردارى
راويان در تمام طبقات از دو صفت عدالت و
امامى بودن .
محدثان اهل سنت صحيح را
روايتى مى دانند كه سند آن توسط
راويان عادل و ضابط متصل بوده و فاقد
شذوذ و علت باشد.
؛
در تعريف
صحيح از نگاه
اهل سنت سه شرط وجودى و دو شرط عدمى لحاظ شده است :
سه شرط عدمى عبارتند از: ۱- اتصال سند؛ ۲- عدالت
راويان ؛ ۳- ضابط بودن راويان .
و دو شرط عدمى عبارتند از: ۱- شاذ نبودن
روايت ؛ ۲- فقدان علت در
روايت .
مقصود از
شذوذ آن است كه
روايت تنها از يك عادل نقل شده و فاقد شهرت باشد كه به اين
روايت شاذ ميگويند، چون در برابر مشهور است . و مقصود از علت ، آفتى است ؛ هم چون ارسال ، يا و هم كه معمولا پيچيده و پنهان است و تنها
حديث شناسان مى توانند آن را بشناسند ؛ زيرا ظاهر چنين خبر
صحيح به نظر مى رسد.
حسن ،
روايتى است كه واجد تمام شرائط
روايت صحيح است به اسثتناى آن كه در ميان سلسله
راويان نسبت به يك ، يا چند راوى در منابع رجالى تصريح به عدالت نشده و تنها به مدح و ستايش او اكتفا شده باشد.
؛
.
محدثان اهل سنت تا پيش از
ترمزى (م ۲۷۹)
اءحاديث را به دو دسته
صحيح و
ضعيف تقسيم مى كردند، اما
ترمزى پيشنهاد كرد، اصطلاح
حسن به عنوان واسطه اى ميان
صحيح و ضعيف مد نظر قرارگير. اين پيشنهاد عملا مورد پذيرش
محدثان اهل سنت قرار گرفت و از آن روز تاكنون
احاديث در تقسيم بندى كلى از نگاه
اهل سنت به سه دسته
صحيح، حسن و ضعيف تقسيم شدند.
مقصود از
حسن روايتى است كه سند آن از طريق عادل خفيف الضبط متصل بوده و عارى از
شذوذ و علت باشد. مراد از خفيف الضبط - در برابر تمام الضبط - كسى است كه در ضبط او اندكى خلل راه يافته باشد، اما نه اين كه به طور كلى ضابط نباشد.
؛
.
موثق ،
روايتى است كه به رغم برخوردارى از اتصال سند به
معصوم و نيز عدالت يا وثاقت
راويان در تمام طبقات ، يك يا چند
راوى آن ، غير
امامى باشند
؛
..
در حقيقت
راويان چنين
حديثى در حوزه
اخلاق عارى از عيب و نقص اند، اما در حوزه
عقيده دچار فساداند. بر اساس اين اصطلاح ، كليه
رواياتى كه
راويان اهل سنت ، يا
شيعيان غير
امامى نقل كرده باشند
موثق خواهند بود.
با توجه به تعاريف پيش گفته براى
حديث صحيح، حسن و موثق، ضعيف حديثى خواهد بود كه هيچ كدام از اين تعاريف بر او صادق نباشد.
. به عبارت ديگر
حديثى كه فاقد اتصال سند، يا
راويان آن فاقد صفت عدالت ، يا وثاقت باشند،
ضعيف خواهد بود. مفهوم
ضعيف از نگاه
اهل سنت نيز روشن است ؛ زيرا هر
حديثى كه تعريف
صحيح و حسن بر آن منطبق نباشد
ضعيف است . بنابراين
رواياتى كه فاقد اتصال ، يا فاقد صفت عدالت در
راويان باشند، يا در متن دچار
شذوذ، يا علت باشند از نگاه
محدثان اهل سنت ضعيف خواهندبود.
؛
[۱]
مرکزتعلیمات اسلامی
