تقسیم چهارگانه حدیث

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

قدماء به استناد قرائن همراه خبر، روایات را به دو دسته صحیح و ضعیف ، يا مقبول و مردود تقسيم مى كردند، اما نخستين بار علامه حسن بن مطهر حلی (م ۶۷۷)، يا سیدبن طاووس (م ۶۷۳) - كه در حقيقت ناظر به دوره متاءخرين است - احادیث را به چهار دسته صحیح، حسن، موثق و ضعف تقسيم كردند.

---

شيخ بهاءالدين عاملى در اين باره مى گويد:
اين اصطلاح تقسيم رباعى احادیث ميان قدماء - چنان كه با بررسى گفتار آنان هويد است - شناخته شده نبوده و ميان آنان چنين متعارف بود كه صحیح را بر هر حدیثی اطلاق مى كردند، كه از نظر آنان اقتضاء اعتماد داشت ، يا همراه با قرائنى بود كه باعث اطمينان و اعتماد به آن مى شد. توجه قدماء بيشتر به متن روایات بوده و بر اساس موافقت آنها با کتاب، سنت، عقل و... روایت را صحیح مى دانستد، حتى اگر در سند روایات ضعف وجود داشته باشد. و در صورتى كه روایتی فاقد اين قرائن مى بود ضعیف و مردود تلقى مى شد.اما چون در دوران متاءخرين ، همه يا بخشى از اين قرائن از دست رفت ، آنان به جاى توجه به متن ، به سند روایات روى آوردند و با توجه به برخوردارى راویان از صفت عدالت ، وثاقت ، و امامی بودن ، روایات را به چهار دسته تقسيم كردند.

---

از آنجا كه اساسى ترين تقسيم روایات و نيز پركاربردترين اصطلاح همين تقسيم چهارگانه روایات است ، لذا به تعريف آنها مى پردازيم :

---

صحیح ، روایتی است كه سند آن توسط راویان عادل و امامی در تمام طبقات به معصوم متعصل باشد ؛؛ ..

---

از اين تعريف كه مورد پذيرش محدثان شیعه است مى توان استفاده كرد كه در تحقق روایت صحیح شرائط ذيل شرط است :
۱- نقل از معصوم ، بنابراين روایتی كه بر غم برخوردارى از اتصال سند و نيز برخوردارى راويان از عدالت و امامی بودن از غير معصوم ؛ هم چون صحابه نقل شده باشد، اصطلاحا صحیح نخواهد بود.
۲- برخوردارى راویان در تمام طبقات از دو صفت عدالت و امامی بودن .

---

محدثان اهل سنت صحیح را روایتی مى دانند كه سند آن توسط راویان عادل و ضابط متصل بوده و فاقد شذوذ و علت باشد. ؛

---

در تعريف صحیح از نگاه اهل سنت سه شرط وجودى و دو شرط عدمى لحاظ شده است :
سه شرط عدمى عبارتند از: ۱- اتصال سند؛ ۲- عدالت راویان ؛ ۳- ضابط بودن راويان .
و دو شرط عدمى عبارتند از: ۱- شاذ نبودن روایت ؛ ۲- فقدان علت در روایت .

---

مقصود از شذوذ آن است كه روایت تنها از يك عادل نقل شده و فاقد شهرت باشد كه به اين روایت شاذ ميگويند، چون در برابر مشهور است . و مقصود از علت ، آفتى است ؛ هم چون ارسال ، يا و هم كه معمولا پيچيده و پنهان است و تنها حدیث شناسان مى توانند آن را بشناسند ؛ زيرا ظاهر چنين خبر صحیح به نظر مى رسد.

---

حسن ، روایتی است كه واجد تمام شرائط روایت صحیح است به اسثتناى آن كه در ميان سلسله راویان نسبت به يك ، يا چند راوى در منابع رجالى تصريح به عدالت نشده و تنها به مدح و ستايش او اكتفا شده باشد. ؛ .

---

محدثان اهل سنت تا پيش از ترمزی (م ۲۷۹) اءحادیث را به دو دسته صحیح و ضعیف تقسيم مى كردند، اما ترمزی پيشنهاد كرد، اصطلاح حسن به عنوان واسطه اى ميان صحیح و ضعیف مد نظر قرارگير. اين پيشنهاد عملا مورد پذيرش محدثان اهل سنت قرار گرفت و از آن روز تاكنون احادیث در تقسيم بندى كلى از نگاه اهل سنت به سه دسته صحیح، حسن و ضعیف تقسيم شدند.مقصود از حسن روایتی است كه سند آن از طريق عادل خفيف الضبط متصل بوده و عارى از شذوذ و علت باشد. مراد از خفيف الضبط - در برابر تمام الضبط - كسى است كه در ضبط او اندكى خلل راه يافته باشد، اما نه اين كه به طور كلى ضابط نباشد. ؛ .

---

موثق ، روایتی است كه به رغم برخوردارى از اتصال سند به معصوم و نيز عدالت يا وثاقت راویان در تمام طبقات ، يك يا چند راوی آن ، غير امامی باشند ؛ ..
در حقيقت راویان چنين حدیثی در حوزه اخلاق عارى از عيب و نقص اند، اما در حوزه عقیده دچار فساداند. بر اساس اين اصطلاح ، كليه روایاتی كه راویان اهل سنت ، يا شیعیان غير امامی نقل كرده باشند موثق خواهند بود.

---

با توجه به تعاريف پيش گفته براى حدیث صحیح، حسن و موثق، ضعیف حدیثی خواهد بود كه هيچ كدام از اين تعاريف بر او صادق نباشد. . به عبارت ديگر حدیثی كه فاقد اتصال سند، يا راویان آن فاقد صفت عدالت ، يا وثاقت باشند، ضعیف خواهد بود. مفهوم ضعیف از نگاه اهل سنت نيز روشن است ؛ زيرا هر حدیثی كه تعريف صحیح و حسن بر آن منطبق نباشد ضعیف است . بنابراين روایاتی كه فاقد اتصال ، يا فاقد صفت عدالت در راویان باشند، يا در متن دچار شذوذ، يا علت باشند از نگاه محدثان اهل سنت ضعیف خواهندبود. ؛

---